Қўчқор Норқобил. Адибнинг туғилиши (ҳикоя)

Лотин ёзувидаги матн бироз пастроқда

Катта эна набирани тиззасига ўтирғизиб олган. Болани мудроқ босади — уйқу элитади, момодан бўйлаган нозбўйнинг ҳиди, қанд-қурс, майиз-туршаклар аралаш солинган қутидан, йўқ, момонинг ҳовли адоғидаги айринча, лойсувоқли, пастқам кулбасидан тараладиган бир ажиб бўй болага хуш ёқади. Кампирнинг жуда сокин, мунгли (бола мунг нималигини билмайди ҳали) оҳангда сўзлаши ҳам ёқимли.

— Чилтонга чироқ бўлма, ултонга улоқ бўлма, дилтангга қуроқ бўлма, иблисга қароқ бўлма, номардга яроқ бўлма... Энди ухла... Энди ухла, полвоним...

— Эна... Эна...

— Нима дейсан?!

— Эна, мен кучли бўламан, ҳаммадан кучли бўламан...

— Кучли бўлиш учун ақлли бўлишинг керак.

— Ақлли нима?

— Ким де. Ким... Ақлли киши одамларни яхши кўради, хафа қилмайди.

— Кучукларниямми, қушларниямми, сигирларниямми?

— Ҳа, ҳамма, ҳамма нарсани. Чунки у раҳмдил.

— Раҳмдил?

— Ҳа, раҳмдил... Раҳмдил одам бошқаларни хафа қилмайди. Яхши гапиради... ҳаммага.

— Яхши гап нима?

— Яхши гап — инсоннинг азиз-авлиёси, болам. Яхши гапда Худойимнинг сухани бор, болам...

— Эна, менга яхши гап олиб беринг...

— Хўп.

— Эна, мен кейин яхши гапни нима қиламан?!

— Сен ҳам яхши гапирасан...

— Кейин-чи?

— Ухласанг-чи болам-а. Ухла энди...

— Яна айтинг, — ғингшийди болакай.

— Хўп. Яхши гап билан илон инидан чиқиб келади, чаён инидан чиқиб келади. Яхши гапирсанг, илон ҳам сенга дўст бўлади, чаён ҳам сенга ўртоқ бўлади. Илон ҳам чақмайди, чаён ҳам чақмайди, болам...

— Илон каттами эна? Чаён каттами эна?

— Катта бўлмасаям ёмон, икковиям ёмон...

— Мен яхши гапирсам, улар уйидан чиқиб мен билан ўйнайдими?

— Ўйнамасаям чақмайди... Одамларга ўхшаб... чақмайди.

— Одамлар бир-бирини чақадими, эна?

— Чақади, ёмон чақади.

— Мен яхши гапирсам ҳам чақишадими?

— Билмадим.

— Илон чақмаскан-ку... Чаён чақмаскан-ку?

— Яхши гапирсанг ҳеч нарса чақмайди...

— Одам-чи, айтинг, одам-чи?, — дейди бола хархашалик билан.

— Буни билмайман...

Кампир ўйланиб қолади. Ёлғон гапиргиси келмайди.

— Одамдан эҳтиёт бўл, болам... Эҳтиёт бўл!

— Эна... Эна. Кеча Аҳмадни ит қопиб олди.

— Итга тош отма. Ҳеч қачон тош отма!

— Ит ҳурсаямми?

— Ҳа, ҳураверсин итлар. Сен эътибор берма. Ҳурсаям тош отма. Вақтинг кетади. Ҳураётган итнинг оғзига қўл солма. Қўлсиз қоласан. Итларнинг ўзи бу дунёга ҳуриш учун келади-да, болам...

— Эна, кеча Холиқ бованинг қўзиси кўчага чиқиб кетибди. Уйига ҳайдаб бордим. Бова, менга қурт берди.

— Яхши қипсан. Бировга ёрдам берсанг, яхшилик қилсанг, ҳеч кимга гапирма. Менгаям гапирма.

— Нимага, эна?

— Ёмон бўлади.

— Энди ҳеч кимга айтмайман.

— Эна, Холиқ бованинг бир қўли йўқ, нега?

— Қўлини уруш еб қўйган. Урушда бўлган бованг.

— Уруш ҳам итга ўхшайдими?

— Ҳа, қутурган итга ўхшайди.

— Эна мен урушга бормайман-а?

Кампир титраб кетади. Шу муштдеккина тирмизакнинг гапи гавдасини босиб қолади, саволи заминга оғирлик қилади.

— Йўқ энди уруш бўлмасин, болажоним. Сен бормайсан. Сен кўрмайсан урушни, кўрмагин, илойим.

Момонинг лаблари пирпираб, юрагида чўкиб ётган азобли бир оғриқ яна ниш уради. Қирчиллама ёшида уруш ютиб юборган эрини эслайди.

— Эна, нега уруш бўлади, ўзи?

— Одамзот ерга тўймаса, бир парча ер унга етиб ортишини эсидан чиқариб қўйса.

— Эна, ер кўп-ку...

— Ер кўп. Ҳаммага етади. Лекин одам боласини ерни ейман деб вос-вос босади, шунда бир-бири билан уруш қилади, шунда ер дарғазаб бўлиб одамзотнинг ўзини ея бошлайди.

— Эна, уруш ёмон экан-а?

— Урушнинг яхшиси бўлармиди, болам ухла энди.

— Эртак айтинг.

— Хўп, ухлайсанми?

Бола уйқуга кетади.

...Мен кўзимни очаман. Қабоқларим оғир тортган. Кўзимдан ёш сизибди — йиғлабман, шекилли. Чап кўксимда харсангдай оғир чўкиб, оғриқ бераётган юрагимнинг чимиллашидан ихроқ тортаман. Баъзўр дераза томон юз бураман. Ҳамшира пардани суриб, дераза қанотини очади. Мен булут тўсган баҳор осмонининг қорамтир кенгликларига кўз қадайман. Нафас олишим енгил тортади.

— Алаҳсирадингиз, — дейди ҳамшира тепамда туриб ёстиғимни тузатаркан.

— Нима дедим?

— Эна, эна, дейвердингиз... Қўлимни ит тишлади, дедингиз.

— Бугун қайси кун?

— Йигирма бешинчи март. Икки минг ўн биринчи йил.

— Ҳмм... Мен қирқ йилдан кўпроқ ухлабман. Ҳозир уйғондим. Ухлаганимда катта энамнинг тиззасида эдим, — дейман ҳамширага жиддий қараб.

Ҳамширанинг юзи оқаринқирайди. У менга синчков нигоҳ қадайди. Кафтини пешонамга босади — ҳароратимни ўлчайди. Яна бир лаҳза жимиб, юзимга тикилиб қараб туради.

— Ҳамшира, Сиз эътибор берманг, чиндан ҳам чап қўлимни ит, уруш деган қутурган ит тишлаб олган.., — дейман тиғ тегавериб тиртиқ-сиртиқ бўлиб қолган сўл қўлимни бироз кўтариб... Тушимда катта энамга шуни айтиб, шикоят қилган бўлсам керак-да...

Юрагим бир чимиллаб қўяди. Юрагимда илоннингмас, чаённингмас, одам боласининг ёмон-ёмон гапларининг заҳри, одамларнинг ниши оғриқларини ҳис қиламан.

Ёлғизлигимни сезаман. Катта энамни қўмсайман. Катта энамдан фақат бир нарсани сўрамоқчи бўламан: “Эна, энажон одам боласига фақат яхши гап айтаяпман. Лекин баъзида айримлар барибир зимдан юргимга чанг солиб қолади. Эна, одам боласидан қандай қилиб эҳтиёт бўлишни айтмай кетган экансиз-а...”

Ҳамширанинг юмшоқ ва ҳароратли бармоқлари сўл қўлимни, билагимни сийпалайди. Уруш, афғон урушининг тиши қолдирган жароҳат излари ҳам титрагандай бўлади. Томирида ҳаёт гуллари барқ уриб турган, навбаҳору навқирон қизнинг меҳру ҳарорати мени яна уйқуга элитади...

Qo‘chqor Norqobil. Adibning tug‘ilishi (hikoya)

Katta ena nabirani tizzasiga o‘tirg‘izib olgan. Bolani mudroq bosadi — uyqu elitadi, momodan bo‘ylagan nozbo‘yning hidi, qand-qurs, mayiz-turshaklar aralash solingan qutidan, yo‘q, momoning hovli adog‘idagi ayrincha, loysuvoqli, pastqam kulbasidan taraladigan bir ajib bo‘y bolaga xush yoqadi. Kampirning juda sokin, mungli (bola mung nimaligini bilmaydi hali) ohangda so‘zlashi ham yoqimli.

— Chiltonga chiroq bo‘lma, ultonga uloq bo‘lma, diltangga quroq bo‘lma, iblisga qaroq bo‘lma, nomardga yaroq bo‘lma... Endi uxla... Endi uxla, polvonim...

— Ena... Ena...

— Nima deysan?!

— Ena, men kuchli bo‘laman, hammadan kuchli bo‘laman...

— Kuchli bo‘lish uchun aqlli bo‘lishing kerak.

— Aqlli nima?

— Kim de. Kim... Aqlli kishi odamlarni yaxshi ko‘radi, xafa qilmaydi.

— Kuchuklarniyammi, qushlarniyammi, sigirlarniyammi?

— Ha, hamma, hamma narsani. Chunki u rahmdil.

— Rahmdil?

— Ha, rahmdil... Rahmdil odam boshqalarni xafa qilmaydi. Yaxshi gapiradi... hammaga.

— Yaxshi gap nima?

— Yaxshi gap — insonning aziz-avliyosi, bolam. Yaxshi gapda Xudoyimning suxani bor, bolam...

— Ena, menga yaxshi gap olib bering...

— Xo‘p.

— Ena, men keyin yaxshi gapni nima qilaman?!

— Sen ham yaxshi gapirasan...

— Keyin-chi?

— Uxlasang-chi bolam-a. Uxla endi...

— Yana ayting, — g‘ingshiydi bolakay.

— Xo‘p. Yaxshi gap bilan ilon inidan chiqib keladi, chayon inidan chiqib keladi. Yaxshi gapirsang, ilon ham senga do‘st bo‘ladi, chayon ham senga o‘rtoq bo‘ladi. Ilon ham chaqmaydi, chayon ham chaqmaydi, bolam...

— Ilon kattami ena? Chayon kattami ena?

— Katta bo‘lmasayam yomon, ikkoviyam yomon...

— Men yaxshi gapirsam, ular uyidan chiqib men bilan o‘ynaydimi?

— O‘ynamasayam chaqmaydi... Odamlarga o‘xshab... chaqmaydi.

— Odamlar bir-birini chaqadimi, ena?

— Chaqadi, yomon chaqadi.

— Men yaxshi gapirsam ham chaqishadimi?

— Bilmadim.

— Ilon chaqmaskan-ku... Chayon chaqmaskan-ku?— Ilon chaqmaskan-ku... Chayon chaqmaskan-ku?

— Yaxshi gapirsang hech narsa chaqmaydi...

— Odam-chi, ayting, odam-chi?, — deydi bola xarxashalik bilan.

— Buni bilmayman...

Kampir o‘ylanib qoladi. Yolg‘on gapirgisi kelmaydi.

— Odamdan ehtiyot bo‘l, bolam... Ehtiyot bo‘l!

— Ena... Ena. Kecha Ahmadni it qopib oldi.

— Itga tosh otma. Hech qachon tosh otma!

— It hursayammi?

— Ha, huraversin itlar. Sen eʼtibor berma. Hursayam tosh otma. Vaqting ketadi. Hurayotgan itning og‘ziga qo‘l solma. Qo‘lsiz qolasan. Itlarning o‘zi bu dunyoga hurish uchun keladi-da, bolam...

— Ena, kecha Xoliq bovaning qo‘zisi ko‘chaga chiqib ketibdi. Uyiga haydab bordim. Bova, menga qurt berdi.

— Yaxshi qipsan. Birovga yordam bersang, yaxshilik qilsang, hech kimga gapirma. Mengayam gapirma.

— Nimaga, ena?

— Yomon bo‘ladi.

— Endi hech kimga aytmayman.

— Ena, Xoliq bovaning bir qo‘li yo‘q, nega?

— Qo‘lini urush yeb qo‘ygan. Urushda bo‘lgan bovang.

— Urush ham itga o‘xshaydimi?

— Ha, quturgan itga o‘xshaydi.

— Ena men urushga bormayman-a?

Kampir titrab ketadi. Shu mushtdekkina tirmizakning gapi gavdasini bosib qoladi, savoli zaminga og‘irlik qiladi.

— Yo‘q endi urush bo‘lmasin, bolajonim. Sen bormaysan. Sen ko‘rmaysan urushni, ko‘rmagin, iloyim.

Momoning lablari pirpirab, yuragida cho‘kib yotgan azobli bir og‘riq yana nish uradi. Qirchillama yoshida urush yutib yuborgan erini eslaydi.

— Ena, nega urush bo‘ladi, o‘zi?

— Odamzot yerga to‘ymasa, bir parcha yer unga yetib ortishini esidan chiqarib qo‘ysa.

— Ena, yer ko‘p-ku...

— Yer ko‘p. Hammaga yetadi. Lekin odam bolasini yerni yeyman deb vos-vos bosadi, shunda bir-biri bilan urush qiladi, shunda yer darg‘azab bo‘lib odamzotning o‘zini yeya boshlaydi.

— Ena, urush yomon ekan-a?

— Urushning yaxshisi bo‘larmidi, bolam uxla endi.

— Ertak ayting.

— Xo‘p, uxlaysanmi?

Bola uyquga ketadi.

...Men ko‘zimni ochaman. Qaboqlarim og‘ir tortgan. Ko‘zimdan yosh sizibdi — yig‘labman, shekilli. Chap ko‘ksimda xarsangday og‘ir cho‘kib, og‘riq berayotgan yuragimning chimillashidan ixroq tortaman. Baʼzo‘r deraza tomon yuz buraman. Hamshira pardani surib, deraza qanotini ochadi. Men bulut to‘sgan bahor osmonining qoramtir kengliklariga ko‘z qadayman. Nafas olishim yengil tortadi.

— Alahsiradingiz, — deydi hamshira tepamda turib yostig‘imni tuzatarkan.

— Nima dedim?

— Ena, ena, deyverdingiz... Qo‘limni it tishladi, dedingiz.

— Bugun qaysi kun?

— Yigirma beshinchi mart. Ikki ming o‘n birinchi yil.

— Hmm... Men qirq yildan ko‘proq uxlabman. Hozir uyg‘ondim. Uxlaganimda katta enamning tizzasida edim, — deyman hamshiraga jiddiy qarab.

Hamshiraning yuzi oqarinqiraydi. U menga sinchkov nigoh qadaydi. Kaftini peshonamga bosadi — haroratimni o‘lchaydi. Yana bir lahza jimib, yuzimga tikilib qarab turadi.

— Hamshira, Siz eʼtibor bermang, chindan ham chap qo‘limni it, urush degan quturgan it tishlab olgan.., — deyman tig‘ tegaverib tirtiq-sirtiq bo‘lib qolgan so‘l qo‘limni biroz ko‘tarib... Tushimda katta enamga shuni aytib, shikoyat qilgan bo‘lsam kerak-da...

Yuragim bir chimillab qo‘yadi. Yuragimda ilonningmas, chayonningmas, odam bolasining yomon-yomon gaplarining zahri, odamlarning nishi og‘riqlarini his qilaman.

Yolg‘izligimni sezaman. Katta enamni qo‘msayman. Katta enamdan faqat bir narsani so‘ramoqchi bo‘laman: «Ena, enajon odam bolasiga faqat yaxshi gap aytayapman. Lekin baʼzida ayrimlar baribir zimdan yurgimga chang solib qoladi. Ena, odam bolasidan qanday qilib ehtiyot bo‘lishni aytmay ketgan ekansiz-a...»

Hamshiraning yumshoq va haroratli barmoqlari so‘l qo‘limni, bilagimni siypalaydi. Urush, afg‘on urushining tishi qoldirgan jarohat izlari ham titraganday bo‘ladi. Tomirida hayot gullari barq urib turgan, navbahoru navqiron qizning mehru harorati meni yana uyquga elitadi...