| Кирилл ёзувидаги матн пастроқда

Kema dengiz qa’riga g‘arq bo‘lganida shu ikkalasigina omon qolishdi: birinchisi Pavel Narimskiy – olim, ikkinchisi Prov Ivanovich Akatsiyev – sobiq josus…
Ikkalasi ham yalang‘och holda cho‘kayotgan kemadan dengizga sakrashdi va chaqqonlik bilan olisdagi orol sari suza boshlashdi.

Sohilga birinchi bo‘lib Prov yetib bordi va qirg‘oqqa cho‘zilib bo‘lajak sherigi Narimskiyni kuta boshladi. Charchagan sherigi sohilga chiqib endi nafas rostlayman deganida baland ohangda:
– Marhamat qilib pasportingizni taqdim etsangiz! – deya so‘radi Prov.
Yarim-yalang‘och Narimskiy qo‘llarini ikki yonga ochib:
– Pasportim yo‘q. Cho‘kib ketdi, – deya g‘amgin javob qaytardi.
Akatsiyevning qosh-qovog‘i chimirildi.
– Xo‘sh, unda majburman, bu yoqqa keling, – dedi.
Narimskiy:
– Aha… Qayerga? – dedi jilmayib.
Prov sochini orqaga taradi, so‘ngra nima qilishni bilmasdan, sas-sado chiqarmay, yalang‘och va tushkun alfozda orol changalzoriga kirib ko‘zdan yo‘qoldi…
Narimskiy asta-sekin kimsasiz orolga moslasha boshladi. Avvaliga qirg‘oqqa to‘lqinlar uloqtirgan kema parchalari, orolning qurigan yog‘ochlaridan foydalanib o‘ziga kamtarona boshpana hozirladi.
Prov esa yaqindagi qoya orqasiga berkinib qaqshagan va ozg‘in qo‘llarini ishqalab uni kuzatardi. Yog‘ochdan devor tiklayotgan Narimskiyni ko‘rgan Akatsiyev pusib unga yaqinlashdi va:
– Aha! Nihoyat ushladim! Nima qilyapsiz? – deya baqirdi.
Narimskiy miyig‘ida kulib:
– Bu mening birinchi boshpanam, – dedi.
– Kimni aldamoqchisiz? Axir uy quryapsizku! Xo‘sh, aytingchi muhtaram janob, qurayotgan uyingiz qurilish ustaviga to‘g‘ri keladimi?
– A… Bilmadim…
– Marhamat qilib javob bersangiz, uyni qurish uchun yong‘in xavfsizligi komissiyasidan ruxsat olganmisiz?
– Iltimos, meni tinch qo‘ya olasizmi?..
– Aslo yo‘q! Mazkur uyni beruxsat qurishingizga bir chetda jim qarab turolmayman.
Narimskiy yana jilmaydi va Provning gapiga e’tibor bermay yangi boshpanasining bejirim eshigini joyiga o‘rnata boshladi. Akatsiyev esa avvaliga chuqur xo‘rsindi, kipriklarini pirpiratib bir zum xayolga toldi, so‘ngra asta odimlab o‘z go‘shasiga – orol changalzoriga kirib ketdi.
Boshpana tayyor bo‘ldi, unda Narimskiyga yashash uchun kerakli barcha qulayliklar mavjud edi. Olim kunlarning birida sohildan bir sandiq kitob, qurol va bir bochka tuzlangan makkajo‘xori topib oldi. Oradan bir muncha vaqt o‘tgach Narimskiy tuzlangan jo‘xori yeyishdan charchadi va yaqinda topgan miltig‘ini ko‘tarib, ov ilinjida changalzorga yo‘l oldi.
Changalzordagi sherigi jimgina uning orqasidan kuzatar, sas-sado chiqarmay daraxtdan daraxtga sakrar, garchi Narimskiy buni sezib tursa-da indamay yo‘lida davom etardi. Uning butun o‘y-xayoli bo‘lajak o‘ljasida edi. Shu mahal oldidan bir yovvoyi echki yugurib o‘tdi, buni ko‘rgan ovchi fursatni qo‘ldan boy bermay o‘q uzdi.
Prov to‘satdan daraxtdan sakrab tushdi va Narimskiyning qo‘lidan ushlab:
– Aha! Qo‘lga tushdingizmi! – deya baqirdi. – Xo‘sh, aytingchi, sizda ushbu quroldan foydalanish uchun ruxsatnoma bormi?
Narimskiy bugungi va bu oroldagi birinchi lazzatli taomi – echkining yumshoq yungidan ohista silab yelka qisdi:
– Tushunmadim, nima qilyapsiz? O‘z ishingiz bilan shug‘ullansangiz maqsadga muvofiq bo‘larmidi…
– Ko‘rmayapsizmi, shundog‘am o‘z ishimni qilyapman?! – deya e’tiroz bildirdi Akatsiyev darg‘azab bo‘lib. – Mazkur ish mutasaddilar tomonidan ko‘rib chiqilgunicha qurolni menga topshirishingiz shart! Aytgancha, tushuntirish xati yozishni ham unutmang!
– Nega sizga berarkanman?! Qurolni axir o‘zim topdim, siz emas! – dedi Narimskiy qat’iy ohangda.
Prov:
– Ushbu topilmaning uchdan biriga haqqingiz bor… – deya so‘z boshladi, biroq bu so‘zlar bema’niligini anglab birdan to‘xtadi, so‘ngra g‘azab bilan so‘zini yakunladi:
– Bu yerda ov qilishga haqqingiz yo‘q!
– Nega axir?
– Hali Petrov kuni kelgani yo‘q. Qonunni bilasizmi o‘zi, xo‘sh, javob bering?!
– Taqvimingiz bormi? – deya so‘radi Narimskiy.
Prov o‘yga cho‘mdi, javob topolmaganidan yosh boladay oyoqlarini yerga urib tapillatdi va baland ovozda:
– O‘zingizdan ko‘ring, unday bo‘lsa men sizni man qilingan joyda o‘q uzib go‘zal changalzorimizning tinchlik va osoyishtaligini buzganlikda ayblayman! – dedi, so‘ngra buyurdi, – Qani, qo‘llar orqaga, hibsga olindingiz!
– Qarshiligim yo‘q, bemalol, marhamat, hibsga olavering! – dedi Narimskiy xotirjam ohangda. – Agar shunday qilsangiz, unutmang, meni joy, oziq-ovqat bilan ta’minlashingiz, har kuni bir marta sayrga olib chiqishingiz, javobgarligimni o‘z bo‘yningizga olishingizga to‘g‘ri keladi.
Akatsiyev kipriklarini pirpiratib biroz jim qoldi, so‘ngra yelkalarini qisdiyu quyuq changalzorga kirib ko‘zdan yo‘qoldi.
Narimskiy bu safar boshpanasiga boshqa yo‘l bilan qaytishga qaror qildi. Bo‘rondan qulagan daraxt bo‘ylab kichik daryodan o‘tdi. O‘tishi bilan qirg‘oqda bir yozuvli ustunga ko‘zi tushdi. Yaqinlashib o‘qidi: “Ko‘prikdan o‘tish taqiqlanadi! Bu changalzor mulki. Qonunni buzgan jarimaga tortiladi!”
U hech narsaga tushunmay yelka uchirdi, chanqog‘ini qondirishi uchun daryoga egilgandi qirg‘oq toshida boshqa bir yozuvni ko‘rdi: “Daryo suvini ichish mumkin emas! Ushbu tartibni buzganlik uchun aybdorga…”
Totli kechki ovqatdan so‘ng quruq barglardan tuzatilgan issiq to‘shagida uxlayotgan Narimskiy yarim tunda birdan taqillagan ovozdan uyg‘onib ketdi. Kerilib, bir esnagach eshikni ochdi, ostonada sochlari to‘zg‘igan, soqoli o‘sib ketgan Prov Akatsiyev turardi.
– Keling, nima xizmat? – dedi xushmuomilalik bilan Narimskiy.
– Uyingizni tintuv qilish bo‘yicha buyruq olganman. Iltimos, qarshilik qilmang. Aytgan har bir so‘zingiz sudda o‘zingizga qarshi ishlatilishi mumkin…
– Tintuv qog‘ozini ko‘rsata olasizmi? – deya so‘radi Narimskiy yana esnab.
Akatsiyev javob berolmay boshini changalladi va ijirg‘andi, so‘ngra ko‘zlari yoshlanib xonadan otilib chiqib ketdi. Ikki soatdan keyin yana derazani taqillatdi va tong otguncha bir gapni qaytarib o‘tirdi: “Unutmang, uyingizda kitoblar turganini ko‘rdim. Agar ular taqiqlangan kitoblar bo‘lsa aybdor deb topilasiz va ikki yilga ozodlikdan mahrum etilasiz…”
Narimskiy bu paytda pishillab uxlab yotardi.
Kunlardan bir kun huzurbaxsh dengizda cho‘milayotgan Narimskiy shu qadar olisga suzib ketdiki, orqaga qaytishga kuchi yetmay cho‘ka boshladi.
Oyoqlarida ham madori qolmagach oxirgi kuchini to‘pladi va chinqirdi. Oxirgi ko‘rgan narsasi hamisha uni panalardan kuzatib yuradigan “changalzor qiroli”ning shosha-pisha dengizga otilgani va u tomonga suzib kelayotgani bo‘ldi.
Narimskiy qirg‘oqda ko‘zini ochdi. Uning boshi Prov Akatsiyevning tizzasida turar, u qotib ketgan qo‘li bilan sobiq sherigining qo‘llari, oyoqlarini uqalardi.
– Tirikmisiz? – deya so‘radi havotir bilan Prov.
– Tirikman! – dedi Narimskiy qalbida unga nisbatan minnatdorlik va achinish hissini tuyib. – Ayting-chi… Nega meni deb hayotingizni xavf ostiga qo‘ydingiz?.. Nega meni qutqardingiz?.. Nahot, men siz uchun shunchalik aziz bo‘lsam?!
Prov Akatsiyev chuqur xo‘rsinib horg‘in ko‘zlarini quyosh botishining alangasi o‘rab olgan cheksiz-chegarasiz dengiz ufqiga tikdi va ohista:
– Albatta, azizim. Axir Rossiyaga qaytganimizda, siz taxminan bir yuz o‘n ming jarima to‘lashingiz yoxud bir yarim yil qamoqda o‘tirishingiz lozim! Sizni bunday “baxt”dan mahrum qilsam o‘zimni bir umr kechirolmasdim, – dedi va biroz to‘xtadi, so‘ngra samimiy ohangda qo‘shib qo‘ydi, – Ilohim, hamisha sog‘-omon bo‘ling, pulingiz ko‘payaversin!

Rus tilidan Rahmat Bobojon tarjimasi

Аркадий Аверченко. Робинзонлар (ҳикоя)

Кема денгиз қаърига ғарқ бўлганида шу иккаласигина омон қолишди: биринчиси Павел Наримский – олим, иккинчиси Пров Иванович Акациев – собиқ жосус…
Иккаласи ҳам яланғоч ҳолда чўкаётган кемадан денгизга сакрашди ва чаққонлик билан олисдаги орол сари суза бошлашди.

Соҳилга биринчи бўлиб Пров етиб борди ва қирғоққа чўзилиб бўлажак шериги Наримскийни кута бошлади. Чарчаган шериги соҳилга чиқиб энди нафас ростлайман деганида баланд оҳангда:
– Марҳамат қилиб паспортингизни тақдим этсангиз! – дея сўради Пров.
Ярим-яланғоч Наримский қўлларини икки ёнга очиб:
– Паспортим йўқ. Чўкиб кетди, – дея ғамгин жавоб қайтарди.
Акациевнинг қош-қовоғи чимирилди.
– Хўш, унда мажбурман, бу ёққа келинг, – деди.
Наримский:
– Аҳа… Қаерга? – деди жилмайиб.
Пров сочини орқага таради, сўнгра нима қилишни билмасдан, сас-садо чиқармай, яланғоч ва тушкун алфозда орол чангалзорига кириб кўздан йўқолди…
Наримский аста-секин кимсасиз оролга мослаша бошлади. Аввалига қирғоққа тўлқинлар улоқтирган кема парчалари, оролнинг қуриган ёғочларидан фойдаланиб ўзига камтарона бошпана ҳозирлади.
Пров эса яқиндаги қоя орқасига беркиниб қақшаган ва озғин қўлларини ишқалаб уни кузатарди. Ёғочдан девор тиклаётган Наримскийни кўрган Акациев пусиб унга яқинлашди ва:
– Аҳа! Ниҳоят ушладим! Нима қиляпсиз? – дея бақирди.
Наримский мийиғида кулиб:
– Бу менинг биринчи бошпанам, – деди.
– Кимни алдамоқчисиз? Ахир уй қуряпсизку! Хўш, айтингчи муҳтарам жаноб, қураётган уйингиз қурилиш уставига тўғри келадими?
– А… Билмадим…
– Марҳамат қилиб жавоб берсангиз, уйни қуриш учун ёнғин хавфсизлиги комиссиясидан рухсат олганмисиз?
– Илтимос, мени тинч қўя оласизми?..
– Асло йўқ! Мазкур уйни берухсат қуришингизга бир четда жим қараб туролмайман.
Наримский яна жилмайди ва Провнинг гапига эътибор бермай янги бошпанасининг бежирим эшигини жойига ўрната бошлади. Акациев эса аввалига чуқур хўрсинди, киприкларини пирпиратиб бир зум хаёлга толди, сўнгра аста одимлаб ўз гўшасига – орол чангалзорига кириб кетди.
Бошпана тайёр бўлди, унда Наримскийга яшаш учун керакли барча қулайликлар мавжуд эди. Олим кунларнинг бирида соҳилдан бир сандиқ китоб, қурол ва бир бочка тузланган маккажўхори топиб олди. Орадан бир мунча вақт ўтгач Наримский тузланган жўхори ейишдан чарчади ва яқинда топган милтиғини кўтариб, ов илинжида чангалзорга йўл олди.
Чангалзордаги шериги жимгина унинг орқасидан кузатар, сас-садо чиқармай дарахтдан дарахтга сакрар, гарчи Наримский буни сезиб турса-да индамай йўлида давом этарди. Унинг бутун ўй-хаёли бўлажак ўлжасида эди. Шу маҳал олдидан бир ёввойи эчки югуриб ўтди, буни кўрган овчи фурсатни қўлдан бой бермай ўқ узди.
Пров тўсатдан дарахтдан сакраб тушди ва Наримскийнинг қўлидан ушлаб:
– Аҳа! Қўлга тушдингизми! – дея бақирди. – Хўш, айтингчи, сизда ушбу қуролдан фойдаланиш учун рухсатнома борми?
Наримский бугунги ва бу оролдаги биринчи лаззатли таоми – эчкининг юмшоқ юнгидан оҳиста силаб елка қисди:
– Тушунмадим, нима қиляпсиз? Ўз ишингиз билан шуғуллансангиз мақсадга мувофиқ бўлармиди…
– Кўрмаяпсизми, шундоғам ўз ишимни қиляпман?! – дея эътироз билдирди Акациев дарғазаб бўлиб. – Мазкур иш мутасаддилар томонидан кўриб чиқилгунича қуролни менга топширишингиз шарт! Айтганча, тушунтириш хати ёзишни ҳам унутманг!
– Нега сизга берарканман?! Қуролни ахир ўзим топдим, сиз эмас! – деди Наримский қатъий оҳангда.
Пров:
– Ушбу топилманинг учдан бирига ҳаққингиз бор… – дея сўз бошлади, бироқ бу сўзлар бемаънилигини англаб бирдан тўхтади, сўнгра ғазаб билан сўзини якунлади:
– Бу ерда ов қилишга ҳаққингиз йўқ!
– Нега ахир?
– Ҳали Петров куни келгани йўқ. Қонунни биласизми ўзи, хўш, жавоб беринг?!
– Тақвимингиз борми? – дея сўради Наримский.
Пров ўйга чўмди, жавоб тополмаганидан ёш боладай оёқларини ерга уриб тапиллатди ва баланд овозда:
– Ўзингиздан кўринг, ундай бўлса мен сизни ман қилинган жойда ўқ узиб гўзал чангалзоримизнинг тинчлик ва осойишталигини бузганликда айблайман! – деди, сўнгра буюрди, – Қани, қўллар орқага, ҳибсга олиндингиз!
– Қаршилигим йўқ, бемалол, марҳамат, ҳибсга олаверинг! – деди Наримский хотиржам оҳангда. – Агар шундай қилсангиз, унутманг, мени жой, озиқ-овқат билан таъминлашингиз, ҳар куни бир марта сайрга олиб чиқишингиз, жавобгарлигимни ўз бўйнингизга олишингизга тўғри келади.
Акациев киприкларини пирпиратиб бироз жим қолди, сўнгра елкаларини қисдию қуюқ чангалзорга кириб кўздан йўқолди.
Наримский бу сафар бошпанасига бошқа йўл билан қайтишга қарор қилди. Бўрондан қулаган дарахт бўйлаб кичик дарёдан ўтди. Ўтиши билан қирғоқда бир ёзувли устунга кўзи тушди. Яқинлашиб ўқиди: “Кўприкдан ўтиш тақиқланади! Бу чангалзор мулки. Қонунни бузган жаримага тортилади!”
У ҳеч нарсага тушунмай елка учирди, чанқоғини қондириши учун дарёга эгилганди қирғоқ тошида бошқа бир ёзувни кўрди: “Дарё сувини ичиш мумкин эмас! Ушбу тартибни бузганлик учун айбдорга…”
Тотли кечки овқатдан сўнг қуруқ барглардан тузатилган иссиқ тўшагида ухлаётган Наримский ярим тунда бирдан тақиллаган овоздан уйғониб кетди. Керилиб, бир эснагач эшикни очди, остонада сочлари тўзғиган, соқоли ўсиб кетган Пров Акациев турарди.
– Келинг, нима хизмат? – деди хушмуомилалик билан Наримский.
– Уйингизни тинтув қилиш бўйича буйруқ олганман. Илтимос, қаршилик қилманг. Айтган ҳар бир сўзингиз судда ўзингизга қарши ишлатилиши мумкин…
– Тинтув қоғозини кўрсата оласизми? – дея сўради Наримский яна эснаб.
Акациев жавоб беролмай бошини чангаллади ва ижирғанди, сўнгра кўзлари ёшланиб хонадан отилиб чиқиб кетди. Икки соатдан кейин яна деразани тақиллатди ва тонг отгунча бир гапни қайтариб ўтирди: “Унутманг, уйингизда китоблар турганини кўрдим. Агар улар тақиқланган китоблар бўлса айбдор деб топиласиз ва икки йилга озодликдан маҳрум этиласиз…”
Наримский бу пайтда пишиллаб ухлаб ётарди.
Кунлардан бир кун ҳузурбахш денгизда чўмилаётган Наримский шу қадар олисга сузиб кетдики, орқага қайтишга кучи етмай чўка бошлади.
Оёқларида ҳам мадори қолмагач охирги кучини тўплади ва чинқирди. Охирги кўрган нарсаси ҳамиша уни паналардан кузатиб юрадиган “чангалзор қироли”нинг шоша-пиша денгизга отилгани ва у томонга сузиб келаётгани бўлди.
Наримский қирғоқда кўзини очди. Унинг боши Пров Акациевнинг тиззасида турар, у қотиб кетган қўли билан собиқ шеригининг қўллари, оёқларини уқаларди.
– Тирикмисиз? – дея сўради ҳавотир билан Пров.
– Тирикман! – деди Наримский қалбида унга нисбатан миннатдорлик ва ачиниш ҳиссини туйиб. – Айтинг-чи… Нега мени деб ҳаётингизни хавф остига қўйдингиз?.. Нега мени қутқардингиз?.. Наҳот, мен сиз учун шунчалик азиз бўлсам?!
Пров Акациев чуқур хўрсиниб ҳорғин кўзларини қуёш ботишининг алангаси ўраб олган чексиз-чегарасиз денгиз уфқига тикди ва оҳиста:
– Албатта, азизим. Ахир Россияга қайтганимизда, сиз тахминан бир юз ўн минг жарима тўлашингиз ёхуд бир ярим йил қамоқда ўтиришингиз лозим! Сизни бундай “бахт”дан маҳрум қилсам ўзимни бир умр кечиролмасдим, – деди ва бироз тўхтади, сўнгра самимий оҳангда қўшиб қўйди, – Илоҳим, ҳамиша соғ-омон бўлинг, пулингиз кўпаяверсин!

Рус тилидан Раҳмат Бобожон таржимаси