Volcanic Lightning
അഗ്നിപർവ്വതങ്ങളിലെ ഇടിമിന്നൽ: പ്രകൃതിയുടെ ഒരു വിസ്മയക്കാഴ്ച.
പ്രകൃതിദുരന്തങ്ങൾക്കിടയിലും ചിലപ്പോഴൊക്കെ അതിമനോഹരവും എന്നാൽ ഭയപ്പെടുത്തുന്നതുമായ പ്രതിഭാസങ്ങൾ നാം കാണാറുണ്ട്. അത്തരത്തിൽ ഒന്നാണ് അഗ്നിപർവ്വത സ്ഫോടന സമയത്ത് ഉണ്ടാകുന്ന മിന്നൽ അഥവാ 'വോൾക്കാനിക് ലൈറ്റ്നിംഗ്' (Volcanic Lightning). ഇതിനെ 'ഡേർട്ടി തണ്ടർസ്റ്റോം' (Dirty Thunderstorm) എന്നും വിളിക്കാറുണ്ട്. സാധാരണ ഇടിമിന്നലിൽ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമായി, അഗ്നിപർവ്വത സ്ഫോടനത്തോടനുബന്ധിച്ച് ചാരവും പുകയും ഉയരുന്ന മേഘങ്ങൾക്കിടയിലാണ് ഈ മിന്നലുകൾ ദൃശ്യമാകുന്നത്.
അഗ്നിപർവ്വതം പൊട്ടിത്തെറിക്കുമ്പോൾ അതിൽ നിന്ന് വലിയ അളവിൽ ചാരം (Ash), പാറക്കഷ്ണങ്ങൾ, വാതകങ്ങൾ എന്നിവ പുറന്തള്ളപ്പെടുന്നു. ഈ പദാർത്ഥങ്ങൾ വായുവിലേക്ക് ഉയരുമ്പോൾ അവ പരസ്പരം ഉരസുകയും വലിയ തോതിൽ സ്ഥിത വൈദ്യുതി (Static Electricity) ഉൽപ്പാദിപ്പിക്കപ്പെടുകയും ചെയ്യുന്നു. ഈ വൈദ്യുതി ചാർജ്ജുകൾ കൂടിച്ചേരുമ്പോഴാണ് അഗ്നിപർവ്വതത്തിന് മുകളിൽ ഭീമാകാരമായ മിന്നലുകൾ ഉണ്ടാകുന്നത്.
ഇതിൻ്റെ ശാസ്ത്രീയ വശം ഇനിയും പൂർണ്ണമായി മനസ്സിലാക്കാൻ ഗവേഷകർക്ക് സാധിച്ചിട്ടില്ലെങ്കിലും, പ്രധാനമായും രണ്ട് ഘട്ടങ്ങളിലായാണ് ഇത് സംഭവിക്കുന്നതെന്ന് കരുതപ്പെടുന്നു:
1.ഉരസൽ മൂലമുള്ള ചാർജ്ജിംഗ് (Frictional Charging): സ്ഫോടന സമയത്ത് പുറന്തള്ളപ്പെടുന്ന പാറക്കഷ്ണങ്ങളും ചാരവും പരസ്പരം കൂട്ടിയിടിക്കുകയും ഉരസുകയും ചെയ്യുന്നു. ഇതിലൂടെ ഇലക്ട്രോണുകൾ കൈമാറ്റം ചെയ്യപ്പെടുകയും കണികകൾക്ക് പോസിറ്റീവ്, നെഗറ്റീവ് ചാർജ്ജുകൾ ലഭിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.
2.ഐസ് ചാർജ്ജിംഗ് (Ice Charging): അഗ്നിപർവ്വത പുകപടലം അന്തരീക്ഷത്തിൻ്റെ മുകൾത്തട്ടിലേക്ക് (Stratosphere) ഉയരുമ്പോൾ അവിടെയുള്ള ജലാംശം തണുത്തുറഞ്ഞ് ഐസ് കണികകളാകുന്നു. ഈ ഐസ് കണികകളും ചാരവും തമ്മിലുള്ള പ്രവർത്തനം സാധാരണ ഇടിമിന്നൽ ഉണ്ടാകുന്നതുപോലെയുള്ള സാഹചര്യം സൃഷ്ടിക്കുന്നു.
പുരാതന കാലം മുതൽക്കെ മനുഷ്യർ ഈ പ്രതിഭാസം ശ്രദ്ധിച്ചിരുന്നു. എ.ഡി. 79-ൽ വെസൂവിയസ് അഗ്നിപർവ്വത സ്ഫോടന സമയത്ത് റോമൻ ചരിത്രകാരനായ പ്ലിനി ദി യംഗർ (Pliny the Younger) ഇത്തരമൊരു മിന്നൽ കണ്ടതായി രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. സമീപകാലത്ത് ഐസ്ലാൻഡിലെ 'ഐയാഫ്യല്ലയോക്കൂൾ' (Eyjafjallajökull), ഫിലിപ്പീൻസിലെ 'ത Taal' തുടങ്ങിയ അഗ്നിപർവ്വത സ്ഫോടനങ്ങളിലും ഈ പ്രതിഭാസം വ്യക്തമായി ദൃശ്യമായിരുന്നു.
അഗ്നിപർവ്വത സ്ഫോടനത്തിൻ്റെ തീവ്രത മനസ്സിലാക്കാൻ ശാസ്ത്രജ്ഞർക്ക് ഈ മിന്നലുകൾ സഹായകമാകാറുണ്ട്. മിന്നലിൻ്റെ എണ്ണവും ശക്തിയും നോക്കി എത്രത്തോളം ചാരം അന്തരീക്ഷത്തിലേക്ക് തള്ളപ്പെടുന്നുണ്ടെന്ന് കണക്കാക്കാം.
ഭൂമിയിൽ ജീവൻ്റെ ഉത്ഭവത്തിന് ഇത്തരം മിന്നലുകൾ കാരണമായിട്ടുണ്ടാകാം എന്ന് ചില ശാസ്ത്രജ്ഞർ കരുതുന്നു. നൈട്രജൻ ഫിക്സേഷൻ പോലുള്ള രാസപ്രക്രിയകൾക്ക് ഇത്തരം ഉയർന്ന ഊർജ്ജമുള്ള മിന്നലുകൾ സഹായിച്ചേക്കാം.
അഗ്നിപർവ്വതങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള ലാവയുടെ ചുവന്ന നിറവും, പുകപടലങ്ങളുടെ ഇരുണ്ട നിറവും, അതിനിടയിലൂടെ പാഞ്ഞുപോകുന്ന മിന്നലിൻ്റെ വെളിച്ചവും ചേർന്ന് സൃഷ്ടിക്കുന്നത് പ്രകൃതിയുടെ അപൂർവ്വമായ ഒരു ദൃശ്യവിരുന്നാണ്. എന്നാൽ സൗന്ദര്യത്തോടൊപ്പം തന്നെ വലിയ അപകടസാധ്യതയും ഇതിനുണ്ട്. വിമാനഗതാഗതത്തെയും വാർത്താവിനിമയ സംവിധാനങ്ങളെയും ഇത് ബാധിക്കാൻ സാധ്യതയുണ്ട്.
Credit: ശ്രീജിത്ത് ശ്രീ