Andre Morua. «Tanatos» mehmonxonasi (hikoya)

Кирилл ёзувидаги матн пастроқда

— «Stil»ning aktsiyalari qanday ketyapti? — deb so‘radi Jan Mone.
— Ellik to‘qqiz-u chorakdan, — deb javob berdi o‘n ikkita mashinistkadan bittasi.
Yozuv mashinkalarining chaqir-chuqurida jaz ohanglari eshitilardi. Derazadan Manxettenning beso‘naqay qomati ko‘rinib turipti. Telefonlar xirillaydi, qog‘oz tasmalar shosha-pisha yuqoriga o‘rlaydi. Kontora harflaru raqamlar yozilgan ensiz qog‘oz laxtaklariga to‘lib ketgan.

— «Stil» qalay ahvolda? — deb yana so‘radi Jan Mone.
— Ellik to‘qqiz, — deb javob berdi Gertruda Ouen.
U bir lahza ishidan to‘xtab, frantsuz yigitga qaradi. Yigit qo‘llari bilan boshini qisganicha o‘rindiqda qimir etmay o‘tirardi. O‘tirishidan butunlay mag‘lub bo‘lgan odamga o‘xshardi.
«Kuni bitganlarning yana biri, — deb xayolidan o‘tqazdi juvon. — Badtar bo‘lsin. Fanniga jabr bo‘ldi-da…»
Xolmen bankining Nyu-York bo‘limi vakili bo‘lgan Jan Mone ikki yil avval o‘zining kotibasi — amerikalik Fanniga uylangan edi.
— «Kennikot»-chi? — deb yana so‘radi Mone.
— Yigirma sakkiz, — dedi Gertruda.
Eshik ortidan kimningdir baland ovozda gapirgani eshitiddi. Garri Kupsr kirib keldi. Jan Mone o‘rindiqdan turdi.
— Tomosha zo‘r bo‘lyapti-ku! — deb g‘o‘dirladi Garri Kuper. — Aktsiyalar kursi 20 foizga tushib ketdi. Holbuki, buning bo‘hron ekanini rad etuvchi ahmoqlar hamon topilib turipti.
— Ha, bu — bo‘hron! — dedi Jan Mone va tashqariga chiqdi.
— Chuv tushdi-da, sho‘rlik! — dedi Garri Kuper.
— Ha, — deb uni ma’qulladi Gertruda Ouen. — U oxirgi pullarini tikkan edi… Menga Fannining o‘zi aytdi. Shu bugunoq u erini tashlab ketadi.
— Nima ham iloji bor? — deb xo‘rsindi Garri Kuper. — Bo‘hron bo‘hronligini qiladi-da…

* * *

Liftning bejirim bronza eshigi tovushsiz yopildi.
— Pastga, — deb buyurdi Mone.
— «Stil» qalay? — so‘radi liftchi bola.
— Ellik to‘qqiz, — javob berdi Mone.
U aktsiyalarni 112 dollardan sotib olgan edi. Demak, har bir aktsiyada 53 dollardan yo‘qotgan. U xarid qilgan boshqa aktsiyalarning ahvoli birmuncha durust edi. U Arizonada biroz mablag‘ yig‘ishga muvaffaq bo‘lgandi. Shu mablag‘ning hammasiga aktsiya sotib oldi. Fannida bir chaqa ham pul yo‘q. Ha, tamom bo‘ldi! Ko‘chaga chiqib, shitob bilan metroga qarab yurdi. Ertangi kunini ko‘z oldiga keltirishga urinib ko‘rdi. Hammasini boshidan boshlaydimi? Fanni biroz mardonavorroq bo‘lganda shunday qilsa bo‘lardi. U o‘zining qiyinchilikda o‘tgan birinchi qadamlarini esladi. Arizona cho‘llarida mol boqqanlari, keyin omadi kelib, ishlari yurishib ketganini xotirladi. Nima bo‘pti? U hali yosh — endi o‘ttizga kirdi. Biroq Fanni uni ayab o‘tirmaydi. Jan buni yaxshi biladi.
Shunday bo‘ldi ham.
Ertasiga ertalab uyqudan turganida Jan Mone yolg‘iz, so‘ppayib qolgandi. U kurashmoqqa ortiq majoli qolmaganini his qildi. Fanni juda ham diydasi qattiq ayol edi. Shunga qaramay Jan uni yaxshi ko‘rardi. Negr xotin unga har kungi nonushtasini — bir tilim qovun bilan suli bo‘tqa olib keldi va pul so‘radi.
— Bekangiz qani, mister?
— Ketdi.
U xizmatkor ayolga o‘n besh dollar berdi, keyin qancha puli qolganini hisoblab ko‘rdi. Olti yuz dollarcha qolipti. Bu pulga ikki oy, nari borsa, uch oy tirikchilik qilsa bo‘ladi… Keyin nima bo‘ladi? U derazaga qaradi. So‘nggi haftada gazetalar deyarli har kuni kimningdir o‘z joniga qasd qilgani haqida yozar edilar. Singan bankirlar, dallollar, birjadagi olibsotarlar o‘limdan najot izlashadi. Yigirmanchi qavatdan sakrasa nima bo‘larkin? Yerga yetguningcha qancha vaqt o‘tarkin? Uch soniyami? To‘rt soniyami? Keyin «tars» etib asfaltga urilasan. Dabdurustdan joning uzilmasa nima qilasan? U majaqlangan suyaklarini, abjaq bo‘lgan gavdasini, butun vujudini qaqshatgan dahshatli og‘riqlarni ko‘z oldiga keltirdi. U chuqur xo‘rsindi, gazetani qo‘ltig‘iga qistirib, restoranga ovqatlangani jo‘nadi. Unda ustiga sirop solingan quymoqni yedi. Ishtahasi karnay ekanini ko‘rib o‘zi hayron qoldi.

* * *

«Palas-otel» Tanatos», Nyu-Meksiko…» G‘alati adres-a! Bu yerdan menga kim maktub yo‘llashi mumkin?
Ertalab kelgan maktublar orasida Jan Mone Garri Kuperning ham xatini uchratdi va birinchi bo‘lib shuni ochdi. Xo‘jayini nima sababdan idoraga kelmayotganini so‘rapti. U kassaga sakkiz yuz to‘qson uch dollar qaytarib top-shirmog‘i kerak. Bu masalani u qanday bartaraf qilishni o‘ylayapti?.. Shafqatsiz, joningni oladigan savol. Garri Kuperning kamchiligi bo‘lishi mumkin, biroq u anoyi emas.
Jan Mone boshqa maktubni ochdi. Maktubning yuqorisida uchta sarvning shakli chakilgan, undan quyiroqda esa quyidagi matn bor.

«Palas-otel «Tanatos»
Direktor Genri Bersteker
Muhtaram janob Mone!
Bugun sizga murojaat qilayotganimiz bejiz emas. Ixtiyorimizdagi mavjud ma’lumotlarga qarab hukm yuritsak, ma’lum bo‘ladiki, bizning xizmatlarimiz Sizga asqotib qolishi mumkin.
Siz, albatta, sezmagan bo‘lishingiz mumkin emas — hatto eng omadli odamning hayoti ham birdan chappaga ketib qolishi mumkin. Bunday hollarda ularga qarshi kurashib bo‘lmaydi. Shunda o‘lim haqidagi fikr odam uchun najot yo‘lini ko‘rsatuvchi fiqr bo‘lib tuyuladi…
Ko‘zingni yumsangu uyquga ketsang, boshqa hech qachon uyg‘onmasang, hech qanaqa so‘roqlarni eshitmasang, hech qanaqa ta’na-dashnomlar yuragingni o‘rtamasa!.. Bizning ko‘pchiligimiz shunday orzularni ardoqlaganmiz, shu xohishni bayon etganmiz… Holbuki, juda kam hollarni mustasno qilganda, odamlar o‘zlari chekayotgan azob-uqubatlarga chek qo‘yishni istashmaydi. Shunday qilmoqchi bo‘lganlarni izlasak, buni tushunsa bo‘ladi. Kimdir birov o‘zini peshonasidan otmoqchi bo‘lgan-u, otaman deb asabini jarohatlab qo‘ygan va oqibatda ko‘r bo‘lib qolgan. Boshqa birov mangu uyquga ketmoq maqsadida uyqu dori ichganu miqdorini to‘g‘ri belgilay olmagani uchun uch kundan keyin hushiga kelgan. Qarasa, falaj bo‘lib qolipti, miyasi og‘ir jarohatlanipti, xotirasi butkul yo‘qolipti. O‘z-o‘zini o‘ldirish san’atdir. Bu ishda nodonlik ham ketmaydi, oliftagarchilik ham. Shu bilan birga o‘zining tabiatiga ko‘ra inson bu ishda kerakli tajriba ham to‘playolmaydi.
Muhtaram janob Mone. Biz ayni shu xildagi tajribaga egamiz. Bizning nazarimizda bu muammo Sizni qiziqtiradi, shuning uchun to‘plagan tajribamizni sizning ixtiyoringizga berishga tayyormiz. Bizning mehmonxonamiz Qo‘shma Shtatlar bilan Meksikaning oralig‘ida joylashgan. Bizning joylar ancha xilvat, kimsasiz. Hukumat tomonidan ham nojoiz nazoratlar kamroq bo‘ladi. Shularning barini inobatga olgan holda yaqin birodarlarga ko‘maklashmoq bizning birinchi burchimizdir, degan xulosaga keldik. Kimda-kim juda jiddiy kulfatlar va o‘ngarilmas baxtsizliklar ta’sirida hayot bilan vidolashmoqni istasa, biz bunday birodarlarimizga o‘z istaklarini hech qanday iztiroblar chekmagan holda va har qanday xavf-xatarsiz amalga oshirmoqlariga imkon beramiz.
«Tanatos» atelida hech qanday og‘riqni sezmasdan uxlab yotgan joyimizda hayot bilan vidolashasiz. O‘tgan yili biz ikki mingdan ortiq mijozning hojatini chiqardik. Bizning odamlarimiz 15 yil mobaynida bu ish bilan uzluksiz shug‘ullanib, g‘oyat yuksak malakalarga erishgan. Shuning uchun o‘ldiradigan dorilarning miqdorini to‘g‘ri belgilash masalasida va ularning bir zumda ta’sir qilishida kafolat beramiz. Yana ilova qilamizki, mijozlarimizdan biror kishi diniy xarakterdagi qonuniy shak-shubhalarga beriladigan bo‘lsa, o‘zimiz ustalik bilan ishlab chiqqan usullar yordamida ularni sodir bo‘lgan voqea uchun har qanday ma’naviy mas’uliyatdan xalos etamiz.
Bizga yaxshi ma’lumki, mijozlarimizning ko‘pchiligi juda kam miqdorda mablag‘ga ega. Negaki, o‘z-o‘zini o‘ddirish ishtiyoqi hamisha bankdagi joriy hisobga teskari mutanosibdir. Shuning uchun mehmonxonadagi qulayliklarga sira daxl qilmagan holda «Tanatos»dagi narx-navoni eng arzon darajaga tushirishga harakat qildik. Bizda istiqomat qilmoq uchun kelishingiz bilan uch yuz dollar miqdorda pul to‘lasangiz kifoya. Bu to‘lov mehmonxonamizda istiqomat qiladigan vaqtingiz mobaynida Sizni har qanday sarf-xarajatdan xalos qiladi. Mehmonxonada qancha vaqt istiqomat qilmog‘ingiz Sizga noma’lum bo‘lib qolmog‘i kerak. To‘lagan pulingiz so‘nggi safar xarajatlariga ham, dafn marosimi va qabrni sarishta tutish xarajatlariga ham yetadi. Mutlaqo ayonki, to‘lagan pulingizga Sizga ko‘rsatiladigan hamma xizmatlarning haqi ham kiradi. Shundoq bo‘lgach, Sizdan hech qanaqa choychaqa talab qilinmaydi.
Yana ilova qilib aytamizki, «Tanatos» oteli haddan tashqari xushmanzara joyda joylashgan. To‘rtta tennis korti, golf o‘ynaydigan maydon va suzish uchun kattakon basseyn Sizning ixtiyoringizda bo‘ladi. Mehmonxonaning mijozlari har ikki jinsga mansub odamlardir. Ular jamiyatdagi eng asl toifalar qatorida turadi. Mijozlarimiz o‘rtasida barkamol ahillik muhiti hukm suradi. Vaziyatning g‘ayrioddiyligi bu muhitga hech narsa bilan qiyoslab bo‘lmaydigan alohida joziba baxsh etadi. Yangi kelayotganlardan iltimosimiz: ular Diming bekatiga borsinlar. U yerda mehmonxonaning maxsus avtobusi ularni kutib turadi.
Yana bir iltimos — rozi bo‘lsangiz yo xat yo telegramma orqali loaqal kelishingizdan ikki kun avval xabar qilib qo‘ysangiz. Telegramma uchun adresimiz: «Tanatos», Koronado, Nyu-Meksiko.
Jan Mone kartani olib chiyladi-da, Fanni o‘rgatganiday fol ko‘ra boshladi.
Safar juda cho‘zilib ketdi — hali-beri uning keti ko‘rinmasdi. Poyezd paxta dalalarining yonidan ketib boradi. Dalada oq ko‘pik ichidagi qora nuqtalarga o‘xshab negrlar kuymaklanib yuripti. Jan kitobni qo‘yib uyquga ketar, uxlab bo‘lib kitobga tutinardi. Shu ahvodda ikki kun-u, ikki kecha o‘tdi. Nihoyat, ular toqqa yetib kelishdi. Tevarak-atrofdagi hamma narsa bahaybat, ulkan edi. Poyezd dara tubida katta-katta qoyalarni oralab; yelib borar, tog‘lar binafsharang, sariq, qizil tasmalardan belbog‘ o‘rab olguday edi. O‘rtalikda esa bulutlar mualliq turipti — ular ham uzun oq belboqqa o‘xshaydi. Kichkina bekatlarda soyaboni keng shlyapa kiygan, ustidaga charm kurtkalari guddor naqshlar bilan bezalgan meksikaliklarni ko‘rish mumkin edi.
— Keyingi bekat — Diming, — deb ma’lum qildi Jan Monega negr provodnik. — Botinkangizni tozalab beraymi, mister?
Frantsuz kitoblarini yig‘di va chemodanini yopdi. Bu so‘nggi sayohatning jo‘nginaligi uni hayron qoldirdi. Tog‘ dunyosining shovullashi quloqlariga chalindi. Poyezd to‘xtadi.
— «Tanatos»gami, ser? — deb Janga xitob qildi vagonlar yonidan yugurib o‘tayotgan hindi hammol. U allaqachon aravachasiga malla sochli ikkita xushro‘y juvonning yuklarini ortib olgan edi. Ular hammolning ortidan halloslab kelishyapti.
«Nahotki, — xayolidan o‘tkazdi Jan Mone, — shu sohibjamol qizlar ham bu yerga o‘lgani kelgan bo‘lsa?»
Ikkala mallasoch juvon unga mahzun va jiddiy nigoh tashladi, o‘zaro bir nimalarni pichirlashdi. Jan ularning gapini eshitmadi.
«Tanatos» mehmonxonasining avtobusi tobut tashiydigan mashinaga o‘xshasa kerak deb xavotir bo‘lgandi Jan. Yo‘q, bunday emas ekan. U yaltiroq ko‘k rangga bo‘yalgan, o‘rindiqlariga havorang va sariq mato qoplangan. Avtobus quyoshda yarq-yurq qiladi. Hovlida almisoqdan qolgan turli-tuman mashinalar turipti — ularning orasida mehmonxonaning avtobusi bashangligi bilan ajraladi.
Hovlida odam ko‘p — ispancha va hindcha so‘kishlardan quloq qomatga keladi. Bularning bari birikib eski-tuski temir-tersak bozorini eslatadi. Yo‘l bo‘yidagi qoyalarning usti zamburug‘lar bilan qoplangan — ularni oqish moviy rang tutun chulg‘ab olganday. Yuqoriroqda quyosh sho‘lasida tog‘ jinslarining qatlamlaridagi ma’danlar yarqiraydi. Ko‘zlari qinidan chiqib ketay deb turgan semiz haydovchi kul rang kiyim kiyib olgan. Mallasoch juvonlarni siqishtirib qo‘ymaslik uchun Jan Mone kamsuqumlik bilan shoferning yoniga o‘rnashdi. Mashina ilon-bilon yo‘lning burilishlaridan birin-ketin o‘tib, tog‘ yuksaklari sari dadil yo‘l olganda, Mone shoferni gapga solmoqchi bo‘ldi.
— Siz ko‘pdan beri «Tanatos»da shoferlik qilasizmi?
— Uch yil bo‘ldi, — deb tund javob berdi shofer.
— Ismingiz ko‘p g‘alati ekan-da!
— G‘alati deysizmi? — deb qaytarib so‘radi shofyor. — Nimasi g‘alati? Men avtobus haydayman. Buning nima g‘alatiligi bor?
— Siz mehmonxonaga olib keladigan yo‘lovchilar-chi? Ulardan hech qaysisi qaytib ham ketadimi?
— Ko‘p emas, — biroz xijolat bo‘lib uning gapini ma’kulladi shofer. — Ko‘p emas… Lekin, har holda bo‘lib turadi. Mana, masalan, meni olaylik…
— Sizni? Rostdanmi? Siz bu yerga… mijoz tarzida kelganmidingiz?
— Menga qarang, mister, — dedi shofer, — men shu ishni zimmamga olgan payt, hech kim mendan hech narsani surishtirmaslikni shart qilib qo‘yganman. Buning ustiga bu yerlarning burilishlari xavfli. Sizni ham, siz bilan manavi oyimqizlarni ham biror falokatga ro‘para qilishimni istamassiz, axir?
— Albatta, istamayman, — deb javob berdi Jan Mone. Keyin javobining o‘ta kulgili ekani xayoliga kelib jilmaydi.
Ikki soatdan keyin shofer indamay barmog‘i bilan unga yassi adirlar tepasida savlat to‘kib turgan «Tanatos»ni ko‘rsatdi.
Mehmonxonaning imorati ispan-hindu uslubida qurilgan edi — imorat baland emas, tomi yassi, devorlari qizil rangga bo‘yalgan. Xonalar janubga qaragan, oynavand ayvonga chiqadi, quyosh nurlari mo‘l-ko‘l. Kelganlarni italyan darbon qarshi oldi. Uning soqoli qirtishlab toza olingan edi. Yuzining silliqligi Jan Monening xotirasida boshqa bir mamlakatni, katta shaharning suronli ko‘chalarini, gullarga cho‘mgan xiyobonlarni jonlantirdi.
— Men sizni qayerda ko‘rganman, a? — deb so‘radi u darbondan, yugurdak bola qo‘lidan chemodanini olar ekan.
— Barselonada, ser. «Ritts» mehmonxonasida… Men — Sarkoniman. Inqilob boshlanib qolib, men u yerdan jo‘navordim…
— Barselonadan Nyu-Meksikaga kelib qoldingizmi? Uzoq ham demabsiz…
— Nima qilay, ser. Darbon lavozimi hamma joyda ham bir xil… Faqat… Hozir men sizlardan bir qog‘ozni to‘ldirib berishni iltimos qilaman. Bu kartochka odatdagidan bu yerda birmuncha uzunroq. Xafa bo‘lmaysizlar…
Porte mijozlarga bosmaxonada bosilgan uchta blank uzatdi. Ular haqiqatan ham har xil savollarga, izohlarga to‘la edi. Mijozlarga tug‘ilgan joyi va vaq-tini aniq ko‘rsatish taklif qilingandi. Shuningdek, mijoz biror baxtsiz hodisaga duch kelib qolsa kimlarga xabar berish kerakligini ham ma’lum qilmog‘i zarur edi.
Qarindoshlaringiz yoxud do‘stlaringizdan kamida ikki kishining manzillarini ko‘rsatishingizni iltimos qilamiz. Eng muhimi esa, ona tilingizda o‘z qo‘lingiz bilan quyidagi arizani (A shakli) ko‘chirib yozing:
«Men kim, quyida imzo chekuvchi… sog‘lom es-hushim va xotiram bilan sho-hidlik beramanki, o‘z ixtiyorim bilan hayotdan ko‘z yummoqdaman va shuning uchun men bilan qanday voqea ro‘y berishidan qatiy nazar, buning uchun «Tanatos» mehmonxonasining ma’muriyati va xodimlaridan har qanday mas’uliyatni soqit qilaman…»
Jan Monening sohibjamol hamrohlari yonma-yon turgan stolchalar yonida ro‘parama-ro‘para o‘tirib olib, «A shaklini» hafsala bilan ko‘chirmoqda edilar. Jan Mone juvonlarning nemis tilidagi blankni olganlarini ko‘rdi.
Oltin gardishli ko‘zoynak taqqan mehmonxona direktori Genri Bersteker dunyoni suv olsa to‘pig‘iga chiqmaydigan odam edi. U o‘zining mehmonxonasidan juda faxrlanardi.
— Mehmonxonaning egasi sizmi? — deb so‘radi undan Jan Mone.
— Yo‘q, ser, mehmonxona — hissadorlik jamiyatining mulki, lekin uni barpo etish g‘oyasi chindan ham mendan chiqqan, shuning uchun men umrbod direktor qilib tayinlanganman.
— Mahalliy hokimiyat bilan munosabatlaringiz qanday? Ularning ta’na-dashnomlarini qanday bartaraf qilasiz?
— Ta’na-dashnomlar deysizmi? — deb xitob qildi janob Beksteker biroz taajjub bilan xijolat chekib. — Butun javobgarlik mehmonxona egalarining zimmasiga yuklatiladi. Biz vazifamizga xilof hech qanaqa ish qilmaymiz! Biz mijozlarimizning istaklarini bajo keltiramiz, xolos. Undan ortiq biron ish qilmaymiz!.. Undan tashqari, janob Mone — bu yerda mahalliy hokimiyat degan narsadan nomu nishon ham yo‘q. Bizning turgan yerimiz kimga qaraydi — meksikagami yoxud Qo‘shma Shtatlargami — buni ham hech kim tayinli bilmaydi. Ancha vaqtga qadar bu joylar qadam yetmas joylar hisoblanardi. Bir afsona bor. Unga ko‘ra bir necha yuz yil avval bir to‘da hindular ovrupoliklarning tajovuzidan qochib shu yerlarga kelib qolishipti-yu, hammalari birgaliqda shu yerda hayotdan ko‘z yummoqchi bo‘lishipti. Mahalliy aholining e’tiqodiga ko‘ra o‘lganlarning arvohi bu yerga keladigan yo‘lni qo‘riqlab turar emish. Shu sababdan biz bir amallab bu yerga o‘tib kelganmiz va to‘g‘ri keladigan bahoda shu yerni sotib olganmiz. Ana shunaqa — biz bu yerda butunlay holi yashaymiz, hech kimga qaram emasmiz.
— Mijozlaringizning oila a’zolari hech qachon ustinglardan sudga shikoyat qilmaganmi?
— Ustimizdan sudga shikoyat qilishadimi? — deb xunob bo‘ldi janob Beksteker. — Qaysi qilgan gunohlarimiz uchun? Keyin qaysi sud bizni sud qilishga botina oladi. Yo‘q, ser. Mijozlarimiz boshiga tushadigan muammolar hamisha juda murakkab va o‘ta nozik bo‘ladi. Biz ularni hech qanday g‘alva-janjalsiz hal qilishga yordam berar ekanmiz, mijozlarimizning oila a’zolari bizdan xursand bo‘lishadi… Yo‘q, yo‘q. Bu ishlar bizda xamirdan qil sug‘urganday silliq o‘tadi, mijozlarimiz mijoz emas, bizlarning do‘stlarimiz… Xonangizni ko‘rishni istamaysizmi? Yo‘q demasangiz, biz sizni 113-xonaga joylashtiramiz… Irimchi emasdirsiz, hoynahoy?
— Irimchi emasman, — deb javob berdi Jan Mone. — Lekin men juda qattiq diniy qoidalar ruhida tarbiya ko‘rganman. E’tirof etmog‘im kerakki, bu jonimga qasd qilish haqidagi fikr meni ancha tashvishlantirmoqda.
— Nima deyapsiz, ser, o‘zini o‘ldirish to‘g‘risida gap ham bo‘lishi mumkin emas, — dedi Beksteker. U bu gapni shu qadar ishonch bilan aytdiki, suhbatdoshi darhol jimib qoldi. — Sarkoni, janobni 113-xonaga kuzatib qo‘y. Avvaldan kelishib qo‘yilgan uch yuz dollar masalasiga kelsak, sizdan iltimos, janob Mone, xonangizga ketayotib kassirga to‘lab qo‘ysangiz yaxshi bo‘lardi. Kassirning xonasi meniki bilan yonma-yon…
Shafaq shulasida yal-yal yonib yotgan 113-xonada Jan Mone o‘lim qurollarining hech qanday izini topa olmadi.
— Kechki ovqat qachon bo‘ladi?
— Sakkizu o‘ttizda, ser, — javob berdi xizmatchi.
— Bu yerda yemakxonaga maxsus kiyinib chiqiladimi?
— Jentelmenlarning ko‘pchiligi shu qoidaga amal qiladi, ser.
— Yaxshi. Men kiyimimni o‘zgartirib olaman. Qora bo‘yinbog‘im bilan oq ko‘ylagimni tayyorlab bering.
Mehmonxonaga tushib Mone haqiqatan ham ko‘kragi ochiq ko‘ylakdagi ayollarni, smoking kiygan erkaklarni ko‘rdi. Uning oldiga janob Bekstekerning o‘zi yugurib keldi-da, ehtirom va takalluf bilan dedi:
— O, janob Mone, men sizni izlab yurgandim. O‘zingiz yolg‘iz bo‘lganingiz uchun mijozlarimizdan biri, ya’ni missis Kirbi-Shou bilan birga ovqatlansangiz sizga ma’qul bo‘lmasmikin?
Mone ensasi qotib, aftini bujmaytirdi.
— Men bu yerga zodagonlarcha hayot kechirgani kelganim yo‘q… Yana, bilmadim… Meni u xonim bilan tanishtirishdan avval, uni menga bir ko‘rsatsangiz bo‘ladimi?
— Ha, albatta, janob Mone… Ho‘-o‘ anavi pioninoning yonida jurnal varaqlab o‘tirgan juvonni ko‘ryapsizmi? Oq krepsatindan ko‘ylak kiygan. Missis Kirbi-Shou shu juvon bo‘ladi… Bu juvonning biror odamga manzur bo‘lmasligini ko‘z oldimga keltirolmayman… Aksincha bo‘lsa, boshqa gap… Sirasini aytganda, haddan tashqari yoqimtoy ayol. Juda aqlli. Yaxshi tarbiya ko‘rgan. Juda nazokatli tabiati bor…
Missis Kirbi-Shou haqiqatan ham juda yoqimtoy ayol edi. Tim qora sochlari halqa-halqa o‘ralib tushgan, manglayi keng. Ko‘zlaridan nur va mehr yog‘iladi. Nima qilib shundoq ajoyib ayol o‘lmoqni maqsad qilib yuribdi?
— Nahotki, missis Kirbi-Shou ham… Qo‘ying-chi, bu ayol ham mijozlaringizdan birimi? Nahotki, u ham menga o‘xshab o‘sha maqsadda kelgan bo‘lsa?
— Albatta, — deb javob berdi Beksteker, — albatta, — deb ma’nodor qilib takrorladi u.
— Unday bo‘lsa, mayli, tanishtiring meni.
Dasturxon did bilan jihozlangan. Kechki ovqat juda totli edi. Ovqatlanish oxirlaguncha Jan Mone Klara Kirbi-Shouning butun hayotini asosiy nuqtalarida bo‘lsa hamki bilib oldi. U juda badavlat va mehribon odamga turmushga chiqqan ekan, lekin uni sevmas ekan. Yarim yil avval u erini tashlab, yoshgina bir yozuvchi yigit bilan Ovro‘poga ketib qolipti. Yigit xushro‘ygina va lekin ancha surbet edi. U bilan Nyu-Yorqda tanishib qolgan ekan. Klara eridan rasman ajralishi bilanoq yozuvchi yigit unga uylanadi deb kutgan. Ammo ular Angliyaga kelishlari hamono ayolga ayon bo‘liptiki, yozuvchi yigit imkoni boricha tezroq Klaradan xalos bo‘lish orzusiga tushibdi. Yigitning shafqatsizligidan larzaga tushgan va tahqirlangan juvon yigitni deb nimalardan voz kechib kelganini, qanaqa mudhish ahvolga tushib qolganini tushuntirmoqchi bo‘lipti. Ammo uning ta’nalarini eshitib yigit kulib qo‘ya qolipti.
— Klara! — depti yigit juvonga, — Siz o‘tgan asrning ayolisiz… Agar men eski axloqqa bunchalik mukkasidan ketganingizni bilganimda edi, eringizu bolalaringizni chirqiratib sizni o‘g‘irlab ketmagan bo‘lardim… Ularning yoniga qaytib borishingizni maslahat berardim, azizim… Sizning qismatingiz oilangizni gullatib o‘tirish ekan…
Shunda u uyga qaytib borishiga erini ko‘ndirishga urinib ko‘rmoqchi bo‘lipti. Agar eri bilan yuzma-yuz ko‘rishsa, uning muhabbatini qaytadan qozonishiga ishonar ekan u. Lekin Normanning qarindoshlari va hamkorlari undan bir qadam ham nari ketishmapti, uni Klaraga qarshi qayrab solib, juda qattiq tazyiq o‘tkazishipti. Norman ham oyog‘ini tirab, «yo‘q» deb turib olipti. Klara u bilan uchrashishga bir necha marta urinib ko‘ripti. Biroq bu tahqirli urinishlar behuda ketipti. Shunda kunlardan birida u o‘zining pochta qutisida «Tanatos» mehmonxonasining taklifnomasini ko‘rib qolipti. Shunda u tomog‘idan bo‘g‘ib yotgan sirtmoqni tezgina va oson qirqib tashlashning birdan-bir imkoniyatini topganday bo‘lipti.
— Siz o‘limdan qo‘rqmaysizmi? — deb so‘radi Jan Mone.
— Albatta, qo‘rqaman… Ammo yashamoqdan ko‘proq qo‘rqaman…
— Javobingiz juda zakiy, — dedi Jan Mone.
— Men zakovatli bo‘lishga intilmayman, — dedi Klara. — Qani, siz ham gapiring — o‘zingiz bu yerga qanday tushib qoldingiz?
Jan Monening hikoyasini oxirigacha eshitib, u yigitga qattiqqina tanbeh berdi.
— Bu ishingizga aql bovar qilmaydi-ya! — dedi juvon. — Nechuk? Aktsiyalaringizning bahosi tushib ketgani uchungina joningizga qasd qilmoqchimisiz? Agar yashashga qurbingiz yetsa, bir yil yoki ikki yil, ha, boringki, ana — uch yiddan keyin siz bularning hammasini unutib yuborasiz, balki yo‘qotgan narsalaringizni qaytadan qo‘lga kiritarsiz ham.
— Boy bergan narsalarim bir bahona, xolos. Agar yashashimdan biror ma’no qolganda edi, ehtimolki, ularning qandaydir ahamiyati bo‘lishi mumkin edi…
Biroq hozirgina sizga gapirdim-ku — xotinim mendan voz kechdi… Frantsiyada na yaqin qarindoshlarim qoldi, na do‘stlarim… Nihoyat, bor gapni to‘la-to‘kis aytadigan bo‘lsam, o‘z vaqtida baxtsiz muhabbat tufayli vatanimni tark etganman… Endi men kimni deb, kim uchun kurashmog‘im kerak?
— O‘zingizni deb kurashing… Siz hali ko‘p odamlarni uchratasiz. Ular sizni sevib qoladi. Shu odamlarni deb yashamoq kerak… Boshingizga og‘ir ish tushganda ba’zi bir ayollar o‘zini nomunosib tutgan bo‘lsa, faqat shunga qarab qolgan hamma ayollarni yomonotlig‘ qilish kerak emas…
— Siz rostdan shunday deb o‘ylaysizmi? Demoqchisizki, olamda bir ayol bor… E, e, men aytmoqchimanki, men yaxshi ko‘rib qolishim mumkin bo‘lgan ayollar bor — ular loaqal bir necha yil davomida men bilan birga kurashlarga va muhtojliklarga to‘la hayot kechirishga rozi bo‘lishadi…
— Bunga shubha qilmayman, — deb javob berdi u. — Ko‘p ayollar kurashni juda yaxshi ko‘radi va qashshoqliqtsan allanechuk romantika topishadi. Mana, masalan, meni olaylik…
— Sizni?
— E-e, men boshqa bir gapni aytmoqchi edim…
Juvon xijolat chekib gapini yo‘qotib qo‘ydi, keyin davom etdi: ikkimizdan boshqa hech kim qolgani yo‘q. Metrdotel bizga gapirishga tortinib, tevaragimizda aylanib yuripti.
— Nima deysiz? — deb so‘radi Jan Mone Klara Kirbi-Shouning yelkasiga suxsur yopinchig‘ini tashlar ekan, — nima deb o‘ylaysiz — bugun kechasi… ro‘y bermasmikin?
— O, yo‘q, — dedi u. — Siz bugun keldingiz-ku…
— Siz-chi?
— Mening kelganimga ikki kun bo‘ldi.
Xayrlashaturib ular ertalab toqqa birga sayr qilishni kelishib olishdi.
Tong quyoshi ayvonga qiyg‘och tushib, uni nurga va iliqlikka to‘ldirib turipti. Hozirgina muzdek suvda yuvinib chiqqan Jan Morening ko‘nglidan «Yashash muncha shirin bo‘lmasa…» degan fikr o‘tdi.
Ammo shu lahzaning o‘zida kissasida bir necha dollargina qolganini va bir necha kundan keyin hayotdan ko‘z yumishini esladi. Mone chuqur xo‘rsindi…
«Soat o‘n bo‘lipti!.. Klara meni kutayotgan bo‘lsa kerak…» U apil-tapil kiyindi. Ustiga oq kostyumini ilganida a’zoyi badanida favqulodda bir yengillik his qildi. Tennis maydonchasida u Klara Kirbi-Shouga yetib oldi. Juvon ham oq kiyingan. U avstriyalik ikkita yoshgina qiz bilan xiyobonda sayr qilib yurardi. Jan-Moneni ko‘rishib qizlar shosha-pisha g‘oyib bo‘lishdi.
— Ularni hurkitib yubordimmi deyman?
— Kizlar biroz hadiksirashyapti. Ular menga tarixlarini gapirib berishdi.
— G‘aroyib-ku! Ularning tarixini menga ham aytib berarsiz? Kechasi jinday bo‘lsa-da mizg‘ib oldingizmi?
— Juda yaxshi uxladim. Menimcha, yuragingizni taka-puka qilayotgan Beksteker ovqatimizga xabdori qo‘shib qo‘yayapti deyman-da…
— Unaqa bo‘lmasa kerak, — dedi Jan. — Men to‘ygan qo‘ziday uxlabman. Ertalab tursam miyam biram ravshan…
Bir lahza o‘tgach, ilova qildi:
— O‘zimni juda baxtiyor his qildim.
Juvon unga qarab jilmaydi, lekin hech narsa demadi.
— Manavi so‘qmoqdan yuraylik, — deb taklif qildi u. — Yo‘lda menga avstraliyalik qizlarning tarixini aytib berarsiz. Bu yerda siz mening Shahrizodam bo‘lasiz…
— Lekin bizda ertak uchun ming bir kechamiz bo‘lmaydi-da…
— Shuni ayting… Siz… «bizda» dedingizmi?
Juvon uning gapini bo‘ldi.
— Bu qizaloqlar egizak ekan. Ular birga o‘sib-ulg‘ayishibdi, avval Venada, keyin Budapeshtda turishipti. Yaqin dugonalari yo‘q ekan. Ular o‘n sakkizga to‘lganlarida bir venger yigit bilan tanishishipti. U qadimiy zodagonlar avlodiga mansub bo‘lib, o‘zi benihoya kelishgan, sohibjamol, lo‘lilarday qo‘shiqqa ishqiboz ekan. Bir kunning o‘zida ikkala qiz ham unga oshiqu beqaror bo‘lib qolishipti. Bir necha oy o‘tgach, u egizaklardan biriga uylanmoqchi bo‘lipti. Ikkinchi qiz alamidan nima qilarini bilmay, o‘zini o‘zi o‘ldirmoqchi bo‘lipti. Buni ko‘rib birinchi egizak yigitning taklifini rad qilipti. Keyin egizaklar o‘z-o‘zlarini birga o‘ldirish rejasini tuzishipti… Xuddi shu paytda ular ham xuddi sizu men kabi «Tanatos» mehmonxonasining qog‘ozini olishipti.
— Bu qanday tentaklik-a? — dedi Jan Mone. — Ularning ikkovi ham navqiron va sohibjamol… Nega endi ular Amerikaga keta qolmaydi. U yerda yigit degani to‘lib yotipti-ku. O‘ziga munosiblarini uchratib, sevib qolishardi. Biroz sabr qilishsa, olam guliston edi-ku…
— Bardoshi yetmaganlar bu yerga tushadi-da, — dedi Klara ma’yus ohangda. — Buni qarang — gap boshqa odam to‘g‘risida borsa, har bittamiz juda zo‘r mulohaza yuritamiz… Kim aytgan edi bu gapni: «Boshqalarning baxtsizligini ko‘tarmoq uchun biz hammamiz ham yetarli matonatga egamiz».
«Tanatos»da istiqomat qiluvchilar oq libosli erkak bilan ayolning parkdagi xiyobonlarda, qoyalarni ortda qoldirib, shundoqqina jar yoqalab toliqish nimaligini bilmay sayr qilayotganlarini kun bo‘yi kuzatishlari mumkin edi. Ular nimanidir qizishib muhokama qilishardi… Qosh qoraya boshlaganda ular orqaga — mehmonxona tomonga yo‘l olishdi. Ularning bir-birlarining yelkasiga qo‘l tashlab kelayotganlarini ko‘rgan meksikalik bog‘bon tavoze bilan teskari qarab oldi.
Kechki ovqatdan keyin Jan Mone Klara Kirbi-Shouni kichkinagina xilvat mehmonxonaga yetaklab bordi va butun oqshom davomida unga nimalarnidir gapirib, ko‘nglini olib o‘tirdi. Keyin o‘zining xonasiga ko‘tarilishidan avval u janob Bekstekerni qidirib ketdi. Direktor o‘zining xonasida allaqanday qora kitobni o‘qib o‘tirgan ekan. Janob Beksteker hisob-kitoblarni tekshirmoqda ekan. Ahyon-ahyonda u qizil qalamni olib, bir satrni o‘chirib qo‘yardi.
— Xayrli kech, janob Mone! Biron masalada men sizga kerakmidim?
— Ha, janob Beksteker… Bir narsani maslahatlashay degandim… Men aytmoqchi bo‘layotgan gapni eshitib hayron bo‘lishingiz mumkin… Birdan shunaqa o‘zgarish bo‘lib qoldi… Lekin na iloj — hayot shunaqa ekan-da!.. Qisqasi, huzuringizga kelishimdan maqsad — niyatlarim o‘zgarib qolganini ma’lum qilish edi. Men o‘lish fikridan qaytdim.
Janob Beksteker taajjub ichida unga tikilib qoldi.
— Jiddiy gapirayapsizmi bu gaplarni, janob Mone?
— Juda yaxshi bilib turibman, — deb davom etdi frantsuz, — siz meni tuturig‘i yo‘q, beqaror bir odam deb hisoblaysiz… Ammo shunisi ham tabiiyki, hayot sharoitining o‘zgarishi bilan bizning niyatlarimiz ham o‘zgardi… Bir hafta oldin men sizning maktubingizni olganimda noumid bir ahvolda edim, o‘zimni mutlaqo yolg‘iz his etardim… O‘shanda menga ortiq kurashmoqning ma’nosi yo‘qday ko‘ringan edi… Hozir esa men uchun bugun dunyo boshqacha bo‘lib qoldi. Rostini aytsam, bularning bari siz tufayli bo‘ldi, janob Beksteker.
— Siz tufayli deysizmi, janob Mone?
— Ha, siz tufayli. Negaki, bu mo‘jiza siz tanishtirib qo‘yganingiz juvon tufayli ro‘y berdi… Missis Kirbi-Shou juda jozibador ayol ekan, janob Beksteker.
— Men o‘zim ham sizga shunaqa deb edim-ku, janob Mone.
— Ha, u juda jozibador va qahramon ayol ekan. Men unga o‘zimning nochor ahvolimni hikoya qilib berdim, u bo‘lsa mening baxtsizliklarimni baham ko‘rishga rozi bo‘ldi… Hayron bo‘lyapsizmi?
— Sira ham-da… Biz bu yerda bunaqa o‘zgarishlarga ko‘nikib qolganmiz… Siz uchun g‘oyatda xursandman, janob Mone. Siz hali yoshsiz, juda yoshsiz…
— Xullas, agar siz e’tiroz bildirsangiz, biz missis Kirbi-Shou bilan ertaga Dimingga qaytar edik.
— Demak, missis Kirbi-Shou ham sizga o‘xshab fikridan qaytdimi?
— Albatta-da. U hozir keladi, bu gapni uning o‘z og‘zidan eshitasiz… Faqat bitta nozik masalani kelishib olsak bo‘ldi. Bilasizmi, sizga to‘lagan uch yuz dollarim mening deyarlik hamma sarmoyamni tashkil qiladi… Shu pulning hammasi to‘la-to‘kis va uzil-kesil «Tanatos»ning hisobiga o‘tib ketdi deb hisoblaysizmi, yoxud men qaytib ketmog‘im uchun poyezdga bilet olgani puldan bir qismini qaytarib olishim mumkinmi?
— Biz halol odamlarmiz, janob Mone… Biz hech qachon yeyilmagan somsaga pul to‘lashga majbur qilmaymiz. Xona, ovqat va xizmatkorlar haqi bir kuniga yigirma dollar bo‘ladi. Ertaga ertalab xazinachi bo‘yningizdagi qarzni hisob-kitob qiladi. Qolgan pulingizni qaytarib olasiz.
— Siz juda olijanob va sahovatli ekansiz… Eh, janob Beksteker, sizdan naqadar minnatdor ekanimni bilsangiz edi… Men qaytadan baxtimni topdim… Hayotim yangidan boshlanadi…
— Hamisha xizmatingizga tayyormiz, — dedi janob Beksteker.
U Jan Monening xonadan chiqishini va yo‘lakdan yurib ketishini kutib turdi. Keyin qo‘ng‘iroqning tugmasini bosdi.
— Sarkoni mening oldimga kelsin, — deb buyurdi u. Bir necha daqiqa o‘tgach, darbon kirib keldi.
— Chaqirdingizmi, sinor direktor?
— Ha, Sarkoni… Shu bugun kechasi bir yuz o‘n uchinchi xonaga gazni ochib qo‘ying… Kechasi ikkilar atrofida.
— Zaharlovchi gazni ochishdan avval uxlatuvchi tazni ochaymi, sinor direktor?
— Buning hojati bo‘lmasa kerak… U rosa miriqib uxlaydi… Bugunga shu, xolos, Sarkoni… Ertaga esa avval kelishganimizga binoan o‘n yettinchi xonadagi ikki juvon…
Darbon chiqib ketishi bilan ostonada missis Kirbi-Shou paydo bo‘ldi.
— Kir, kiraqol, — dedi Beksteker. — O‘zim ham seni endi chakirmoqchi bo‘lib turuvdim. Sening mijozing huzurimga kelib ketdi. Jo‘nab ketmoqchi ekanini aytdi.
— Menimcha, men maqtovga sazovorman, — deb javob berdi juvon. — Ishni juda o‘rinlatib qo‘ydim…
— Ha, tez va bekamu ko‘st… Buni hisobga olaman.
— Demak, uni bugun kechasi…
— Ha, bugun kechasi…
— Sho‘rlik yigit! — deb xo‘rsindi u. — Biram yaxshi, biram samimiy.
— Ularning hammasi samimiy, — dedi Beksteker.
— Juda bag‘ri toshsiz-da, — dedi juvon. — Ular yana yangidan hayotning lazzatini tuya boshlagan daqiqada siz ularni narigi dunyoga jo‘natasiz.
— Bag‘ri toshmanmi?.. Yo‘q… Usulimizning insonparvarligi ayni shunda-da. Sho‘rlik diniy shak-shubhalar iskanjasida qiynalib ketuvdi. Men uni tinchlantirdim.
U oldida yotgan ro‘yxatga ko‘z tashladi.
— Ertaga bo‘shsan… Indinga yana ancha ishing bor… Bu gal bir moliyachi keladi. Bunisi Shvetsiyadan… Lekin yoshi o‘tinqirab qolgan.
— Frantsuz yigit menga juda manzur bo‘lib edi-da… — dedi Klara xayolchanlik bilan.
— Ishni tanlamaydilar, — dedi direktor qahr bilan. — Mana, senga tegishli o‘n dollar. Bu o‘n dollar — mukofot.
— Rahmat, — dedi Klara Kirbi-Shou va pullarni sumkachasiga solib og‘ir xo‘rsindi.
Klara chiqib ketgandan keyin janob Beksteker kizil qalamni olib, ro‘yxatidagi bir ism-sharifni hafsala bilan o‘chirdi.

Rus tilidan Ozod Sharafiddinov tarjimasi

Андре Моруа. «Танатос» меҳмонхонаси (ҳикоя)

— «Стил»нинг акциялари қандай кетяпти? — деб сўради Жан Монье.
— Эллик тўққиз-у чоракдан, — деб жавоб берди ўн иккита машинисткадан биттаси.
Ёзув машинкаларининг чақир-чуқурида жаз оҳанглари эшитиларди. Деразадан Манхеттеннинг бесўнақай қомати кўриниб турипти. Телефонлар хириллайди, қоғоз тасмалар шоша-пиша юқорига ўрлайди. Контора ҳарфлару рақамлар ёзилган энсиз қоғоз лахтакларига тўлиб кетган.
— «Стил» қалай аҳволда? — деб яна сўради Жан Монье.
— Эллик тўққиз, — деб жавоб берди Гертруда Оуэн.
У бир лаҳза ишидан тўхтаб, француз йигитга қаради. Йигит қўллари билан бошини қисганича ўриндиқда қимир этмай ўтирарди. Ўтиришидан бутунлай мағлуб бўлган одамга ўхшарди.
«Куни битганларнинг яна бири, — деб хаёлидан ўтқазди жувон. — Бадтар бўлсин. Фаннига жабр бўлди-да…»
Холмэн банкининг Нью-Йорк бўлими вакили бўлган Жан Монье икки йил аввал ўзининг котибаси — америкалик Фаннига уйланган эди.
— «Кэнникот»-чи? — деб яна сўради Монье.
— Йигирма саккиз, — деди Гертруда.
Эшик ортидан кимнингдир баланд овозда гапиргани эшитидди. Гарри Купср кириб келди. Жан Монье ўриндиқдан турди.
— Томоша зўр бўляпти-ку! — деб ғўдирлади Гарри Купер. — Акциялар курси 20 фоизга тушиб кетди. Ҳолбуки, бунинг бўҳрон эканини рад этувчи аҳмоқлар ҳамон топилиб турипти.
— Ҳа, бу — бўҳрон! — деди Жан Монье ва ташқарига чиқди.
— Чув тушди-да, шўрлик! — деди Гарри Купер.
— Ҳа, — деб уни маъқуллади Гертруда Оуэн. — У охирги пулларини тиккан эди… Менга Фаннининг ўзи айтди. Шу бугуноқ у эрини ташлаб кетади.
— Нима ҳам иложи бор? — деб хўрсинди Гарри Купер. — Бўҳрон бўҳронлигини қилади-да…

* * *

Лифтнинг бежирим бронза эшиги товушсиз ёпилди.
— Пастга, — деб буюрди Монье.
— «Стил» қалай? — сўради лифтчи бола.
— Эллик тўққиз, — жавоб берди Монье.
У акцияларни 112 доллардан сотиб олган эди. Демак, ҳар бир акцияда 53 доллардан йўқотган. У харид қилган бошқа акцияларнинг аҳволи бирмунча дуруст эди. У Аризонада бироз маблағ йиғишга муваффақ бўлганди. Шу маблағнинг ҳаммасига акция сотиб олди. Фаннида бир чақа ҳам пул йўқ. Ҳа, тамом бўлди! Кўчага чиқиб, шитоб билан метрога қараб юрди. Эртанги кунини кўз олдига келтиришга уриниб кўрди. Ҳаммасини бошидан бошлайдими? Фанни бироз мардонаворроқ бўлганда шундай қилса бўларди. У ўзининг қийинчиликда ўтган биринчи қадамларини эслади. Аризона чўлларида мол боққанлари, кейин омади келиб, ишлари юришиб кетганини хотирлади. Нима бўпти? У ҳали ёш — энди ўттизга кирди. Бироқ Фанни уни аяб ўтирмайди. Жан буни яхши билади.
Шундай бўлди ҳам.
Эртасига эрталаб уйқудан турганида Жан Монье ёлғиз, сўппайиб қолганди. У курашмоққа ортиқ мажоли қолмаганини ҳис қилди. Фанни жуда ҳам дийдаси қаттиқ аёл эди. Шунга қарамай Жан уни яхши кўрарди. Негр хотин унга ҳар кунги нонуштасини — бир тилим қовун билан сули бўтқа олиб келди ва пул сўради.
— Бекангиз қани, мистер?
— Кетди.
У хизматкор аёлга ўн беш доллар берди, кейин қанча пули қолганини ҳисоблаб кўрди. Олти юз долларча қолипти. Бу пулга икки ой, нари борса, уч ой тирикчилик қилса бўлади… Кейин нима бўлади? У деразага қаради. Сўнгги ҳафтада газеталар деярли ҳар куни кимнингдир ўз жонига қасд қилгани ҳақида ёзар эдилар. Синган банкирлар, даллоллар, биржадаги олибсотарлар ўлимдан нажот излашади. Йигирманчи қаватдан сакраса нима бўларкин? Ерга етгунингча қанча вақт ўтаркин? Уч сониями? Тўрт сониями? Кейин «тарс» этиб асфальтга уриласан. Дабдурустдан жонинг узилмаса нима қиласан? У мажақланган суякларини, абжақ бўлган гавдасини, бутун вужудини қақшатган даҳшатли оғриқларни кўз олдига келтирди. У чуқур хўрсинди, газетани қўлтиғига қистириб, ресторанга овқатлангани жўнади. Унда устига сироп солинган қуймоқни еди. Иштаҳаси карнай эканини кўриб ўзи ҳайрон қолди.

* * *

«Палас-отель» Танатос», Нью-Мексико…» Ғалати адрес-а! Бу ердан менга ким мактуб йўллаши мумкин?
Эрталаб келган мактублар орасида Жан Монье Гарри Купернинг ҳам хатини учратди ва биринчи бўлиб шуни очди. Хўжайини нима сабабдан идорага келмаётганини сўрапти. У кассага саккиз юз тўқсон уч доллар қайтариб топ-ширмоғи керак. Бу масалани у қандай бартараф қилишни ўйлаяпти?.. Шафқатсиз, жонингни оладиган савол. Гарри Купернинг камчилиги бўлиши мумкин, бироқ у анойи эмас.
Жан Монье бошқа мактубни очди. Мактубнинг юқорисида учта сарвнинг шакли чакилган, ундан қуйироқда эса қуйидаги матн бор.

«Палас-отель «Танатос»
Директор Генри Берстекер
Муҳтарам жаноб Монье!
Бугун сизга мурожаат қилаётганимиз бежиз эмас. Ихтиёримиздаги мавжуд маълумотларга қараб ҳукм юритсак, маълум бўладики, бизнинг хизматларимиз Сизга асқотиб қолиши мумкин.
Сиз, албатта, сезмаган бўлишингиз мумкин эмас — ҳатто энг омадли одамнинг ҳаёти ҳам бирдан чаппага кетиб қолиши мумкин. Бундай ҳолларда уларга қарши курашиб бўлмайди. Шунда ўлим ҳақидаги фикр одам учун нажот йўлини кўрсатувчи фиқр бўлиб туюлади…
Кўзингни юмсангу уйқуга кетсанг, бошқа ҳеч қачон уйғонмасанг, ҳеч қанақа сўроқларни эшитмасанг, ҳеч қанақа таъна-дашномлар юрагингни ўртамаса!.. Бизнинг кўпчилигимиз шундай орзуларни ардоқлаганмиз, шу хоҳишни баён этганмиз… Ҳолбуки, жуда кам ҳолларни мустасно қилганда, одамлар ўзлари чекаётган азоб-уқубатларга чек қўйишни исташмайди. Шундай қилмоқчи бўлганларни изласак, буни тушунса бўлади. Кимдир биров ўзини пешонасидан отмоқчи бўлган-у, отаман деб асабини жароҳатлаб қўйган ва оқибатда кўр бўлиб қолган. Бошқа биров мангу уйқуга кетмоқ мақсадида уйқу дори ичгану миқдорини тўғри белгилай олмагани учун уч кундан кейин ҳушига келган. Қараса, фалаж бўлиб қолипти, мияси оғир жароҳатланипти, хотираси буткул йўқолипти. Ўз-ўзини ўлдириш санъатдир. Бу ишда нодонлик ҳам кетмайди, олифтагарчилик ҳам. Шу билан бирга ўзининг табиатига кўра инсон бу ишда керакли тажриба ҳам тўплаёлмайди.
Муҳтарам жаноб Монье. Биз айни шу хилдаги тажрибага эгамиз. Бизнинг назаримизда бу муаммо Сизни қизиқтиради, шунинг учун тўплаган тажрибамизни сизнинг ихтиёрингизга беришга тайёрмиз. Бизнинг меҳмонхонамиз Қўшма Штатлар билан Мексиканинг оралиғида жойлашган. Бизнинг жойлар анча хилват, кимсасиз. Ҳукумат томонидан ҳам ножоиз назоратлар камроқ бўлади. Шуларнинг барини инобатга олган ҳолда яқин биродарларга кўмаклашмоқ бизнинг биринчи бурчимиздир, деган хулосага келдик. Кимда-ким жуда жиддий кулфатлар ва ўнгарилмас бахтсизликлар таъсирида ҳаёт билан видолашмоқни истаса, биз бундай биродарларимизга ўз истакларини ҳеч қандай изтироблар чекмаган ҳолда ва ҳар қандай хавф-хатарсиз амалга оширмоқларига имкон берамиз.
«Танатос» ателида ҳеч қандай оғриқни сезмасдан ухлаб ётган жойимизда ҳаёт билан видолашасиз. Ўтган йили биз икки мингдан ортиқ мижознинг ҳожатини чиқардик. Бизнинг одамларимиз 15 йил мобайнида бу иш билан узлуксиз шуғулланиб, ғоят юксак малакаларга эришган. Шунинг учун ўлдирадиган дориларнинг миқдорини тўғри белгилаш масаласида ва уларнинг бир зумда таъсир қилишида кафолат берамиз. Яна илова қиламизки, мижозларимиздан бирор киши диний характердаги қонуний шак-шубҳаларга бериладиган бўлса, ўзимиз усталик билан ишлаб чиққан усуллар ёрдамида уларни содир бўлган воқеа учун ҳар қандай маънавий масъулиятдан халос этамиз.
Бизга яхши маълумки, мижозларимизнинг кўпчилиги жуда кам миқдорда маблағга эга. Негаки, ўз-ўзини ўддириш иштиёқи ҳамиша банкдаги жорий ҳисобга тескари мутаносибдир. Шунинг учун меҳмонхонадаги қулайликларга сира дахл қилмаган ҳолда «Танатос»даги нарх-навони энг арзон даражага туширишга ҳаракат қилдик. Бизда истиқомат қилмоқ учун келишингиз билан уч юз доллар миқдорда пул тўласангиз кифоя. Бу тўлов меҳмонхонамизда истиқомат қиладиган вақтингиз мобайнида Сизни ҳар қандай сарф-харажатдан халос қилади. Меҳмонхонада қанча вақт истиқомат қилмоғингиз Сизга номаълум бўлиб қолмоғи керак. Тўлаган пулингиз сўнгги сафар харажатларига ҳам, дафн маросими ва қабрни саришта тутиш харажатларига ҳам етади. Мутлақо аёнки, тўлаган пулингизга Сизга кўрсатиладиган ҳамма хизматларнинг ҳақи ҳам киради. Шундоқ бўлгач, Сиздан ҳеч қанақа чойчақа талаб қилинмайди.
Яна илова қилиб айтамизки, «Танатос» отели ҳаддан ташқари хушманзара жойда жойлашган. Тўртта теннис корти, гольф ўйнайдиган майдон ва сузиш учун каттакон бассейн Сизнинг ихтиёрингизда бўлади. Меҳмонхонанинг мижозлари ҳар икки жинсга мансуб одамлардир. Улар жамиятдаги энг асл тоифалар қаторида туради. Мижозларимиз ўртасида баркамол аҳиллик муҳити ҳукм суради. Вазиятнинг ғайриоддийлиги бу муҳитга ҳеч нарса билан қиёслаб бўлмайдиган алоҳида жозиба бахш этади. Янги келаётганлардан илтимосимиз: улар Диминг бекатига борсинлар. У ерда меҳмонхонанинг махсус автобуси уларни кутиб туради.
Яна бир илтимос — рози бўлсангиз ё хат ё телеграмма орқали лоақал келишингиздан икки кун аввал хабар қилиб қўйсангиз. Телеграмма учун адресимиз: «Танатос», Коронадо, Нью-Мексико.
Жан Монье картани олиб чийлади-да, Фанни ўргатганидай фол кўра бошлади.
Сафар жуда чўзилиб кетди — ҳали-бери унинг кети кўринмасди. Поезд пахта далаларининг ёнидан кетиб боради. Далада оқ кўпик ичидаги қора нуқталарга ўхшаб негрлар куймакланиб юрипти. Жан китобни қўйиб уйқуга кетар, ухлаб бўлиб китобга тутинарди. Шу аҳводда икки кун-у, икки кеча ўтди. Ниҳоят, улар тоққа етиб келишди. Теварак-атрофдаги ҳамма нарса баҳайбат, улкан эди. Поезд дара тубида катта-катта қояларни оралаб; елиб борар, тоғлар бинафшаранг, сариқ, қизил тасмалардан белбоғ ўраб олгудай эди. Ўрталикда эса булутлар муаллиқ турипти — улар ҳам узун оқ белбоққа ўхшайди. Кичкина бекатларда соябони кенг шляпа кийган, устидага чарм курткалари гуддор нақшлар билан безалган мексикаликларни кўриш мумкин эди.
— Кейинги бекат — Диминг, — деб маълум қилди Жан Моньега негр проводник. — Ботинкангизни тозалаб берайми, мистер?
Француз китобларини йиғди ва чемоданини ёпди. Бу сўнгги саёҳатнинг жўнгиналиги уни ҳайрон қолдирди. Тоғ дунёсининг шовуллаши қулоқларига чалинди. Поезд тўхтади.
— «Танатос»гами, сэр? — деб Жанга хитоб қилди вагонлар ёнидан югуриб ўтаётган ҳинди ҳаммол. У аллақачон аравачасига малла сочли иккита хушрўй жувоннинг юкларини ортиб олган эди. Улар ҳаммолнинг ортидан ҳаллослаб келишяпти.
«Наҳотки, — хаёлидан ўтказди Жан Монье, — шу соҳибжамол қизлар ҳам бу ерга ўлгани келган бўлса?»
Иккала малласоч жувон унга маҳзун ва жиддий нигоҳ ташлади, ўзаро бир нималарни пичирлашди. Жан уларнинг гапини эшитмади.
«Танатос» меҳмонхонасининг автобуси тобут ташийдиган машинага ўхшаса керак деб хавотир бўлганди Жан. Йўқ, бундай эмас экан. У ялтироқ кўк рангга бўялган, ўриндиқларига ҳаворанг ва сариқ мато қопланган. Автобус қуёшда ярқ-юрқ қилади. Ҳовлида алмисоқдан қолган турли-туман машиналар турипти — уларнинг орасида меҳмонхонанинг автобуси башанглиги билан ажралади.
Ҳовлида одам кўп — испанча ва ҳиндча сўкишлардан қулоқ қоматга келади. Буларнинг бари бирикиб эски-туски темир-терсак бозорини эслатади. Йўл бўйидаги қояларнинг усти замбуруғлар билан қопланган — уларни оқиш мовий ранг тутун чулғаб олгандай. Юқорироқда қуёш шўъласида тоғ жинсларининг қатламларидаги маъданлар ярқирайди. Кўзлари қинидан чиқиб кетай деб турган семиз ҳайдовчи кул ранг кийим кийиб олган. Малласоч жувонларни сиқиштириб қўймаслик учун Жан Монье камсуқумлик билан шофернинг ёнига ўрнашди. Машина илон-билон йўлнинг бурилишларидан бирин-кетин ўтиб, тоғ юксаклари сари дадил йўл олганда, Монье шоферни гапга солмоқчи бўлди.
— Сиз кўпдан бери «Танатос»да шоферлик қиласизми?
— Уч йил бўлди, — деб тунд жавоб берди шофер.
— Исмингиз кўп ғалати экан-да!
— Ғалати дейсизми? — деб қайтариб сўради шофёр. — Нимаси ғалати? Мен автобус ҳайдайман. Бунинг нима ғалатилиги бор?
— Сиз меҳмонхонага олиб келадиган йўловчилар-чи? Улардан ҳеч қайсиси қайтиб ҳам кетадими?
— Кўп эмас, — бироз хижолат бўлиб унинг гапини маъкуллади шофер. — Кўп эмас… Лекин, ҳар ҳолда бўлиб туради. Мана, масалан, мени олайлик…
— Сизни? Ростданми? Сиз бу ерга… мижоз тарзида келганмидингиз?
— Менга қаранг, мистер, — деди шофер, — мен шу ишни зиммамга олган пайт, ҳеч ким мендан ҳеч нарсани суриштирмасликни шарт қилиб қўйганман. Бунинг устига бу ерларнинг бурилишлари хавфли. Сизни ҳам, сиз билан манави ойимқизларни ҳам бирор фалокатга рўпара қилишимни истамассиз, ахир?
— Албатта, истамайман, — деб жавоб берди Жан Монье. Кейин жавобининг ўта кулгили экани хаёлига келиб жилмайди.
Икки соатдан кейин шофер индамай бармоғи билан унга ясси адирлар тепасида савлат тўкиб турган «Танатос»ни кўрсатди.
Меҳмонхонанинг иморати испан-ҳинду услубида қурилган эди — иморат баланд эмас, томи ясси, деворлари қизил рангга бўялган. Хоналар жанубга қараган, ойнаванд айвонга чиқади, қуёш нурлари мўл-кўл. Келганларни итальян дарбон қарши олди. Унинг соқоли қиртишлаб тоза олинган эди. Юзининг силлиқлиги Жан Моньенинг хотирасида бошқа бир мамлакатни, катта шаҳарнинг суронли кўчаларини, гулларга чўмган хиёбонларни жонлантирди.
— Мен сизни қаерда кўрганман, а? — деб сўради у дарбондан, югурдак бола қўлидан чемоданини олар экан.
— Барселонада, сэр. «Ритц» меҳмонхонасида… Мен — Саркониман. Инқилоб бошланиб қолиб, мен у ердан жўнавордим…
— Барселонадан Нью-Мексикага келиб қолдингизми? Узоқ ҳам демабсиз…
— Нима қилай, сэр. Дарбон лавозими ҳамма жойда ҳам бир хил… Фақат… Ҳозир мен сизлардан бир қоғозни тўлдириб беришни илтимос қиламан. Бу карточка одатдагидан бу ерда бирмунча узунроқ. Хафа бўлмайсизлар…
Портье мижозларга босмахонада босилган учта бланк узатди. Улар ҳақиқатан ҳам ҳар хил саволларга, изоҳларга тўла эди. Мижозларга туғилган жойи ва вақ-тини аниқ кўрсатиш таклиф қилинганди. Шунингдек, мижоз бирор бахтсиз ҳодисага дуч келиб қолса кимларга хабар бериш кераклигини ҳам маълум қилмоғи зарур эди.
Қариндошларингиз ёхуд дўстларингиздан камида икки кишининг манзилларини кўрсатишингизни илтимос қиламиз. Энг муҳими эса, она тилингизда ўз қўлингиз билан қуйидаги аризани (А шакли) кўчириб ёзинг:
«Мен ким, қуйида имзо чекувчи… соғлом эс-ҳушим ва хотирам билан шо-ҳидлик бераманки, ўз ихтиёрим билан ҳаётдан кўз юммоқдаман ва шунинг учун мен билан қандай воқеа рўй беришидан қатьий назар, бунинг учун «Танатос» меҳмонхонасининг маъмурияти ва ходимларидан ҳар қандай масъулиятни соқит қиламан…»
Жан Моньенинг соҳибжамол ҳамроҳлари ёнма-ён турган столчалар ёнида рўпарама-рўпара ўтириб олиб, «А шаклини» ҳафсала билан кўчирмоқда эдилар. Жан Монье жувонларнинг немис тилидаги бланкни олганларини кўрди.
Олтин гардишли кўзойнак таққан меҳмонхона директори Генри Берстекер дунёни сув олса тўпиғига чиқмайдиган одам эди. У ўзининг меҳмонхонасидан жуда фахрланарди.
— Меҳмонхонанинг эгаси сизми? — деб сўради ундан Жан Монье.
— Йўқ, сэр, меҳмонхона — ҳиссадорлик жамиятининг мулки, лекин уни барпо этиш ғояси чиндан ҳам мендан чиққан, шунинг учун мен умрбод директор қилиб тайинланганман.
— Маҳаллий ҳокимият билан муносабатларингиз қандай? Уларнинг таъна-дашномларини қандай бартараф қиласиз?
— Таъна-дашномлар дейсизми? — деб хитоб қилди жаноб Бекстекер бироз таажжуб билан хижолат чекиб. — Бутун жавобгарлик меҳмонхона эгаларининг зиммасига юклатилади. Биз вазифамизга хилоф ҳеч қанақа иш қилмаймиз! Биз мижозларимизнинг истакларини бажо келтирамиз, холос. Ундан ортиқ бирон иш қилмаймиз!.. Ундан ташқари, жаноб Монье — бу ерда маҳаллий ҳокимият деган нарсадан ному нишон ҳам йўқ. Бизнинг турган еримиз кимга қарайди — мексикагами ёхуд Қўшма Штатларгами — буни ҳам ҳеч ким тайинли билмайди. Анча вақтга қадар бу жойлар қадам етмас жойлар ҳисобланарди. Бир афсона бор. Унга кўра бир неча юз йил аввал бир тўда ҳиндулар овруполикларнинг тажовузидан қочиб шу ерларга келиб қолишипти-ю, ҳаммалари биргалиқда шу ерда ҳаётдан кўз юммоқчи бўлишипти. Маҳаллий аҳолининг эътиқодига кўра ўлганларнинг арвоҳи бу ерга келадиган йўлни қўриқлаб турар эмиш. Шу сабабдан биз бир амаллаб бу ерга ўтиб келганмиз ва тўғри келадиган баҳода шу ерни сотиб олганмиз. Ана шунақа — биз бу ерда бутунлай ҳоли яшаймиз, ҳеч кимга қарам эмасмиз.
— Мижозларингизнинг оила аъзолари ҳеч қачон устинглардан судга шикоят қилмаганми?
— Устимиздан судга шикоят қилишадими? — деб хуноб бўлди жаноб Бекстекер. — Қайси қилган гуноҳларимиз учун? Кейин қайси суд бизни суд қилишга ботина олади. Йўқ, сэр. Мижозларимиз бошига тушадиган муаммолар ҳамиша жуда мураккаб ва ўта нозик бўлади. Биз уларни ҳеч қандай ғалва-жанжалсиз ҳал қилишга ёрдам берар эканмиз, мижозларимизнинг оила аъзолари биздан хурсанд бўлишади… Йўқ, йўқ. Бу ишлар бизда хамирдан қил суғургандай силлиқ ўтади, мижозларимиз мижоз эмас, бизларнинг дўстларимиз… Хонангизни кўришни истамайсизми? Йўқ демасангиз, биз сизни 113-хонага жойлаштирамиз… Иримчи эмасдирсиз, ҳойнаҳой?
— Иримчи эмасман, — деб жавоб берди Жан Монье. — Лекин мен жуда қаттиқ диний қоидалар руҳида тарбия кўрганман. Эътироф этмоғим керакки, бу жонимга қасд қилиш ҳақидаги фикр мени анча ташвишлантирмоқда.
— Нима деяпсиз, сэр, ўзини ўлдириш тўғрисида гап ҳам бўлиши мумкин эмас, — деди Бекстекер. У бу гапни шу қадар ишонч билан айтдики, суҳбатдоши дарҳол жимиб қолди. — Саркони, жанобни 113-хонага кузатиб қўй. Аввалдан келишиб қўйилган уч юз доллар масаласига келсак, сиздан илтимос, жаноб Монье, хонангизга кетаётиб кассирга тўлаб қўйсангиз яхши бўларди. Кассирнинг хонаси меники билан ёнма-ён…
Шафақ шуьласида ял-ял ёниб ётган 113-хонада Жан Монье ўлим қуролларининг ҳеч қандай изини топа олмади.
— Кечки овқат қачон бўлади?
— Саккизу ўттизда, сэр, — жавоб берди хизматчи.
— Бу ерда емакхонага махсус кийиниб чиқиладими?
— Жентельменларнинг кўпчилиги шу қоидага амал қилади, сэр.
— Яхши. Мен кийимимни ўзгартириб оламан. Қора бўйинбоғим билан оқ кўйлагимни тайёрлаб беринг.
Меҳмонхонага тушиб Монье ҳақиқатан ҳам кўкраги очиқ кўйлакдаги аёлларни, смокинг кийган эркакларни кўрди. Унинг олдига жаноб Бекстекернинг ўзи югуриб келди-да, эҳтиром ва такаллуф билан деди:
— О, жаноб Монье, мен сизни излаб юргандим. Ўзингиз ёлғиз бўлганингиз учун мижозларимиздан бири, яъни миссис Кирби-Шоу билан бирга овқатлансангиз сизга маъқул бўлмасмикин?
Монье энсаси қотиб, афтини бужмайтирди.
— Мен бу ерга зодагонларча ҳаёт кечиргани келганим йўқ… Яна, билмадим… Мени у хоним билан таништиришдан аввал, уни менга бир кўрсатсангиз бўладими?
— Ҳа, албатта, жаноб Монье… Ҳў-ў анави пионинонинг ёнида журнал варақлаб ўтирган жувонни кўряпсизми? Оқ крепсатиндан кўйлак кийган. Миссис Кирби-Шоу шу жувон бўлади… Бу жувоннинг бирор одамга манзур бўлмаслигини кўз олдимга келтиролмайман… Аксинча бўлса, бошқа гап… Сирасини айтганда, ҳаддан ташқари ёқимтой аёл. Жуда ақлли. Яхши тарбия кўрган. Жуда назокатли табиати бор…
Миссис Кирби-Шоу ҳақиқатан ҳам жуда ёқимтой аёл эди. Тим қора сочлари ҳалқа-ҳалқа ўралиб тушган, манглайи кенг. Кўзларидан нур ва меҳр ёғилади. Нима қилиб шундоқ ажойиб аёл ўлмоқни мақсад қилиб юрибди?
— Наҳотки, миссис Кирби-Шоу ҳам… Қўйинг-чи, бу аёл ҳам мижозларингиздан бирими? Наҳотки, у ҳам менга ўхшаб ўша мақсадда келган бўлса?
— Албатта, — деб жавоб берди Бекстекер, — албатта, — деб маънодор қилиб такрорлади у.
— Ундай бўлса, майли, таништиринг мени.
Дастурхон дид билан жиҳозланган. Кечки овқат жуда тотли эди. Овқатланиш охирлагунча Жан Монье Клара Кирби-Шоунинг бутун ҳаётини асосий нуқталарида бўлса ҳамки билиб олди. У жуда бадавлат ва меҳрибон одамга турмушга чиққан экан, лекин уни севмас экан. Ярим йил аввал у эрини ташлаб, ёшгина бир ёзувчи йигит билан Оврўпога кетиб қолипти. Йигит хушрўйгина ва лекин анча сурбет эди. У билан Нью-Йорқда танишиб қолган экан. Клара эридан расман ажралиши биланоқ ёзувчи йигит унга уйланади деб кутган. Аммо улар Англияга келишлари ҳамоно аёлга аён бўлиптики, ёзувчи йигит имкони борича тезроқ Кларадан халос бўлиш орзусига тушибди. Йигитнинг шафқатсизлигидан ларзага тушган ва таҳқирланган жувон йигитни деб нималардан воз кечиб келганини, қанақа мудҳиш аҳволга тушиб қолганини тушунтирмоқчи бўлипти. Аммо унинг таъналарини эшитиб йигит кулиб қўя қолипти.
— Клара! — депти йигит жувонга, — Сиз ўтган асрнинг аёлисиз… Агар мен эски ахлоққа бунчалик муккасидан кетганингизни билганимда эди, эрингизу болаларингизни чирқиратиб сизни ўғирлаб кетмаган бўлардим… Уларнинг ёнига қайтиб боришингизни маслаҳат берардим, азизим… Сизнинг қисматингиз оилангизни гуллатиб ўтириш экан…
Шунда у уйга қайтиб боришига эрини кўндиришга уриниб кўрмоқчи бўлипти. Агар эри билан юзма-юз кўришса, унинг муҳаббатини қайтадан қозонишига ишонар экан у. Лекин Норманнинг қариндошлари ва ҳамкорлари ундан бир қадам ҳам нари кетишмапти, уни Кларага қарши қайраб солиб, жуда қаттиқ тазйиқ ўтказишипти. Норман ҳам оёғини тираб, «йўқ» деб туриб олипти. Клара у билан учрашишга бир неча марта уриниб кўрипти. Бироқ бу таҳқирли уринишлар беҳуда кетипти. Шунда кунлардан бирида у ўзининг почта қутисида «Танатос» меҳмонхонасининг таклифномасини кўриб қолипти. Шунда у томоғидан бўғиб ётган сиртмоқни тезгина ва осон қирқиб ташлашнинг бирдан-бир имкониятини топгандай бўлипти.
— Сиз ўлимдан қўрқмайсизми? — деб сўради Жан Монье.
— Албатта, қўрқаман… Аммо яшамоқдан кўпроқ қўрқаман…
— Жавобингиз жуда закий, — деди Жан Монье.
— Мен заковатли бўлишга интилмайман, — деди Клара. — Қани, сиз ҳам гапиринг — ўзингиз бу ерга қандай тушиб қолдингиз?
Жан Моньенинг ҳикоясини охиригача эшитиб, у йигитга қаттиққина танбеҳ берди.
— Бу ишингизга ақл бовар қилмайди-я! — деди жувон. — Нечук? Акцияларингизнинг баҳоси тушиб кетгани учунгина жонингизга қасд қилмоқчимисиз? Агар яшашга қурбингиз етса, бир йил ёки икки йил, ҳа, борингки, ана — уч йиддан кейин сиз буларнинг ҳаммасини унутиб юборасиз, балки йўқотган нарсаларингизни қайтадан қўлга киритарсиз ҳам.
— Бой берган нарсаларим бир баҳона, холос. Агар яшашимдан бирор маъно қолганда эди, эҳтимолки, уларнинг қандайдир аҳамияти бўлиши мумкин эди…
Бироқ ҳозиргина сизга гапирдим-ку — хотиним мендан воз кечди… Францияда на яқин қариндошларим қолди, на дўстларим… Ниҳоят, бор гапни тўла-тўкис айтадиган бўлсам, ўз вақтида бахтсиз муҳаббат туфайли ватанимни тарк этганман… Энди мен кимни деб, ким учун курашмоғим керак?
— Ўзингизни деб курашинг… Сиз ҳали кўп одамларни учратасиз. Улар сизни севиб қолади. Шу одамларни деб яшамоқ керак… Бошингизга оғир иш тушганда баъзи бир аёллар ўзини номуносиб тутган бўлса, фақат шунга қараб қолган ҳамма аёлларни ёмонотлиғ қилиш керак эмас…
— Сиз ростдан шундай деб ўйлайсизми? Демоқчисизки, оламда бир аёл бор… Э, э, мен айтмоқчиманки, мен яхши кўриб қолишим мумкин бўлган аёллар бор — улар лоақал бир неча йил давомида мен билан бирга курашларга ва муҳтожликларга тўла ҳаёт кечиришга рози бўлишади…
— Бунга шубҳа қилмайман, — деб жавоб берди у. — Кўп аёллар курашни жуда яхши кўради ва қашшоқлиқцан алланечук романтика топишади. Мана, масалан, мени олайлик…
— Сизни?
— Э-э, мен бошқа бир гапни айтмоқчи эдим…
Жувон хижолат чекиб гапини йўқотиб қўйди, кейин давом этди: иккимиздан бошқа ҳеч ким қолгани йўқ. Метрдотел бизга гапиришга тортиниб, теварагимизда айланиб юрипти.
— Нима дейсиз? — деб сўради Жан Монье Клара Кирби-Шоунинг елкасига сухсур ёпинчиғини ташлар экан, — нима деб ўйлайсиз — бугун кечаси… рўй бермасмикин?
— О, йўқ, — деди у. — Сиз бугун келдингиз-ку…
— Сиз-чи?
— Менинг келганимга икки кун бўлди.
Хайрлашатуриб улар эрталаб тоққа бирга сайр қилишни келишиб олишди.
Тонг қуёши айвонга қийғоч тушиб, уни нурга ва илиқликка тўлдириб турипти. Ҳозиргина муздек сувда ювиниб чиққан Жан Морьенинг кўнглидан «Яшаш мунча ширин бўлмаса…» деган фикр ўтди.
Аммо шу лаҳзанинг ўзида киссасида бир неча долларгина қолганини ва бир неча кундан кейин ҳаётдан кўз юмишини эслади. Монье чуқур хўрсинди…
«Соат ўн бўлипти!.. Клара мени кутаётган бўлса керак…» У апил-тапил кийинди. Устига оқ костюмини илганида аъзойи баданида фавқулодда бир енгиллик ҳис қилди. Теннис майдончасида у Клара Кирби-Шоуга етиб олди. Жувон ҳам оқ кийинган. У австриялик иккита ёшгина қиз билан хиёбонда сайр қилиб юрарди. Жан-Моньени кўришиб қизлар шоша-пиша ғойиб бўлишди.
— Уларни ҳуркитиб юбордимми дейман?
— Кизлар бироз ҳадиксирашяпти. Улар менга тарихларини гапириб беришди.
— Ғаройиб-ку! Уларнинг тарихини менга ҳам айтиб берарсиз? Кечаси жиндай бўлса-да мизғиб олдингизми?
— Жуда яхши ухладим. Менимча, юрагингизни така-пука қилаётган Бекстекер овқатимизга хабдори қўшиб қўяяпти дейман-да…
— Унақа бўлмаса керак, — деди Жан. — Мен тўйган қўзидай ухлабман. Эрталаб турсам миям бирам равшан…
Бир лаҳза ўтгач, илова қилди:
— Ўзимни жуда бахтиёр ҳис қилдим.
Жувон унга қараб жилмайди, лекин ҳеч нарса демади.
— Манави сўқмоқдан юрайлик, — деб таклиф қилди у. — Йўлда менга австралиялик қизларнинг тарихини айтиб берарсиз. Бу ерда сиз менинг Шаҳризодам бўласиз…
— Лекин бизда эртак учун минг бир кечамиз бўлмайди-да…
— Шуни айтинг… Сиз… «бизда» дедингизми?
Жувон унинг гапини бўлди.
— Бу қизалоқлар эгизак экан. Улар бирга ўсиб-улғайишибди, аввал Венада, кейин Будапештда туришипти. Яқин дугоналари йўқ экан. Улар ўн саккизга тўлганларида бир венгер йигит билан танишишипти. У қадимий зодагонлар авлодига мансуб бўлиб, ўзи бениҳоя келишган, соҳибжамол, лўлилардай қўшиққа ишқибоз экан. Бир куннинг ўзида иккала қиз ҳам унга ошиқу беқарор бўлиб қолишипти. Бир неча ой ўтгач, у эгизаклардан бирига уйланмоқчи бўлипти. Иккинчи қиз аламидан нима қиларини билмай, ўзини ўзи ўлдирмоқчи бўлипти. Буни кўриб биринчи эгизак йигитнинг таклифини рад қилипти. Кейин эгизаклар ўз-ўзларини бирга ўлдириш режасини тузишипти… Худди шу пайтда улар ҳам худди сизу мен каби «Танатос» меҳмонхонасининг қоғозини олишипти.
— Бу қандай тентаклик-а? — деди Жан Монье. — Уларнинг иккови ҳам навқирон ва соҳибжамол… Нега энди улар Америкага кета қолмайди. У ерда йигит дегани тўлиб ётипти-ку. Ўзига муносибларини учратиб, севиб қолишарди. Бироз сабр қилишса, олам гулистон эди-ку…
— Бардоши етмаганлар бу ерга тушади-да, — деди Клара маъюс оҳангда. — Буни қаранг — гап бошқа одам тўғрисида борса, ҳар биттамиз жуда зўр мулоҳаза юритамиз… Ким айтган эди бу гапни: «Бошқаларнинг бахтсизлигини кўтармоқ учун биз ҳаммамиз ҳам етарли матонатга эгамиз».
«Танатос»да истиқомат қилувчилар оқ либосли эркак билан аёлнинг паркдаги хиёбонларда, қояларни ортда қолдириб, шундоққина жар ёқалаб толиқиш нималигини билмай сайр қилаётганларини кун бўйи кузатишлари мумкин эди. Улар ниманидир қизишиб муҳокама қилишарди… Қош қорая бошлаганда улар орқага — меҳмонхона томонга йўл олишди. Уларнинг бир-бирларининг елкасига қўл ташлаб келаётганларини кўрган мексикалик боғбон тавозе билан тескари қараб олди.
Кечки овқатдан кейин Жан Монье Клара Кирби-Шоуни кичкинагина хилват меҳмонхонага етаклаб борди ва бутун оқшом давомида унга нималарнидир гапириб, кўнглини олиб ўтирди. Кейин ўзининг хонасига кўтарилишидан аввал у жаноб Бекстекерни қидириб кетди. Директор ўзининг хонасида аллақандай қора китобни ўқиб ўтирган экан. Жаноб Бекстекер ҳисоб-китобларни текширмоқда экан. Аҳён-аҳёнда у қизил қаламни олиб, бир сатрни ўчириб қўярди.
— Хайрли кеч, жаноб Монье! Бирон масалада мен сизга керакмидим?
— Ҳа, жаноб Бекстекер… Бир нарсани маслаҳатлашай дегандим… Мен айтмоқчи бўлаётган гапни эшитиб ҳайрон бўлишингиз мумкин… Бирдан шунақа ўзгариш бўлиб қолди… Лекин на илож — ҳаёт шунақа экан-да!.. Қисқаси, ҳузурингизга келишимдан мақсад — ниятларим ўзгариб қолганини маълум қилиш эди. Мен ўлиш фикридан қайтдим.
Жаноб Бекстекер таажжуб ичида унга тикилиб қолди.
— Жиддий гапираяпсизми бу гапларни, жаноб Монье?
— Жуда яхши билиб турибман, — деб давом этди француз, — сиз мени тутуриғи йўқ, беқарор бир одам деб ҳисоблайсиз… Аммо шуниси ҳам табиийки, ҳаёт шароитининг ўзгариши билан бизнинг ниятларимиз ҳам ўзгарди… Бир ҳафта олдин мен сизнинг мактубингизни олганимда ноумид бир аҳволда эдим, ўзимни мутлақо ёлғиз ҳис этардим… Ўшанда менга ортиқ курашмоқнинг маъноси йўқдай кўринган эди… Ҳозир эса мен учун бугун дунё бошқача бўлиб қолди. Ростини айтсам, буларнинг бари сиз туфайли бўлди, жаноб Бекстекер.
— Сиз туфайли дейсизми, жаноб Монье?
— Ҳа, сиз туфайли. Негаки, бу мўьжиза сиз таништириб қўйганингиз жувон туфайли рўй берди… Миссис Кирби-Шоу жуда жозибадор аёл экан, жаноб Бекстекер.
— Мен ўзим ҳам сизга шунақа деб эдим-ку, жаноб Монье.
— Ҳа, у жуда жозибадор ва қаҳрамон аёл экан. Мен унга ўзимнинг ночор аҳволимни ҳикоя қилиб бердим, у бўлса менинг бахтсизликларимни баҳам кўришга рози бўлди… Ҳайрон бўляпсизми?
— Сира ҳам-да… Биз бу ерда бунақа ўзгаришларга кўникиб қолганмиз… Сиз учун ғоятда хурсандман, жаноб Монье. Сиз ҳали ёшсиз, жуда ёшсиз…
— Хуллас, агар сиз эътироз билдирсангиз, биз миссис Кирби-Шоу билан эртага Димингга қайтар эдик.
— Демак, миссис Кирби-Шоу ҳам сизга ўхшаб фикридан қайтдими?
— Албатта-да. У ҳозир келади, бу гапни унинг ўз оғзидан эшитасиз… Фақат битта нозик масалани келишиб олсак бўлди. Биласизми, сизга тўлаган уч юз долларим менинг деярлик ҳамма сармоямни ташкил қилади… Шу пулнинг ҳаммаси тўла-тўкис ва узил-кесил «Танатос»нинг ҳисобига ўтиб кетди деб ҳисоблайсизми, ёхуд мен қайтиб кетмоғим учун поездга билет олгани пулдан бир қисмини қайтариб олишим мумкинми?
— Биз ҳалол одамлармиз, жаноб Монье… Биз ҳеч қачон ейилмаган сомсага пул тўлашга мажбур қилмаймиз. Хона, овқат ва хизматкорлар ҳақи бир кунига йигирма доллар бўлади. Эртага эрталаб хазиначи бўйнингиздаги қарзни ҳисоб-китоб қилади. Қолган пулингизни қайтариб оласиз.
— Сиз жуда олижаноб ва саҳоватли экансиз… Эҳ, жаноб Бекстекер, сиздан нақадар миннатдор эканимни билсангиз эди… Мен қайтадан бахтимни топдим… Ҳаётим янгидан бошланади…
— Ҳамиша хизматингизга тайёрмиз, — деди жаноб Бекстекер.
У Жан Моньенинг хонадан чиқишини ва йўлакдан юриб кетишини кутиб турди. Кейин қўнғироқнинг тугмасини босди.
— Саркони менинг олдимга келсин, — деб буюрди у. Бир неча дақиқа ўтгач, дарбон кириб келди.
— Чақирдингизми, синьор директор?
— Ҳа, Саркони… Шу бугун кечаси бир юз ўн учинчи хонага газни очиб қўйинг… Кечаси иккилар атрофида.
— Заҳарловчи газни очишдан аввал ухлатувчи тазни очайми, синьор директор?
— Бунинг ҳожати бўлмаса керак… У роса мириқиб ухлайди… Бугунга шу, холос, Саркони… Эртага эса аввал келишганимизга биноан ўн еттинчи хонадаги икки жувон…
Дарбон чиқиб кетиши билан остонада миссис Кирби-Шоу пайдо бўлди.
— Кир, кирақол, — деди Бекстекер. — Ўзим ҳам сени энди чакирмоқчи бўлиб турувдим. Сенинг мижозинг ҳузуримга келиб кетди. Жўнаб кетмоқчи эканини айтди.
— Менимча, мен мақтовга сазоворман, — деб жавоб берди жувон. — Ишни жуда ўринлатиб қўйдим…
— Ҳа, тез ва бекаму кўст… Буни ҳисобга оламан.
— Демак, уни бугун кечаси…
— Ҳа, бугун кечаси…
— Шўрлик йигит! — деб хўрсинди у. — Бирам яхши, бирам самимий.
— Уларнинг ҳаммаси самимий, — деди Бекстекер.
— Жуда бағри тошсиз-да, — деди жувон. — Улар яна янгидан ҳаётнинг лаззатини туя бошлаган дақиқада сиз уларни нариги дунёга жўнатасиз.
— Бағри тошманми?.. Йўқ… Усулимизнинг инсонпарварлиги айни шунда-да. Шўрлик диний шак-шубҳалар исканжасида қийналиб кетувди. Мен уни тинчлантирдим.
У олдида ётган рўйхатга кўз ташлади.
— Эртага бўшсан… Индинга яна анча ишинг бор… Бу гал бир молиячи келади. Буниси Швециядан… Лекин ёши ўтинқираб қолган.
— Француз йигит менга жуда манзур бўлиб эди-да… — деди Клара хаёлчанлик билан.
— Ишни танламайдилар, — деди директор қаҳр билан. — Мана, сенга тегишли ўн доллар. Бу ўн доллар — мукофот.
— Раҳмат, — деди Клара Кирби-Шоу ва пулларни сумкачасига солиб оғир хўрсинди.
Клара чиқиб кетгандан кейин жаноб Бекстекер кизил қаламни олиб, рўйхатидаги бир исм-шарифни ҳафсала билан ўчирди.

Рус тилидан Озод Шарафиддинов таржимаси