❄️ യാഖ്ചാൽ: മരുഭൂമിയിലെ പുരാതന ഐസ് നിലവറകൾ
ചൂടേറിയ മരുഭൂമിയിൽ, പ്രത്യേകിച്ച് ഇന്നത്തെ ഇറാനിൽ, ആയിരക്കണക്കിന് വർഷങ്ങൾക്ക് മുമ്പ് പേർഷ്യൻ എഞ്ചിനീയർമാർ രൂപകൽപ്പന ചെയ്ത അത്ഭുതകരമായ ഒരു വാസ്തുവിദ്യാ വിസ്മയമാണ് യാഖ്ചാൽ (Yakhchal). പേർഷ്യൻ ഭാഷയിൽ 'യാഖ്' എന്നാൽ ഐസ് എന്നും 'ചാൽ' എന്നാൽ കിണർ അല്ലെങ്കിൽ കുഴി എന്നും അർത്ഥമാക്കുന്നു. പേര് സൂചിപ്പിക്കുന്നത് പോലെ, വേനൽക്കാലത്ത് പോലും ഐസ് ഉൽപാദിപ്പിക്കാനും സംഭരിക്കാനും കഴിയുന്ന ഒരു തരം പുരാതന ശീതീകരണ സംവിധാനമാണിത് (Ancient Refrigeration System).
യാഖ്ചാലിന്റെ രൂപകൽപ്പന അതിന്റെ പ്രവർത്തനത്തിന്റെ വിജയം ഉറപ്പാക്കുന്നതിൽ നിർണായക പങ്ക് വഹിക്കുന്നു. ഇതിന് പ്രധാനമായും മൂന്ന് ഭാഗങ്ങളുണ്ട്:
- ഐസ് ഹൗസ് അല്ലെങ്കിൽ സ്റ്റോർ (Ice House or Store):
- ഭൂമിക്കടിയിലുള്ള ഒരു വലിയ അറയും അതിന് മുകളിലുള്ള ശങ്കു ആകൃതിയിലുള്ള (Conical Dome) അല്ലെങ്കിൽ കുമിള ആകൃതിയിലുള്ള (Domed) മൺ ഇഷ്ടിക ഗോപുരവുമാണിത്.
- ഈ ഗോപുരങ്ങൾ ഏകദേശം 60 അടി (20 മീറ്റർ) വരെ ഉയരത്തിൽ നിർമ്മിക്കപ്പെടുന്നു.
- ചൂട് അകത്തേക്ക് കടക്കുന്നത് തടയാൻ, ഈ കെട്ടിടങ്ങൾ വളരെ കട്ടിയുള്ള (Thick) മൺ ഇഷ്ടിക മതിലുകൾ ഉപയോഗിച്ചാണ് നിർമ്മിച്ചിരിക്കുന്നത്.
- ഈ ഇഷ്ടികകൾക്ക് 'സറൂജ്' (Sarooj) എന്ന പ്രത്യേകതരം മോർട്ടാർ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. ഇതിൽ മണൽ, കളിമണ്ണ്, മുട്ടയുടെ വെള്ള (Egg Whites), നാരങ്ങ, ആടിന്റെ രോമം, ചാരം എന്നിവ പ്രത്യേക അനുപാതത്തിൽ ചേർത്തിരുന്നു. ഇത് ചൂടിനെ പ്രതിരോധിക്കാനുള്ള (Resistant to heat transfer) മികച്ച ഇൻസുലേഷനായി (Insulation) പ്രവർത്തിച്ചു.
- താഴെയുള്ള വലിയ ഭൂഗർഭ സംഭരണ സ്ഥലം (Subterranean storage space) ഐസ് ദീർഘകാലത്തേക്ക് സംരക്ഷിക്കാൻ സഹായിച്ചു. ചില നിലവറകൾക്ക് 5,000 m3 വരെ സംഭരണശേഷിയുണ്ടായിരുന്നു.
- ഷെയ്ഡ് വാളുകൾ (Shade Walls):
- യാഖ്ചാലിന്റെ തെക്ക് ഭാഗത്തായി, കിഴക്ക്-പടിഞ്ഞാറ് ദിശയിൽ, വളരെ ഉയരമുള്ള (Tall) ഒരു മതിൽ നിർമ്മിക്കുമായിരുന്നു. ഇത് പലപ്പോഴും 10 മുതൽ 15 മീറ്റർ വരെ ഉയരത്തിൽ കാണപ്പെടുന്നു.
- ഈ മതിലാണ് പകൽ സമയത്ത് സൂര്യന്റെ ചൂടിൽ നിന്ന് ഐസ് ഉണ്ടാക്കുന്ന കുളങ്ങളെ പൂർണ്ണമായും തണലിൽ (Shade) നിർത്തുന്നത്.
- ഐസ് പിറ്റുകൾ/പൂളുകൾ (Ice Pits/Pools):
- നീളമേറിയതും ആഴം കുറഞ്ഞതുമായ കുളങ്ങളാണ് ഐസ് ഉണ്ടാക്കാൻ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നത്.
- ഖനാത്ത് (Qanat - ഭൂഗർഭ ജലസ്രോതസ്സ്/കനാൽ) വഴിയാണ് ഈ കുളങ്ങളിലേക്ക് വെള്ളം എത്തിച്ചിരുന്നത്.
- ഈ കുളങ്ങളിൽ ഒഴിക്കുന്ന വെള്ളം, തണുപ്പുള്ള ശൈത്യകാല രാത്രികളിൽ വികിരണ ശീതീകരണം (Radiative Cooling) വഴി ഉറഞ്ഞ് കട്ടിയുള്ള ഐസ് പാളികളായി മാറും.
യാഖ്ചാലിന്റെ പ്രവർത്തനം ലളിതമെങ്കിലും ശാസ്ത്രീയമായി ഏറെ സങ്കീർണ്ണമാണ്:
തണുപ്പുള്ള രാത്രികളിൽ, ഉയർന്ന ഷെയ്ഡ് വാളുകളുടെ തണലിൽ വെള്ളം തണുപ്പിക്കുകയും, അന്തരീക്ഷ ഊഷ്മാവിനേക്കാൾ തണുപ്പുള്ള രാത്രി ആകാശത്തേക്ക് (Night Sky) താപം പുറത്തുവിടുകയും ചെയ്യുന്ന റേഡിയേറ്റീവ് കൂളിംഗ് എന്ന പ്രതിഭാസത്തിലൂടെ വെള്ളം ഉറഞ്ഞ് ഐസ് ആക്കി മാറ്റുന്നു.ഇങ്ങനെ ഉണ്ടാക്കുന്ന ഐസ് കട്ടകൾ മുറിച്ച് ഭൂഗർഭ നിലവറയിൽ ശേഖരിക്കും.സറൂജ് മോർട്ടാർ ഉപയോഗിച്ച് നിർമ്മിച്ച രണ്ടോ അതിലധികമോ മീറ്റർ കട്ടിയുള്ള ചുവരുകൾ പുറത്തെ ചൂടിൽ നിന്ന് ഐസിനെ സംരക്ഷിക്കുന്നു.കട്ടിയുള്ള ചുവരുകൾക്ക് ചൂട് വലിച്ചെടുക്കാനുള്ള ശേഷി കൂടുതലാണ്. ഇത് വേനൽക്കാലത്ത് ഐസിനെ ദ്രവിക്കാതെ സംരക്ഷിക്കാൻ സഹായിച്ചു.കൂറ്റൻ ഗോപുരം സൂര്യരശ്മികളെ തടഞ്ഞ് ആന്തരിക താപനം കുറയ്ക്കുന്നു.
ബി.സി. 400 മുതൽ തന്നെ പേർഷ്യക്കാർ യാഖ്ചാലുകൾ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നതായി രേഖകളുണ്ട്. ആധുനിക റെഫ്രിജറേറ്ററുകൾ കണ്ടുപിടിക്കുന്നതുവരെ, ആയിരത്തിലധികം വർഷം മരുഭൂമിയിലെ ജനങ്ങൾക്ക് തണുപ്പും ഐസും ഉറപ്പാക്കാൻ ഈ സംവിധാനം സഹായിച്ചു.
ഭക്ഷണം കേടുകൂടാതെ സൂക്ഷിക്കുന്നതിനും, പാനീയങ്ങൾ തണുപ്പിക്കുന്നതിനും, പേർഷ്യൻ പരമ്പരാഗത മധുരപലഹാരങ്ങളായ ഫലൂദ (Faloodeh), സോർബറ്റുകൾ (Sorbets) എന്നിവ ഉണ്ടാക്കുന്നതിനും ഐസ് ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു.
യാഖ്ചാലിന്റെ തത്വങ്ങൾ ഇന്ന് സുസ്ഥിര വാസ്തുവിദ്യയിലും (Sustainable Architecture) പാസ്സീവ് കൂളിംഗ് (Passive Cooling) സാങ്കേതികവിദ്യയിലും പഠിക്കുകയും പ്രയോഗിക്കുകയും ചെയ്യുന്നുണ്ട്. വൈദ്യുതിയില്ലാതെ തണുപ്പ് നിലനിർത്താനുള്ള അതിന്റെ കഴിവ്, ആധുനിക ഊർജ്ജക്ഷമതയുള്ള കെട്ടിടങ്ങൾക്ക് ഒരു പ്രചോദനമാണ്.
പൗരാണിക പേർഷ്യൻ എഞ്ചിനീയർമാരുടെ ബുദ്ധിയുടെയും, പ്രകൃതി വിഭവങ്ങൾ ഉപയോഗിച്ച് കഠിനമായ കാലാവസ്ഥയെ അതിജീവിച്ച ഒരു സംസ്കാരത്തിന്റെയും ഉത്തമ ഉദാഹരണമാണ് യാഖ്ചാൽ.