Jeyms Joys. Evelin (hikoya)
Evelin deraza oldida shom qorong‘usi ko‘chani qanday zabt etayotganiga qarab o‘tirardi. U boshi bilan deraza pardasiga suyalib olgan, dimog‘i chang bosgan gazlama hidini tuyardi. U charchagandi.
Ko‘chadan bir necha yo‘lovchi o‘tdi. Oxirgi uyda yashaydigan kishi ham uyi tomon ketdi. Evelin uning semon yo‘lkada to‘qillatib qadam tashlaganini, keyin esa yangi qizil uylar oldidagi toshqol to‘shalgan yo‘lakni shitirlatib o‘tganini eshitdi. Ilgarilari bu joylar yalanglik edi. Ular har kuni kechqurun shu egasiz bo‘sh yalanglikda boshqa bolalar bilan o‘ynashardi. Keyin belfastlik bir kishi bu joyni sotib olib, uch-to‘rtta uy qurdirdi. Yaltiroq tomli, g‘ishtdan yasalgan qizil rangli binolar ularning pastqam kulrang kulbalariga o‘xshamaydi. Ko‘chaning bolalari — Devinlar, Uoterlar, Dannlar, kichkina Keo mayriq, Evelin va uning aka-ukalari, singillari shu yalanglikda birga o‘ynashardi. Lekin Ernest o‘yinga qo‘shilmasdi, uning bo‘yi cho‘zilib qolgandi. Otasi tog‘olchadan yasab olgan tayog‘ini ko‘tarib, nuqul bolalarni yalanglikda quvalardi. Lekin har safar kichkina Keo sergak turib, otasiga taqlid qilib qichqirib, uning kelayotganini bildirishga ulgurardi. Baribir, o‘shanda hartugul yaxshi yashashardi. O‘sha paytlari otasi hozirgidek badjahl emas, onasi ham tirik edi. Hammasi o‘tib ketdi. Evelin ham, aka-uka va singillari ham voyaga yetdi, onasi vafot etdi. Tizzi Dann ham o‘ldi, Uoterlar esa Angliyaga qaytib ketishdi. Hamma narsa omonat. Endi Evelin ham boshqalarga o‘xshab uyidan ketmoqchi.
Uy! U xonaga razm solib, buncha chang qayerdan kirarkan, deb ajablandi, shuncha yillardan buyon har hafta changini artib, tozalab qo‘yadigan, ko‘ziga singib qolgan buyumlarga qaradi. Bir kuni ularni tashlab ketishi xayoliga ham kelmagandi, balki endi bu buyumlarni hech qachon ko‘rmas. Axir, shuncha yillar o‘tib ham, u buzuq musiqa asbobi ustida, avliyo Margarita-Mariya Alakokning [1] nomiga bitilgan shahodatnomalarning rangli toshbosma lavhasi yonida osig‘liq — sarg‘ayib ketgan suratdagi ruhoniyning ism-sharifini bilolgani yo‘q. Ruhoniy otasining maktabdosh do‘sti edi. Otasi har gal kelgan mehmonga suratni ko‘rsatib bepisand ohangda: “U hozir Melburnda”, deb qo‘yardi.
Evelin uyini tashlab ketishga rozi bo‘ldi. Biroq bu aqldanmi? U vaziyatni har taraflama o‘ylab ko‘rishga urindi. Uyida, nima bo‘lganda ham, boshpanasi bor, yeydigan noni beminnat, atrofida umr bo‘yi birga yashab kelayotgan jigarlari bor. To‘g‘ri, uyda ham, ishda ham tinmay aziyat chekishga majbur, albatta. Do‘kondagilar uning begona bir yigit bilan qochib ketganini bilishsa nima deyisharkan? Ahmoq ekan, deyishsa kerak; keyin e’lon berib, o‘rniga boshqa odam topishadi. Miss Geyven xursand bo‘ladi. U doim Evelindan ayb qidiradi, ayniqsa, kimdir eshitib turgan bo‘lsa.
“Miss Hil, kutib turgan xonimlarni ko‘rmayapsizmi?”
“Tezroq qarang, Miss Hil” qabilida turtib qo‘yadi.
Evelin do‘kondan ketayotganiga afsuslanmaydi.
Uning yangi uyida, olisdagi noma’lum mamlakatda hammasi boshqacha bo‘ladi. Keyin u — Evelin turmushga chiqadi. Odamlar unga hurmat bilan murojaat qiladigan bo‘lishadi. Unga onasiga muomala qilgandek qo‘pol muomala qilishmaydi. O‘n to‘qqizdan oshganiga qaramay, hatto hozir ham Evelin ba’zan otasining qosh-qovog‘idan qo‘rqadi. Yuragining tez urib ketadigan bo‘lib qolganiga ham shu sabab ekanini u biladi. Bolaligida otasi uni, u qiz bola bo‘lgani uchun, Garri va Ernestni kaltaklagandek qattiq kaltaklamasdi, lekin oxirgi paytlari otasi marhum onasining hurmati haqqi uni urmayotganini ta’kidlab, po‘pisa qila boshladi. Hozir Evelinni himoya qiladigan kimsa yo‘q. Ernest o‘lgan, Garri esa doim shahar tashqarisida, cherkovlarni bezash bilan kun ko‘rib yuradi. Ustiga-ustak, har shanba oqshomi pul ustida bo‘ladigan janjal Evelinning tinkasini qurita boshlagandi. U doim ishlab topgani — yetti shillingni bus-butun o‘rtaga tashlaydi. Garri ham topgan-tutganini jo‘natadi, lekin otasidan pul olish o‘limdan qiyin. Otasi pulni bekorga sovurayapsan, senda miya yo‘q, deb o‘shqirar, ter to‘kib topgan pulni ko‘chaga sochib kelishga yo‘l qo‘ymasligini aytib, yana allambalolar deb qizini koyishga tushardi; har shanba kuni kechqurun ayniqsa uning fe’li butkul aynirdi. Biroq oxir-oqibat u, baribir, Evelinga pul berib, yakshanbaga tushlik uchun biror yegulik keltirish niyating bormi, deb so‘rardi. Shunda Evelin oyog‘ini qo‘liga olib yugurar, olomon orasidan turtinib-surtinib, qora charm hamyonini qo‘lida mahkam siqimlab bozor-o‘char qilar va oziq-ovqatlarni bir amallab ko‘targancha kech kirganda uyga qaytardi. Evelin ro‘zg‘orni tebratish va ona mehriga to‘ymagan ikki norasidani vaqtida yedirib-ichirib, kechiktirmay maktabga jo‘natish uchun ko‘p ovora bo‘lardi. Bu juda og‘ir, sermashaqqat hayot edi. Lekin hozir uyni tark etib ketayotgan pallada unga bu hayot mutlaqo najotsiz bo‘lib tuyulmayotgandi.
Evelin Frenk bilan birga yangi hayot qurmoqchi. Frenk juda mehribon, dovyurak va ochiqko‘ngil yigit. Evelin Frenk bilan kechki kemada ketmoqchi, unga erga tegib, uni kutib turgan Buenos-Ayresdagi uyida u bilan birga yashamoqchi. Frenkni birinchi marta uchratganida qay holatda ko‘rganini u juda yaxshi eslaydi; yigit Evelin ba’zan kirib o‘tadigan markaziy ko‘chadagi uyda vaqtincha yashab turgandi. Go‘yo bu kechagina, bir-ikki hafta burun bo‘lib o‘tgandek. Frenk darvoza yonida turgandi, kepkasi ensasiga surilgan, sochining bir tutami quyoshda misrang tusga kirgan yuziga tushgan. Keyin ular tanishishdi. U har kuni kechqurun Evelinni do‘konning oldida kutib olib, uyigacha kuzatib qo‘ya boshladi. “Lo‘li qiz”ga [2] olib tushganda esa, burun ko‘rmagan qulay o‘rindiqlarga joylashib o‘tirgan qizning boshi osmonga yetdi. Frenk musiqani jon-dilidan yaxshi ko‘rar va ba’zan o‘zi ham xirgoyi qilib turardi. Odamlar ularning birga yurishganini bilishardi va Frenk “Dengizchining qallig‘i” [3] degan ashulani aytganda Evelin uyalinqirab jilmayardi. Evelinni hazillashib Qizg‘aldoq, derdi Frenk. Boshida xushtor orttirgani Evelinni tashvishga soldi, lekin keyinchalik u Frenkka ko‘ngil qo‘ya boshladi. Frenk uzoq-uzoqlardagi mamlakatlar haqida gapirib berardi. U dengizchilikni Allen [4] yo‘nalishi bo‘yicha Kanadagacha suzib boradigan kemada, oyiga bir funt evaziga dastyorlikdan boshlagandi. U Evelinga o‘zi suzgan kemalarning, dengiz yo‘llarining nomlarini aytib berardi. Bir paytlari Magellan bo‘g‘ozida suzgandi va qizga qo‘rqinchli patagoniyaliklar haqidagi rivoyatlarni so‘zlab berardi. O‘zining aytishicha, u Buenos-Ayresda qo‘nim topgan, vataniga esa faqat dam olish uchun kelgan ekan. Albatta, Frenk bilan o‘rtalaridagi munosabatdan xabar topgach, otasi Evelinga bu yigit bilan gaplashishni taqiqlab qo‘ydi.
“Men bu olifta dengizchilarni juda yaxshi bilaman”, dedi u.
Bir kuni otasi Frenk bilan tortishib qoldi, shundan so‘ng Evelin sevgilisi bilan yashirincha uchrashib yurishga majbur bo‘ldi.
Ko‘chada qorong‘ilik quyuqlashdi. Evelinning tizzasida yotgan ikkita xatning oq dog‘lari chaplasha boshladi. Ularning biri Garriga, ikkinchisi otasiga yozilgandi. Evelinning Ernestga mehri bo‘lakcha edi, lekin u Garrini ham yaxshi ko‘rardi. Evelin otasining tez qariyotganini o‘yladi. U qizini sog‘inib azoblanadi, albatta. Ba’zan qariya juda mehribon bo‘lib qoladi. Yaqinda Evelin tobi qochib bir kun uyda yotib qolganida otasi unga arvohlar haqida hikoya o‘qib berdi, keyin qiziga o‘choqda bo‘g‘irsoq pishirdi. Bir safar, onasi tirikligida, ular hammasi birga Haut-Hillga [5] dam olgani borishgandi. O‘shanda otasi bolalarini kuldirish uchun onasining shlyapasini kiyib olganini u juda yaxshi eslaydi.
Vaqt ziq, shoshilishi kerak, lekin u haliyam deraza pardasiga suyalib, chang bosgan gazlama hidini hidlab o‘tiribdi. Ko‘chadan sharmanka [6] ovozi eshitildi. Unga bu kuy tanish edi. Qiziq, sharmanka Evelinga iloji boricha ro‘zg‘orga ko‘z-quloq bo‘lib turish haqida onasiga bergan va’dasini eslatib qo‘ymoqchidek aynan bugun oqshom kuy taratayotir. U bemor onasining oxirgi tunini esladi. Evelin dahlizning narigi tarafidagi qorong‘i, dim xonada o‘tirgandi. Tashqaridan italyancha g‘amgin kuy eshitildi. Sharmankachiga mayda pul berib haydab yuborishdi. Evelin otasining: “La’nati italyanlar! Shu yergayam yetib kelishibdi!”, deya g‘o‘dayib bemor yotgan xonaga kirganini esladi.
U onasining manglayiga tamg‘adek bosilgan uqubatli turmush haqida o‘yladi. Mudom yo‘qotishu yetishmovchiliklar bilan o‘tgan bu umr oxir-oqibat onasini aqldan ozdirgandi.
“Derevaun Seraun! Derevaun Seraun!” [7]
Onasining bu gapni telbalarcha o‘jarlik bilan qayta-qayta aytgan ovozini eshitib, Evelin seskanib ketdi.
Kutilmaganda uni vahima bosib, o‘rnidan sapchib turdi. Qochish kerak! Qochishi kerak! Uni Frenk qutqaradi. U Evelinni baxtli qiladi, ehtimol, mehr-muhabbatini ham ayamas. Uning yashagisi keladi. Nega endi u baxtsiz bo‘lishi kerak? Baxtli bo‘lishga haqqi bor-ku! Frenk uni qo‘lidan mahkam tutadi, bag‘riga bosadi. U Evelinni qutqaradi.
Evelin Nort-Uoldagi bandargohda, besaranjom olomon orasida turardi. Frenk uning qo‘lidan ushlab olgandi. U og‘zi tinmay qizga safarlari haqida bir nimalarni qayta-qayta tushuntirardi. Bandargoh jigarrang xalta ko‘targan askarlarga to‘la edi. Evelin keng bino eshigi orqali qirg‘oqqa qadalib turgan, qalin oynali darchalari yorug‘ kemaning haybatli qorasini ko‘rdi. Evelin og‘iz ochmadi. Yonoqlaridan qoni qochib, yuzi oqarib ketganini his etdi va ikkilanish-u umidsizlikdan charchab, to‘g‘ri yo‘lni ko‘rsatishini, burchidan ogoh etishini so‘rab xudoga yolvordi. Kema qorong‘i osmonga qarata uzun mungli gudok berdi. Agar Evelin ketsa, ertaga Frenk bilan dengizda, Buenos-Ayresga qarab suzayotgan bo‘ladi. Ular kemaga patta olishgan. Frenkning shuncha yaxshiliklaridan keyin u ortga chekina oladimi? Umidsizlik yuragini alag‘da qilib, Evelinning ko‘ngli ayniy boshladi, lekin u pichirlagancha bor kuchi bilan xudoga yolvorishda davom etdi.
Qo‘ng‘iroq jarangi yuragini tilib yuborgandek bo‘ldi. U Frenk qo‘lini sig‘ganini payqadi.
Dunyodagi jamiki dengizlar go‘yo Evelinning yuragida ko‘pirib toshayotgandek bo‘ldi. Frenk uni o‘sha dengizlar qa’riga tortqilayotir. Uni cho‘ktirib yuboradi. Evelin ikki qo‘li bilan temir to‘siqqa yopishib oldi.
Yo‘q! Yo‘q! Yo‘q! Buning iloji yo‘q. Qiz titrab-qaqshab temir to‘siqni mahkam changallab ushlab oldi. Dengizlar qa’riga azobli faryodini otdi.
Frenk to‘siqni oshib o‘tib, Evelinni chaqirdi. Yigitga tezroq kemaga chiqib olishi kerakligini aytishdi, lekin u tinmay qizni chaqirardi. Evelin xuddi chorasiz qolgan jonivordek dokadek oqarib ketgan yuzini yigit tomonga burdi. Qizning nigohidan uning Frenkka muhabbatini ham, vidolashayotganini ham, uni ilg‘ayotganini ham bilib bo‘lmasdi.
Ingliz tilidan Alisher Otaboyev tarjimasi.
1. Margarita-Mariya Alakok (1647 — 1690) — rohiba, katolik cherkovidagi eng mashhur marosimlardan biri — Muqaddas yurak ibodatining asoschisi.
2. Irland kompozitori va opera qo‘shiqchisi Maykl Uilyam Balfning (1808 — 1870) M.Servantes novellasi syujeti asosidagi mashhur operasi.
3. “Dengizchining qallig‘i”, ingliz kompozitori va dramaturgi Charlz Dibdinning (1745 — 1814) ashulasi.
4. Angliyani Kanada va AQSH bilan bog‘laydigan dengiz yo‘li.
5. Dublin bo‘g‘ozidagi uncha katta bo‘lmagan tog‘.
6. Sharmanka — quti shaklida burab chalinadigan musiqa asbobi.
7. “Rohatning oxiri — azob!” (irland tilida buzib aytilgan).
Жеймс Жойс. Эвелин (ҳикоя)
Эвелин дераза олдида шом қоронғуси кўчани қандай забт этаётганига қараб ўтирарди. У боши билан дераза пардасига суялиб олган, димоғи чанг босган газлама ҳидини туярди. У чарчаганди.
Кўчадан бир неча йўловчи ўтди. Охирги уйда яшайдиган киши ҳам уйи томон кетди. Эвелин унинг семон йўлкада тўқиллатиб қадам ташлаганини, кейин эса янги қизил уйлар олдидаги тошқол тўшалган йўлакни шитирлатиб ўтганини эшитди. Илгарилари бу жойлар яланглик эди. Улар ҳар куни кечқурун шу эгасиз бўш ялангликда бошқа болалар билан ўйнашарди. Кейин белфастлик бир киши бу жойни сотиб олиб, уч-тўртта уй қурдирди. Ялтироқ томли, ғиштдан ясалган қизил рангли бинолар уларнинг пастқам кулранг кулбаларига ўхшамайди. Кўчанинг болалари — Дэвинлар, Уотерлар, Даннлар, кичкина Кео майриқ, Эвелин ва унинг ака-укалари, сингиллари шу ялангликда бирга ўйнашарди. Лекин Эрнест ўйинга қўшилмасди, унинг бўйи чўзилиб қолганди. Отаси тоғолчадан ясаб олган таёғини кўтариб, нуқул болаларни ялангликда қуваларди. Лекин ҳар сафар кичкина Кео сергак туриб, отасига тақлид қилиб қичқириб, унинг келаётганини билдиришга улгурарди. Барибир, ўшанда ҳартугул яхши яшашарди. Ўша пайтлари отаси ҳозиргидек баджаҳл эмас, онаси ҳам тирик эди. Ҳаммаси ўтиб кетди. Эвелин ҳам, ака-ука ва сингиллари ҳам вояга етди, онаси вафот этди. Тиззи Данн ҳам ўлди, Уотерлар эса Англияга қайтиб кетишди. Ҳамма нарса омонат. Энди Эвелин ҳам бошқаларга ўхшаб уйидан кетмоқчи.
Уй! У хонага разм солиб, бунча чанг қаердан кираркан, деб ажабланди, шунча йиллардан буён ҳар ҳафта чангини артиб, тозалаб қўядиган, кўзига сингиб қолган буюмларга қаради. Бир куни уларни ташлаб кетиши хаёлига ҳам келмаганди, балки энди бу буюмларни ҳеч қачон кўрмас. Ахир, шунча йиллар ўтиб ҳам, у бузуқ мусиқа асбоби устида, авлиё Маргарита-Мария Алакокнинг [1] номига битилган шаҳодатномаларнинг рангли тошбосма лавҳаси ёнида осиғлиқ — сарғайиб кетган суратдаги руҳонийнинг исм-шарифини билолгани йўқ. Руҳоний отасининг мактабдош дўсти эди. Отаси ҳар гал келган меҳмонга суратни кўрсатиб беписанд оҳангда: “У ҳозир Мелбурнда”, деб қўярди.
Эвелин уйини ташлаб кетишга рози бўлди. Бироқ бу ақлданми? У вазиятни ҳар тарафлама ўйлаб кўришга уринди. Уйида, нима бўлганда ҳам, бошпанаси бор, ейдиган нони беминнат, атрофида умр бўйи бирга яшаб келаётган жигарлари бор. Тўғри, уйда ҳам, ишда ҳам тинмай азият чекишга мажбур, албатта. Дўкондагилар унинг бегона бир йигит билан қочиб кетганини билишса нима дейишаркан? Аҳмоқ экан, дейишса керак; кейин эълон бериб, ўрнига бошқа одам топишади. Мисс Гэйвен хурсанд бўлади. У доим Эвелиндан айб қидиради, айниқса, кимдир эшитиб турган бўлса.
“Мисс Ҳил, кутиб турган хонимларни кўрмаяпсизми?”
“Тезроқ қаранг, Мисс Ҳил” қабилида туртиб қўяди.
Эвелин дўкондан кетаётганига афсусланмайди.
Унинг янги уйида, олисдаги номаълум мамлакатда ҳаммаси бошқача бўлади. Кейин у — Эвелин турмушга чиқади. Одамлар унга ҳурмат билан мурожаат қиладиган бўлишади. Унга онасига муомала қилгандек қўпол муомала қилишмайди. Ўн тўққиздан ошганига қарамай, ҳатто ҳозир ҳам Эвелин баъзан отасининг қош-қовоғидан қўрқади. Юрагининг тез уриб кетадиган бўлиб қолганига ҳам шу сабаб эканини у билади. Болалигида отаси уни, у қиз бола бўлгани учун, Гарри ва Эрнестни калтаклагандек қаттиқ калтакламасди, лекин охирги пайтлари отаси марҳум онасининг ҳурмати ҳаққи уни урмаётганини таъкидлаб, пўписа қила бошлади. Ҳозир Эвелинни ҳимоя қиладиган кимса йўқ. Эрнест ўлган, Гарри эса доим шаҳар ташқарисида, черковларни безаш билан кун кўриб юради. Устига-устак, ҳар шанба оқшоми пул устида бўладиган жанжал Эвелиннинг тинкасини қурита бошлаганди. У доим ишлаб топгани — етти шиллингни бус-бутун ўртага ташлайди. Гарри ҳам топган-тутганини жўнатади, лекин отасидан пул олиш ўлимдан қийин. Отаси пулни бекорга совураяпсан, сенда мия йўқ, деб ўшқирар, тер тўкиб топган пулни кўчага сочиб келишга йўл қўймаслигини айтиб, яна алламбалолар деб қизини койишга тушарди; ҳар шанба куни кечқурун айниқса унинг феъли буткул айнирди. Бироқ охир-оқибат у, барибир, Эвелинга пул бериб, якшанбага тушлик учун бирор егулик келтириш ниятинг борми, деб сўрарди. Шунда Эвелин оёғини қўлига олиб югурар, оломон орасидан туртиниб-суртиниб, қора чарм ҳамёнини қўлида маҳкам сиқимлаб бозор-ўчар қилар ва озиқ-овқатларни бир амаллаб кўтарганча кеч кирганда уйга қайтарди. Эвелин рўзғорни тебратиш ва она меҳрига тўймаган икки норасидани вақтида едириб-ичириб, кечиктирмай мактабга жўнатиш учун кўп овора бўларди. Бу жуда оғир, сермашаққат ҳаёт эди. Лекин ҳозир уйни тарк этиб кетаётган паллада унга бу ҳаёт мутлақо нажотсиз бўлиб туюлмаётганди.
Эвелин Фрэнк билан бирга янги ҳаёт қурмоқчи. Фрэнк жуда меҳрибон, довюрак ва очиқкўнгил йигит. Эвелин Фрэнк билан кечки кемада кетмоқчи, унга эрга тегиб, уни кутиб турган Буэнос-Айресдаги уйида у билан бирга яшамоқчи. Фрэнкни биринчи марта учратганида қай ҳолатда кўрганини у жуда яхши эслайди; йигит Эвелин баъзан кириб ўтадиган марказий кўчадаги уйда вақтинча яшаб турганди. Гўё бу кечагина, бир-икки ҳафта бурун бўлиб ўтгандек. Фрэнк дарвоза ёнида турганди, кепкаси энсасига сурилган, сочининг бир тутами қуёшда мисранг тусга кирган юзига тушган. Кейин улар танишишди. У ҳар куни кечқурун Эвелинни дўконнинг олдида кутиб олиб, уйигача кузатиб қўя бошлади. “Лўли қиз”га [2] олиб тушганда эса, бурун кўрмаган қулай ўриндиқларга жойлашиб ўтирган қизнинг боши осмонга етди. Фрэнк мусиқани жон-дилидан яхши кўрар ва баъзан ўзи ҳам хиргойи қилиб турарди. Одамлар уларнинг бирга юришганини билишарди ва Фрэнк “Денгизчининг қаллиғи” [3] деган ашулани айтганда Эвелин уялинқираб жилмаярди. Эвелинни ҳазиллашиб Қизғалдоқ, дерди Фрэнк. Бошида хуштор орттиргани Эвелинни ташвишга солди, лекин кейинчалик у Фрэнкка кўнгил қўя бошлади. Фрэнк узоқ-узоқлардаги мамлакатлар ҳақида гапириб берарди. У денгизчиликни Аллен [4] йўналиши бўйича Канадагача сузиб борадиган кемада, ойига бир фунт эвазига дастёрликдан бошлаганди. У Эвелинга ўзи сузган кемаларнинг, денгиз йўлларининг номларини айтиб берарди. Бир пайтлари Магеллан бўғозида сузганди ва қизга қўрқинчли патагонияликлар ҳақидаги ривоятларни сўзлаб берарди. Ўзининг айтишича, у Буэнос-Айресда қўним топган, ватанига эса фақат дам олиш учун келган экан. Албатта, Фрэнк билан ўрталаридаги муносабатдан хабар топгач, отаси Эвелинга бу йигит билан гаплашишни тақиқлаб қўйди.
“Мен бу олифта денгизчиларни жуда яхши биламан”, деди у.
Бир куни отаси Фрэнк билан тортишиб қолди, шундан сўнг Эвелин севгилиси билан яширинча учрашиб юришга мажбур бўлди.
Кўчада қоронғилик қуюқлашди. Эвелиннинг тиззасида ётган иккита хатнинг оқ доғлари чаплаша бошлади. Уларнинг бири Гаррига, иккинчиси отасига ёзилганди. Эвелиннинг Эрнестга меҳри бўлакча эди, лекин у Гаррини ҳам яхши кўрарди. Эвелин отасининг тез қариётганини ўйлади. У қизини соғиниб азобланади, албатта. Баъзан қария жуда меҳрибон бўлиб қолади. Яқинда Эвелин тоби қочиб бир кун уйда ётиб қолганида отаси унга арвоҳлар ҳақида ҳикоя ўқиб берди, кейин қизига ўчоқда бўғирсоқ пиширди. Бир сафар, онаси тириклигида, улар ҳаммаси бирга Ҳаут-Ҳиллга [5] дам олгани боришганди. Ўшанда отаси болаларини кулдириш учун онасининг шляпасини кийиб олганини у жуда яхши эслайди.
Вақт зиқ, шошилиши керак, лекин у ҳалиям дераза пардасига суялиб, чанг босган газлама ҳидини ҳидлаб ўтирибди. Кўчадан шарманка [6] овози эшитилди. Унга бу куй таниш эди. Қизиқ, шарманка Эвелинга иложи борича рўзғорга кўз-қулоқ бўлиб туриш ҳақида онасига берган ваъдасини эслатиб қўймоқчидек айнан бугун оқшом куй таратаётир. У бемор онасининг охирги тунини эслади. Эвелин даҳлизнинг нариги тарафидаги қоронғи, дим хонада ўтирганди. Ташқаридан итальянча ғамгин куй эшитилди. Шарманкачига майда пул бериб ҳайдаб юборишди. Эвелин отасининг: “Лаънати итальянлар! Шу ергаям етиб келишибди!”, дея ғўдайиб бемор ётган хонага кирганини эслади.
У онасининг манглайига тамғадек босилган уқубатли турмуш ҳақида ўйлади. Мудом йўқотишу етишмовчиликлар билан ўтган бу умр охир-оқибат онасини ақлдан оздирганди.
“Derevaun Seraun! Derevaun Seraun!” [7]
Онасининг бу гапни телбаларча ўжарлик билан қайта-қайта айтган овозини эшитиб, Эвелин сесканиб кетди.
Кутилмаганда уни ваҳима босиб, ўрнидан сапчиб турди. Қочиш керак! Қочиши керак! Уни Фрэнк қутқаради. У Эвелинни бахтли қилади, эҳтимол, меҳр-муҳаббатини ҳам аямас. Унинг яшагиси келади. Нега энди у бахтсиз бўлиши керак? Бахтли бўлишга ҳаққи бор-ку! Фрэнк уни қўлидан маҳкам тутади, бағрига босади. У Эвелинни қутқаради.
Эвелин Норт-Уолдаги бандаргоҳда, бесаранжом оломон орасида турарди. Фрэнк унинг қўлидан ушлаб олганди. У оғзи тинмай қизга сафарлари ҳақида бир нималарни қайта-қайта тушунтирарди. Бандаргоҳ жигарранг халта кўтарган аскарларга тўла эди. Эвелин кенг бино эшиги орқали қирғоққа қадалиб турган, қалин ойнали дарчалари ёруғ кеманинг ҳайбатли қорасини кўрди. Эвелин оғиз очмади. Ёноқларидан қони қочиб, юзи оқариб кетганини ҳис этди ва иккиланиш-у умидсизликдан чарчаб, тўғри йўлни кўрсатишини, бурчидан огоҳ этишини сўраб худога ёлворди. Кема қоронғи осмонга қарата узун мунгли гудок берди. Агар Эвелин кетса, эртага Фрэнк билан денгизда, Буэнос-Айресга қараб сузаётган бўлади. Улар кемага патта олишган. Фрэнкнинг шунча яхшиликларидан кейин у ортга чекина оладими? Умидсизлик юрагини алағда қилиб, Эвелиннинг кўнгли айний бошлади, лекин у пичирлаганча бор кучи билан худога ёлворишда давом этди.
Қўнғироқ жаранги юрагини тилиб юборгандек бўлди. У Фрэнк қўлини сиққанини пайқади.
Дунёдаги жамики денгизлар гўё Эвелиннинг юрагида кўпириб тошаётгандек бўлди. Фрэнк уни ўша денгизлар қаърига тортқилаётир. Уни чўктириб юборади. Эвелин икки қўли билан темир тўсиққа ёпишиб олди.
Йўқ! Йўқ! Йўқ! Бунинг иложи йўқ. Қиз титраб-қақшаб темир тўсиқни маҳкам чангаллаб ушлаб олди. Денгизлар қаърига азобли фарёдини отди.
Фрэнк тўсиқни ошиб ўтиб, Эвелинни чақирди. Йигитга тезроқ кемага чиқиб олиши кераклигини айтишди, лекин у тинмай қизни чақирарди. Эвелин худди чорасиз қолган жонивордек докадек оқариб кетган юзини йигит томонга бурди. Қизнинг нигоҳидан унинг Фрэнкка муҳаббатини ҳам, видолашаётганини ҳам, уни илғаётганини ҳам билиб бўлмасди.
Инглиз тилидан Алишер Отабоев таржимаси.
1. Маргарита-Мария Алакок (1647 — 1690) — роҳиба, католик черковидаги энг машҳур маросимлардан бири — Муқаддас юрак ибодатининг асосчиси.
2. Ирланд композитори ва опера қўшиқчиси Майкл Уилям Балфнинг (1808 — 1870) М.Сервантес новелласи сюжети асосидаги машҳур операси.
3. “Денгизчининг қаллиғи”, инглиз композитори ва драматурги Чарлз Дибдиннинг (1745 — 1814) ашуласи.
4. Англияни Канада ва АҚШ билан боғлайдиган денгиз йўли.
5. Дублин бўғозидаги унча катта бўлмаган тоғ.
6. Шарманка — қути шаклида бураб чалинадиган мусиқа асбоби.
7. “Роҳатнинг охири — азоб!” (ирланд тилида бузиб айтилган).