Anvar Obidjon. “Maqolasiz sarlavha” (hajviya)
| Кирилл ёзувидаги матн пастроқда
O‘quvchiman, lekin amalim bor – maktabimizdagi “Qalampir” devoriy gazetasining muharririman. Ushbu satirik gazetadagi serg‘alva faoliyatim davomida goh imzosiz, goh sarlavhasiz maqolalarni ko‘p uchratganman. Ba’zilar shoshqaloqliklari bois sarlavha qo‘yishni shunchaki esdan chiqarishadi, ba’zilar achitqiliroq sarlavha topolmay, bu yumushni mening zimmamga yuklab qo‘yaqolishadi. Balki katta gazetalardagi muharrirlar ham sarlavhasiz maqolalarga onda-sonda bo‘lsayam, duch kelishgandir. Ammo, ishonchim komilki, maqolasiz sarlavhani ko‘rish mendan boshqa hech kimga nasib yetmagan.
O‘tgan hafta tahririyat a’zolari maslahatni bir joyga qo‘yib, maktabimizda ozodalik bo‘yicha reyd tashkil etdik. Sinflar va fan kabinetlaridagi ahvol bilan birma-bir tanishib chiqdik. Dalillar jamlab bo‘lingach, maqolani yozish menga topshirildi. Foto-to‘garakchilarning bo‘sh xonasiga kirib, stolga o‘tirishim bilanoq, sarlavha ham lop etib kallaga kela qoldi. Oldimdagi qog‘ozning tepa qismiga yirik-yirik rangdor harflarda “Kirlik – surlik!” deb yozib qo‘ydim.
Shundan so‘ng shaxsan o‘zim ko‘rgan va tahririyat a’zolari to‘plagan dalillarni miyamda hijjalab oldim-da, og‘zimda qalampirning ta’mini his qilganimcha aftimni tirishtirib, maqola bitishga kirishdim. Ikkinchi betga o‘tganimda, navbat 7-“V”ga keldi-yu, birdan jazavam tutdi: “Ayniqsa, 7-“V”ning ahvoli xarob! Anavini ko‘rib qo‘yingki, hatto navbatchi tayinlanmabdi. Navbatchi kim deb so‘rasak, Ali Valini, Vali Solini, Soli Ahmadni, Ahmad Rahmatni, Rahmat Nigorni, Nigor devorni ko‘rsatdi. Shu tufayli, kimdir xattaxtaga chizib ketgan cho‘chqaning suratini matematika o‘qituvchisi Hisobiddinov shaxsan o‘zlari o‘chirishga majbur bo‘ldilar. Agar zoologiya darsi bo‘lsa, balki bu rasmni xattaxtada qoldirish ham mumkin edi. Biroq, cho‘chqaning matematikaga hech qanday aloqasi yo‘qligini biz a’lochi o‘quvchilar yaxshi bilamiz.
Mana endi 8-“B”dagi ahvolga kelsak, derazadagi tuvaklarga suv quyilmagan, gullar changga botib yotibdi...”
Boshqa sinflarni ham ayamay po‘stagini qoqdim. Maqolani tugatishim bilan og‘zimdagi taxir ta’m ham o‘z-o‘zidan yo‘qoldi-qoldi. Yengil nafas olib, stolni chirmanda qilib cherta boshlagan kezimda, xonaga o‘zbek tili o‘qituvchimiz Salayxon aka kirib keldi. Ko‘ksimga qo‘l bosib, irg‘ib o‘rnimdan turdim:
– O‘tiraver, o‘tiraver, – deb jilmaydi Salayxon aka.– Ha, barakalla...
Salayxon aka yonimda piypalanib, stoldagi qog‘ozga zimdan qiyalab boqdi. Men xuddi beixtiyor qilgandek, maqolaning ustiga qo‘limni qo‘yib olganimdan so‘ng, yonimdagi stulga o‘tirayotib: «Hm... bu nima?» – deb savol tashladi.
– Reyd o‘tkazuvdik, – dedim men. – Yuqori sinflardagi tozalikni tekshirdik.
Salayxon aka “xo‘-o‘-sh” deya yana bir oz paysalanib turgach, 8-“B” haqida surishtirdi. Bilaman, u aynan mana shu sinfning rahbari. Shamol tursa, tabiiyki, hamma birinchi galda o‘zining do‘ppisini o‘ylaydi.
– Bu sinfda ishlar chatoq, – dedim men yashirib o‘tirmay va kamchiliklarni birin-sirin sanashga tutindim.
Salayxon aka “hm-m” deya yelkamga qoqdi. Keyin, dars vaqtidagi sayroqiligini unutib, duduqlanib-duduqlanib so‘z boshladi:
– Umuman olganda... xo‘-o‘-sh... reyd yaxshi narsa. Lekin... Bilasanmi, bu sinfning rahbarligini olganimga bir hafta bo‘ldi xolos. Haqiqatdanam, intizom bo‘shashib ketganakan. Mana, tuzatyapmiz... Endi-i... ish yaxshi tomonga ketayotgan paytda sen “Qalampir”da urib tursang... Menimcha, sinfning yana ruhi tushadi. Picha shoshmay tursakmikin, a? Tag‘in o‘zing bilasan...
Barcha birdek hurmat qiladigan Salayxon akaning menga bir ishi tushibdi-yu, yo‘q dermidim? Uning ko‘zi oldida 8-“B” haqidagi jumlalar ustiga shartta chiziq tortdim.
Bo‘yalib ketgan maqolani boshqatdan yozishga shaylangan vaqtimda, xonada fizika o‘qituvchisi Toshbek Temirovich paydo bo‘lib, o‘zi rahbar bo‘lgan sinf reyd a’zolarida qanday taassurot qoldirganini so‘radi. Achchiq bo‘lsa ham, borini gapirishga to‘g‘ri keldi.
– Juda tirishqoqsan-da, – kutilmaganda meni maqtay boshladi Toshbek Temirovich. – Bariga ulgurasan – bir yoqda darslar, bir yoqda devoriy gazeta... Ha, senga o‘xshagan faollarga yordam berishimiz kerak. Fizikadan choragingga “besh” chiqarishga harakat qilamiz.
– Rahmat Toshbek Temirovich! – dedim sevinib.
Shu payt eshik ochilib, yosh tarix o‘qituvchisi Dehqonov xonaga mo‘raladi. Bandligimni ko‘rib, eshikni yopdi.
Toshbek Temirovich tashqariga chiqib ketayotib, go‘yo bir narsa to‘satdan yodiga tushgandek to‘xtaldi-da, “Balki, bu safarcha sinfimizni afv yetarsan? Sal beparvo qolibmiz shekilli, bugunoq hammasini o‘nglaymiz”, deya ko‘zimga tikildi. Yana bitta jumlaga chiziq tortdim.
O‘qituvchilar shu asno galma-gal huzurimga kiraverdi, kiraverdi, maqola qisqaraverdi, qisqaraverdi. Bir mahal qarasam, maqolaga boshdan-oyoq chiziq tortib chiqqanimni o‘zim ham sezmay qolibman. O‘chirishni hech kim iltimos qilmagani bois, qog‘ozning eng tepasidagi rangdor yozuvlargina ko‘zga yaraqlab tashlanib turardi: “Kirlik – surlik!”
... Bahonada, bir narsani bilib oldim. Odamlar qarishdan, maqolalar qisqarishdan o‘ladi.
Анвар Обиджон. «Мақоласиз сарлавҳа» (ҳажвия)
Ўқувчиман, лекин амалим бор – мактабимиздаги «Қалампир» деворий газетасининг муҳарририман. Ушбу сатирик газетадаги серғалва фаолиятим давомида гоҳ имзосиз, гоҳ сарлавҳасиз мақолаларни кўп учратганман. Баъзилар шошқалоқликлари боис сарлавҳа қўйишни шунчаки эсдан чиқаришади, баъзилар ачитқилироқ сарлавҳа тополмай, бу юмушни менинг зиммамга юклаб қўяқолишади. Балки катта газеталардаги муҳаррирлар ҳам сарлавҳасиз мақолаларга онда-сонда бўлсаям, дуч келишгандир. Аммо, ишончим комилки, мақоласиз сарлавҳани кўриш мендан бошқа ҳеч кимга насиб етмаган.
Ўтган ҳафта таҳририят аъзолари маслаҳатни бир жойга қўйиб, мактабимизда озодалик бўйича рейд ташкил этдик. Синфлар ва фан кабинетларидаги аҳвол билан бирма-бир танишиб чиқдик. Далиллар жамлаб бўлингач, мақолани ёзиш менга топширилди. Фото-тўгаракчиларнинг бўш хонасига кириб, столга ўтиришим биланоқ, сарлавҳа ҳам лоп этиб каллага кела қолди. Олдимдаги қоғознинг тепа қисмига йирик-йирик рангдор ҳарфларда «Кирлик – сурлик!» деб ёзиб қўйдим.
Шундан сўнг шахсан ўзим кўрган ва таҳририят аъзолари тўплаган далилларни миямда ҳижжалаб олдим-да, оғзимда қалампирнинг таъмини ҳис қилганимча афтимни тириштириб, мақола битишга киришдим. Иккинчи бетга ўтганимда, навбат 7-«В»га келди-ю, бирдан жазавам тутди: «Айниқса, 7-«В»нинг аҳволи хароб! Анавини кўриб қўйингки, ҳатто навбатчи тайинланмабди. Навбатчи ким деб сўрасак, Али Валини, Вали Солини, Соли Аҳмадни, Аҳмад Раҳматни, Раҳмат Нигорни, Нигор деворни кўрсатди. Шу туфайли, кимдир хаттахтага чизиб кетган чўчқанинг суратини математика ўқитувчиси Ҳисобиддинов шахсан ўзлари ўчиришга мажбур бўлдилар. Агар зоология дарси бўлса, балки бу расмни хаттахтада қолдириш ҳам мумкин эди. Бироқ, чўчқанинг математикага ҳеч қандай алоқаси йўқлигини биз аълочи ўқувчилар яхши биламиз.
Мана энди 8-«Б»даги аҳволга келсак, деразадаги тувакларга сув қуйилмаган, гуллар чангга ботиб ётибди...»
Бошқа синфларни ҳам аямай пўстагини қоқдим. Мақолани тугатишим билан оғзимдаги тахир таъм ҳам ўз-ўзидан йўқолди-қолди. Енгил нафас олиб, столни чирманда қилиб черта бошлаган кезимда, хонага ўзбек тили ўқитувчимиз Салайхон ака кириб келди. Кўксимга қўл босиб, ирғиб ўрнимдан турдим:
– Ўтиравер, ўтиравер, – деб жилмайди Салайхон ака.– Ҳа, баракалла...
Салайхон ака ёнимда пийпаланиб, столдаги қоғозга зимдан қиялаб боқди. Мен худди беихтиёр қилгандек, мақоланинг устига қўлимни қўйиб олганимдан сўнг, ёнимдаги стулга ўтираётиб: «Ҳм... бу нима?» – деб савол ташлади.
– Рейд ўтказувдик, – дедим мен. – Юқори синфлардаги тозаликни текширдик.
Салайхон ака «хў-ў-ш» дея яна бир оз пайсаланиб тургач, 8-«Б» ҳақида суриштирди. Биламан, у айнан мана шу синфнинг раҳбари. Шамол турса, табиийки, ҳамма биринчи галда ўзининг дўпписини ўйлайди.
– Бу синфда ишлар чатоқ, – дедим мен яшириб ўтирмай ва камчиликларни бирин-сирин санашга тутиндим.
Салайхон ака «ҳм-м» дея елкамга қоқди. Кейин, дарс вақтидаги сайроқилигини унутиб, дудуқланиб-дудуқланиб сўз бошлади:
– Умуман олганда... хў-ў-ш... рейд яхши нарса. Лекин... Биласанми, бу синфнинг раҳбарлигини олганимга бир ҳафта бўлди холос. Ҳақиқатданам, интизом бўшашиб кетганакан. Мана, тузатяпмиз... Энди-и... иш яхши томонга кетаётган пайтда сен «Қалампир»да уриб турсанг... Менимча, синфнинг яна руҳи тушади. Пича шошмай турсакмикин, а? Тағин ўзинг биласан...
Барча бирдек ҳурмат қиладиган Салайхон аканинг менга бир иши тушибди-ю, йўқ дермидим? Унинг кўзи олдида 8-«Б» ҳақидаги жумлалар устига шартта чизиқ тортдим.
Бўялиб кетган мақолани бошқатдан ёзишга шайланган вақтимда, хонада физика ўқитувчиси Тошбек Темирович пайдо бўлиб, ўзи раҳбар бўлган синф рейд аъзоларида қандай таассурот қолдирганини сўради. Аччиқ бўлса ҳам, борини гапиришга тўғри келди.
– Жуда тиришқоқсан-да, – кутилмаганда мени мақтай бошлади Тошбек Темирович. – Барига улгурасан – бир ёқда дарслар, бир ёқда деворий газета... Ҳа, сенга ўхшаган фаолларга ёрдам беришимиз керак. Физикадан чорагингга «беш» чиқаришга ҳаракат қиламиз.
– Раҳмат Тошбек Темирович! – дедим севиниб.
Шу пайт эшик очилиб, ёш тарих ўқитувчиси Деҳқонов хонага мўралади. Бандлигимни кўриб, эшикни ёпди.
Тошбек Темирович ташқарига чиқиб кетаётиб, гўё бир нарса тўсатдан ёдига тушгандек тўхталди-да, «Балки, бу сафарча синфимизни афв етарсан? Сал бепарво қолибмиз шекилли, бугуноқ ҳаммасини ўнглаймиз», дея кўзимга тикилди. Яна битта жумлага чизиқ тортдим.
Ўқитувчилар шу асно галма-гал ҳузуримга кираверди, кираверди, мақола қисқараверди, қисқараверди. Бир маҳал қарасам, мақолага бошдан-оёқ чизиқ тортиб чиққанимни ўзим ҳам сезмай қолибман. Ўчиришни ҳеч ким илтимос қилмагани боис, қоғознинг энг тепасидаги рангдор ёзувларгина кўзга ярақлаб ташланиб турарди: «Кирлик – сурлик!»
... Баҳонада, бир нарсани билиб олдим. Одамлар қаришдан, мақолалар қисқаришдан ўлади.