Abdugʻani Abduvaliyev. Gʻaroyib haykal (hajviya)
| Кирилл ёзувидаги матн пастроқда
U onasining qornidanoq tagli-tugli boʻlib tugʻildi. Uni “puf-puf”lab boqishdi, tetapoya boʻlib qad rostlagach, xuddi haykalchadek bogʻchaga olib borib oʻrnatishdi.
— Poydevori bormi? — dedi bogʻcha mudirasi Haykalchaning uyoq-buyogʻini siypalab.
— O, boʻlganda qandoq! Falonchiyevning bolalari boʻladiya! — deyishdi savolga javoban.
— Poydevori qalay? — soʻrashdi maktabdagilar.
— Juda mustahkam. Falonchiyevning farzandlari!
— Bahosi besh ekan buning, — deyishdi muallimlar.
Unga “4”ni ham ravo koʻrmay taʼlim berishdi. Nihoyat, oradan oʻn yil oʻtgach, koʻksiga oltin medal taqib qoʻyishdi. Bunday gʻaroyib Haykalni hali hech kim uchratmagandi.
— Buni qayerga oʻrnatamiz? — soʻradi Falonchiyevning yugurdaklaridan biri.
— Qayerga boʻlardi, galvars! — dedi ikkinchisi. — Institutga-da!..
— Poydevori bormi? — soʻradi qabul komissiyasining raisi. Unga Falonchiyevning maktubini tutqazishdi.
— Oʻqituvchi boʻlmoqchi ekanlar-da…
— Oʻqituvchi boʻlishi shart emas. Diplom olsa boʻlgani. Bironta yumshoqroq yerga oʻrnatib qoʻyish qoʻlimizdan keladi, — dedi kimdir.
Oradan besh yil oʻtgach, Haykalning qoʻltigʻiga diplom qistirgancha mashinada olib kelishdida, shahar hokimligiga oʻrnatishdi, xona eshigiga “boʻlim mudiri” deb yozib qoʻyishdi.
Bir-ikki yil oʻtgandan keyin Haykalning kalla mexanizmida baʼzi narsalar yetishmayotgani sezilib qoldi. Uni darrov moliya idorasining hovlisiga oʻrnatishib, beliga “oʻrinbosar” deb yozib qoʻyishdi.
Oradan koʻp oʻtmay, “Poydevori mustahkam boʻlsa, qachongacha oʻrinbosar boʻlib yuradi?» degan shivir-shivir oralab qoldi. Haykalni yelkada koʻtarib kelib markaziy bozorga oʻrnatishdi. Bozorlar boshqarmasi boshligʻi avvaliga rozi boʻlmay, biroz tixirlik qildi. U yerga moʻljallab qoʻygan oʻz odami bor ekan. Biroq unga Falonchiyevning suratini koʻrsatishgan edi, dami ichiga tushib ketdi. Haykal bozorda qoladigan boʻldi.
Yillar oʻtdi, Falonchiyev olamdan oʻtdi. Haykalning poydevoriga suv oralab, nuray boshladi. Bozordan koʻchirish kerak ekan, degan qarorga kelishdi. Lekin qayerga qoʻyish lozim, degan muammo koʻndalang turardi.
— Falonchiyevdan qolgan nishona-ya! Marhumning hurmati yoʻqmi? — deb qoldi Falonchiyev bilan koʻp yil birga ishlagan tepakal kishi.
Bu gap koʻpchilikni oʻylantirib qoʻydi. Nihoyat Haykalni latta-putta, suyak-siniqlar idorasiga oʻrnatishga jazm qilishdi. Uch-toʻrt odam Haykalni sudrab keldida, “Utilsiryo-chiqindilar” degan mahkamaga oʻrnatib, iyagining ostiga “Mudir” deb yozib qoʻydi.
Bu dunyoda abadiy narsa yoʻq ekan. Hamma narsa yemirilarkan, oʻlarkan. Vaqti-soati yetgach Haykalning ham kuni bitdi. Barcha tashvish shundan keyin boshlandi. Uni qabristonga eltishdan avval bahs boʻldi:
— Yoʻq. Uni hamma odamlarga oʻxshab tobutga solib, yerga koʻmmaymiz.
— Chunki u haykal boʻlgan. Oʻlgandan keyin ham haykalligicha qolishi kerak.
— Qabristonga tippa-tik qilib oʻrnatamiz. Odamlar oʻz qabriga haykal qoʻyish uchun goʻrkovga pora tiqib yotishibdiku!
Shunga kelishildi. Qabristonga beton gʻilof oʻrnatib, unga Haykalni tippa-tik tushirishdi.
Vo, ajab! Buni qarangki, buyurtma berganlar bir qarichga yanglishgan ekan. Beton gʻilofdan Haykalning boshi chiqib qoldi. Janjal boshlandi.
— Aytdim-ku, boʻlmaydi deb. Hech jahonda oʻlikni tippa-tik koʻmadimi?
— Kallasiga alohida gʻilof qilish kerak!
— Ushlamaydi, keyinchalik ulogʻidan chiqib ketadi…
Qabristonga toʻplanganlarning asabi tarang edi. Haykalning tirikligida biron marta ishlamagan kallasi hozir, shu tobda hammaning boshini qotirib turardi…
Абдуғани Абдувалиев. Ғаройиб ҳайкал (ҳажвия)
У онасининг қорниданоқ тагли-тугли бўлиб туғилди. Уни “пуф-пуф”лаб боқишди, тетапоя бўлиб қад ростлагач, худди ҳайкалчадек боғчага олиб бориб ўрнатишди.
— Пойдевори борми? — деди боғча мудираси Ҳайкалчанинг уёқ-буёғини сийпалаб.
— О, бўлганда қандоқ! Фалончиевнинг болалари бўладия! — дейишди саволга жавобан.
Унга шабадани ҳам раво кўрмай, алоҳида меҳр билан парвариш қилишди. Етти ёшга етганда Ҳайкалчани мактабга ўрнатишди.
— Пойдевори қалай? — сўрашди мактабдагилар.
— Жуда мустаҳкам. Фалончиевнинг фарзандлари!
— Баҳоси беш экан бунинг, — дейишди муаллимлар.
Унга «4»ни ҳам раво кўрмай таълим беришди. Ниҳоят, орадан ўн йил ўтгач, кўксига олтин медаль тақиб қўйишди. Бундай ғаройиб Ҳайкални ҳали ҳеч ким учратмаганди.
— Буни қаерга ўрнатамиз? — сўради Фалончиевнинг югурдакларидан бири.
— Қаерга бўларди, галварс! — деди иккинчиси. — Институтга-да!..
— Пойдевори борми? — сўради қабул комиссиясининг раиси. Унга Фалончиевнинг мактубини тутқазишди.
— Ўқитувчи бўлмоқчи эканлар-да…
— Ўқитувчи бўлиши шарт эмас. Диплом олса бўлгани. Биронта юмшоқроқ ерга ўрнатиб қўйиш қўлимиздан келади, — деди кимдир.
Орадан беш йил ўтгач, Ҳайкалнинг қўлтиғига диплом қистирганча машинада олиб келишдида, шаҳар ҳокимлигига ўрнатишди, хона эшигига “бўлим мудири” деб ёзиб қўйишди.
Бир-икки йил ўтгандан кейин Ҳайкалнинг калла механизмида баъзи нарсалар етишмаётгани сезилиб қолди. Уни дарров молия идорасининг ҳовлисига ўрнатишиб, белига “ўринбосар” деб ёзиб қўйишди.
Орадан кўп ўтмай, “Пойдевори мустаҳкам бўлса, қачонгача ўринбосар бўлиб юради?» деган шивир-шивир оралаб қолди. Ҳайкални елкада кўтариб келиб марказий бозорга ўрнатишди. Бозорлар бошқармаси бошлиғи аввалига рози бўлмай, бироз тихирлик қилди. У ерга мўлжаллаб қўйган ўз одами бор экан. Бироқ унга Фалончиевнинг суратини кўрсатишган эди, дами ичига тушиб кетди. Ҳайкал бозорда қоладиган бўлди.
Йиллар ўтди, Фалончиев оламдан ўтди. Ҳайкалнинг пойдеворига сув оралаб, нурай бошлади. Бозордан кўчириш керак экан, деган қарорга келишди. Лекин қаерга қўйиш лозим, деган муаммо кўндаланг турарди.
— Фалончиевдан қолган нишона-я! Марҳумнинг ҳурмати йўқми? — деб қолди Фалончиев билан кўп йил бирга ишлаган тепакал киши.
Бу гап кўпчиликни ўйлантириб қўйди. Ниҳоят Ҳайкални латта-путта, суяк-синиқлар идорасига ўрнатишга жазм қилишди. Уч-тўрт одам Ҳайкални судраб келдида, “Утилсирё-чиқиндилар” деган маҳкамага ўрнатиб, иягининг остига “Мудир” деб ёзиб қўйди.
Бу дунёда абадий нарса йўқ экан. Ҳамма нарса емириларкан, ўларкан. Вақти-соати етгач Ҳайкалнинг ҳам куни битди. Барча ташвиш шундан кейин бошланди. Уни қабристонга элтишдан аввал баҳс бўлди:
— Йўқ. Уни ҳамма одамларга ўхшаб тобутга солиб, ерга кўммаймиз.
— Чунки у ҳайкал бўлган. Ўлгандан кейин ҳам ҳайкаллигича қолиши керак.
— Қабристонга типпа-тик қилиб ўрнатамиз. Одамлар ўз қабрига ҳайкал қўйиш учун гўрковга пора тиқиб ётишибдику!
Шунга келишилди. Қабристонга бетон ғилоф ўрнатиб, унга Ҳайкални типпа-тик туширишди.
Во, ажаб! Буни қарангки, буюртма берганлар бир қаричга янглишган экан. Бетон ғилофдан Ҳайкалнинг боши чиқиб қолди. Жанжал бошланди.
— Айтдим-ку, бўлмайди деб. Ҳеч жаҳонда ўликни типпа-тик кўмадими?
— Калласига алоҳида ғилоф қилиш керак!
— Ушламайди, кейинчалик улоғидан чиқиб кетади…
Қабристонга тўпланганларнинг асаби таранг эди. Ҳайкалнинг тириклигида бирон марта ишламаган калласи ҳозир, шу тобда ҳамманинг бошини қотириб турарди…