| Кирилл ёзувидаги матн пастроқда

Bog‘ ichkarirog‘ida joylashgan, qanshariga “19” raqami ilingan ikki qavatli, yog‘och uyning pastki qavatidagi ijarachi xonadonidagi narsalarning ko‘pini sotib yubordi.
Mahalladagilar ularning birortasini begona qilishmadi. Qulog‘ini ding qilib o‘tirganlar bu xabarni eshitishi bilan o‘sha uyga qarab yugurishdi. Uydagi televizor shkafi, bir oyog‘i singan kreslo, chang bosib ketgan divan, stol-stul, oynali katta shkaf, ko‘zayu oshxona idishlarigacha, barchasi arzon bahoda sotildi.

Ertasiga ertalab esa uy oldiga katta yuk mashinasi keldi. Qolgan-qutgan ashqal-dashqallarni ham unga orta boshlashdi. Unga qarama-qarshi xonadonda Tolib bey degan odam istiqomat qiladi. O‘sha kun Tolib bey ishga yo‘l olish uchun ko‘chaga chiqqanida yuk mashinasini ko‘rdi. Tolib beyga ayoli, kecha, Murshid beyning bir kun avval narsalarini sotganini aytgan edi. Eng qiziq joyi uyi ship-shiydam bo‘layotgan Murshid beyning xotini va qizlari hech xafa ko‘rinishmas, qaytangga yuzidan tabassum arimasdi. Tolib bey ayoliga:
— Nima qilishsin, — dedi, — Yig‘lagisi yo‘qdir… Kim biladi deysan, ehtimol ich-ichidan hasrat chekishayotgandir. Do‘st-dushman oldida uyalib qolmaylik, deb shunday yo‘l tutishgandir.
Ayoli:
— Bo‘lishi mumkin… — dedi.
— Nima bo‘ldi ekan-a, Murshid beyning boshiga biror balo tushdimikan?
— Kim ham biladi deysiz… Balki boshqa joyga ko‘chib ketishayotgandir. O‘tgan kun ayoli gap orasida “Nishontoshiga ko‘chib ketyapmiz. U yerda ajoyib bir uy topdik. Uyni boshqatdan to‘shaymiz, yangi jihozlar olamiz. Shunga uydagi narsalarni sotyapmiz”, degandi.
Tolib bey ayoliga:
— Bo‘lishi mumkinmas, bechora Murshid beyning boshiga bir falokat tushdiyov. — dedi, — Oddiy bir xizmatchi Nishontoshidan uy olib, jihozlay oladimi? Biz shu uyning ijara pulini zo‘rg‘a to‘layapmiz axir. Murshid beyning ham maoshi meniki bilan bir xil, bilaman, bor-yo‘g‘i 50 lira…
Tolib bey va ayoli kechqurun, uyqudan avval shunday svhbatlashishgandi. Ertasi kun eshikdan chiqar-chiqmay yuk mashinasiga ortilayotgan so‘nggi narsalarni ko‘rganida Tolib bey juda siqildi.
Yuk mashinasiga narsalarni tashiyotgan Murshid beyning yoniga bordi. Salomlashgandan keyin:
— Mahallamizdan ko‘chib ketayotgan ekansizda-a Murshid bey? — deya so‘radi.
— Ha, shunday, shunday, ko‘chyapmiz.
— Biror chekkaroq joyga ko‘chyapsizmi, arzonroq joy topdingizmi?
— Yo‘g‘ee, Nishontoshida bir uy topdim. Bir o‘ting xudo xohlasa… Yangi uyimiz albatta sizga manzur keladi. Naq besh xonali, xonalari ham katta-katta, keng, ustiga-ustak yangi ta’mirdan chiqqan…
Ichida bir og‘riq qo‘zg‘olgan Tolib bey o‘ng qo‘lini qo‘shnisining yelkasiga qo‘ydi, ozroq egilib, qulog‘iga:
— Murshid bey, sizga juda hurmatim baland, bilasiz, — dedi, — Ham yaxshi ko‘raman, yaxshi qo‘shnisiz, ko‘p yilladan beri oramizdan qil o‘tmay yashab kelyapmiz. Jo‘ra, to‘g‘risini ayting, yashirmang, boshingizga biror balo keldimi? Agar shunday bo‘lsa albatta yordam beraman. Qani, ayting. Hammamizam yordamga muxtoj bo‘lamiz, axir yon qo‘shni — jon qo‘shni, deydilar. Bizga hali keraksiz.
Murshid bey qah-qah otib kuldi.
— Yo tovba, endi xizmatkor emasman, bo‘shadim ishdan, — dedi.
— Bay-bay… Pensiyaga chiqishingizga ham hech qancha vaqt qolmagandi o‘zi. Yaxshi ish bo‘lmabdi ochig‘i. Mayli, bir gap bo‘lar, xo‘sh, endi nima qilmoqchisiz? — deya kuyundi Tolib bey.
— Bir ishni boshlaganman, uch-to‘rt oydan beri shu bilan mashg‘ulman.
— O‘o‘-o‘! Qanday ajoyib, xo‘sh-xo‘sh, nima qilyapsiz?
— Qahvaxonada o‘tiryapman.
— Tushundim. Aynan nima ish bilan shug‘ullanyapsiz?
— Ishim shu. Ertalabdan kechgacha qahvaxonada o‘tiraman.
— Nima ish qilasiz axir?
— Yo Xudoyimey, g‘alchamisiz, qahvaxonada o‘tiraman, shunchaki o‘tiraman, deyapmanku. Zerikkanimdan o‘tirmayman, ish bilan o‘tiraman.
— Haa-a… Demak qahva ichasiz?
— Yo‘q, birodarim, yo‘q, qahva-pahva ichmayman. Qayerda qahvaxona ko‘rsam darrov kirib o‘tiraman.
Tolib bey “Bu odam aqldan ozyapti shekilli, bechoragina…” deya o‘yladi ichidan. Bu mahal yotoq to‘shaklari yuk mashinasiga ortilayotgandi.
Murshid bey:
— Siz begona emassiz, mayli, keling, sizga tushuntirib beraman, — dedi. — Hozir men tijorat bilan shug‘ullanyapman. Bu zamonda tijorat qahvaxonalarda qilinadi. Tijoratxonalarni, ishxonalarni qo‘ying, ularning zamoni o‘tdi. Hujjat deysan, qog‘oz-qalam deysan, hammasi dard ustiga dard. Hozir asl tijoratning kattasi qahvaxonalarda qilinadi. Xudoga ming shukr, xizmatkorlikdagi bir oylik maoshimni hozir bir kunda topyapman. Har kun o‘ldim deganda uch yuz, to‘rt yuz liraning belidan bukib qo‘yyapman. Endi bunday uyda yashash menga umuman to‘g‘ri kelmaydi. Nishontoshidan ajoyib uy topdim. Yangitdan jihozlayman xudo xohlasa, pul bor, istak bor, yana nima kerak odamga, ayting o‘zingiz?
Tolib bey:
— Qanday tijoratni yo‘lga qo‘ydingiz? — deya so‘radi.
— Nima bo‘lsa o‘sha, farqi yo‘q… Ignayu ipdan kemagacha.
Hayratdan ko‘zlari kattalashgan Tolib bey:
— Sotib olasizmi yo sotasizmi? — dedi.
— Yo‘q birodarim, na sotib olamiz, na sotamiz. Oldi-berdi yo‘q. Mol bo‘lsaydi, sotardik, olardik. Biz faqat o‘rtada foyda ko‘ramiz. Xuddi shunday…
Tolib bey “Boshini biror joyga qattiqroq urib olgan shekilli, eh, bechoraginayey…”, deya xayol qildi.
Murshid bey:
— Qarang, bu ishni qanday boshlaganimni aytib beraman sizga. — dedi. — Kunlarning birida qo‘shni ayolning tikuv mashinasi ignasi sinib qolibdi. Qancha izlamasin hech qayerdan topolmabdi. Bilasiz, u ko‘ni-qo‘shnilarga kiyim-kechak tikib beradi, shuni orqasidan uch-to‘rt lira topadi, uning uch-to‘rt lirasi meni maoshim bilan teng. Mendan “Iltimos, igna topib bering”, deya o‘tindi. Hamma joyni axtardim, yo‘q, topilmadi. So‘ngra bir odam, Xudo rozi bo‘lsin shu odamdan, falon joydagi qahvaxonaga boring. Tikuv mashinasiga zarur narsalarni sotuvchilar bari o‘sha yerda, dedi. Darhol bordim.
Qahva ichib o‘tirgandim, o‘sha yerdagilarning biri yonimga kelib o‘tirdi va:
— Nimadir izlayapsizmi, birodarim? — deya so‘radi.
— Ha, tikuv mashinasining ignasini qidiryapman, — dedim.
— Qancha pachka lozim?
Sal qolsa yiqilib tushardim. Men necha oylardirki bir donayam topolmayapman, u bo‘lsa nechchi pachka lozim deb so‘rayapti. Olsam, ko‘proq olaqolay dedimu:
— Bir pachka kerak, — dedim.
Burun jiyirib:
— Sakson lira bo‘ladi, — dedi.
— Yo tovba, nima deyapsiz? Buning donasi oltmish, pachkasi yetti yuz yigirma kurushku, — dedim.
U qovog‘ini uyib,
— Unda nega vaqtimni olasiz, darrov o‘sha yerga boring, o‘sha yoqdan oling, — dediyu mendan yiroqlashdi, o‘z joyiga o‘tirdi. Sakson lira, sakson lira… Shu sakson lirani deb nechchi yuz liradan qolib ketamiz. Olganim yaxshiyov, deb o‘yladim.
Yoniga bordim.
— Ma’zur tuting, birodar, — dedim. — Men bilmagandim. Marhamat, sakson lira, oling, — dedim.
U sharaqlatib sanadi va cho‘ntagiga soldi, so‘ngra:
— Siz shu yerda o‘tirib biroz kuting, — dedi, — Men olib kelaman hozir. Biz chayqovchimiz, orqamizdan taftishchilar, militsiyalar tushgan… Siz bormang, boshingiz baloga qoladi.
U ketdi. Men o‘tirib kutishni boshladim. Peshin o‘tdi, kech kirdi, qahvaxona yopilishi kerak, na u keldi, na ignalarim.
Sakson liraning og‘rig‘i tutdi yuragimni, bir hafta o‘sha qahvaxonaga bordim, uni qayta uchratmadim.
Bechoragina, meni deb qo‘lga tushdi shekilli, deb o‘yladim.
Shu desangiz, bir kuni ayolim qattiq hastalanib qoldi. Goh u yeri, goh bu yeri sanchib og‘riydigan bo‘ldi. Shifokor bir dori yozib berdi, qancha axtarmay hech qayerdan topolmadim. Ulkan Istanbuldan izlamagan yerimiz qolmadi. Keyin, Xudo xayrini bersin, bir odam bilan gaplashib qoldik, u “Falon joydagi qahvaxonaga boring, u yerdan istalgan dorini topa olasiz”, dedi.
U aytgan qahvaxonaga bordim. Ichkari kirib ulgurmasidan bir odam yo‘limni to‘sdi.
— Nima izlayapsiz, birodar? — dedi u jiddiy kayfiyat bilan.
Dori yozilgan qog‘ozni uzatib:
— Mana, mana shuni, — dedim.
— Nechchi quti istaysiz?
— Ikki dona bo‘lsa yetarli o‘zi.
— Uch yuz lira bering!
Bermaslikdan boshqa choram yo‘q edi, xotinim jon talashyapti axir. U pulni cho‘ntagiga joylashtirdi.
— Siz shu yerda kuting, men olib kelaman, — dedi.
Kutdim, kutaverdim. U ham kelmadi. Qahvaxona egasidan so‘radim. U:
— Biz qayerdan bilamiz beyim, u ham sizdek oddiy bir qahvaxo‘r, tanimaymiz, — dedi.
Kunlardan bir kun derazamizning oynasi sinib qoldi. Sovuqdan muzlab o‘lay dedik. Har qancha axtarmay oyna topolmadim. Yana bir mehridaryo odam chiqdi qarshimga, “Bu turish yaramaydi do‘stim, darhol boring, falon yerdagi qahvaxonadan albatta topasiz”, dedi.
Tolib bey:
— Ey birodar, hech aqlingiz kirmas ekanda-a? — dedi. — Bu axir nechanchisi?
— Oh, do‘stim, bu aql emas, ehtiyoj masalasi axir. Bu yaramaslar pulni olishganiga chidasa bo‘ladi, lekin aytilgan narsani keltirishsa mayliydi. Boshqa choramiz yo‘q, nimayam qilardik. Dengizga tushsangiz ilonga duch kelishingiz tabiiy…
— Siz ham birga boring!
— Rozi bo‘lishmaydi. Bu rasmiy ishmas, chayqovchilik. Uniyam to‘g‘ri tushunish kerak axir, qanday sizga ishonsin? Siz ehtimol militsiyadirsiz yoki taftishchi?
— Molni keltirganidan keyin bering pulini.
— Mol axir o‘zida yo‘q… U ham borib boshqa birovdan, yashirin joydan sotib oladi. O‘zi ham bor-yo‘g‘i besh-o‘n lira ishlaydi xolos. Besh-o‘n lira uchun odamni yoqalash yaxshimas axir. Hayot shunday og‘ir, birodar. Xullas, shunday qilib oyna uchun berilgan pul ham qulog‘ini ushladi. Davomini eshiting. Shu desang bir kun radiomizning lampasi kuyib qoldi. Hech qayerdan topolmadim. Bu safar birovdan so‘rab o‘tirmay to‘g‘ri kelgan qahvaxonaga bordim. Bir odam yonimga keldi. U mendan so‘rab ulgurmasdan men undan so‘radim:
— Nimadir izlayapsizmi?
— Xudoga shukr, topdim sizni, tamaki izlayapman, — dedi.
— Nechchi kilo kerak sizga? — deya so‘radim.
Odam shoshib qoldi. Qo‘llarimni o‘pa boshladi.
— O‘n gramm yetadi.
— Ikki ming lira.
O‘ylab o‘tirmay pulni uzatdi.
— Siz shu yerda o‘tiring, kuting. Men borib olib kelaman, — dedim. — Shu-shu tijoratning ilmini oldim, Tolib bey. Har kuni tushda uydan chiqamanu biror qahvaxonaga kiraman. Besh-o‘n daqiqa o‘tishi bilan biror odam keladi.
— Qahva izlayapman, — deydi.
— Nechchi kilo kerak? — deb so‘rayman.
— Bir kilo yetarli.
— Yuz lira…
Ertasi kun boshqa bir qahvaxonaga yo‘l olaman. Kimdir supurgi istaydi, yana kimdir o‘quv qurollari. O‘tgan kun bir odam avtomobil o‘rindig‘i topib berishimni istadi, ikki ming sakkiz yuz lira so‘radim.
Tolib bey so‘radi:
— Maylkuya, pulini olganlaringizning birortasi sizni ko‘rib qolishsachi?
— Ko‘raversinlar. Tikuv ignasi uchun mendan pul olgan odamni bir kun yo‘lda uchratib qoldim. Yoqasidan yopishdim “Qani ignalar, yaramas?” deya. U pinagini ham buzmay “Izlayapman beyim, bu zamonda osongina igna topib bo‘larkanmi? Olti oydan beri shu ignalaringiz muammosi bilan yuribman”, dedi.
— Militsiyaga bersangiz bo‘lmaydimi?
— Yo‘o‘-o‘-o‘g‘e… Bu yuz foiz ishonchli ish. Hach qanday qo‘rqadigan joyi yo‘q axir. Qanday militsiyaga berasiz, nima deb shikoyat qilasiz? Men mana shu chayqovchidan falon narsa olmoqchiydim deyolmaysiz axir. Olish ham jinoyat, berish ham…
Yuk mashinasiga narsalar yuklandi. Ayoli Murshid beyni chaqirdi. Ayoliga “Boryapman”, deb baqirganidan so‘ng Tolib beyga yuzlanib:
— Tijorat ajoyib ish, do‘stim. — dedi, — Pulni olgan molni ololmasligini biladi. Pulni olgan ham molni bermasligini. Biroq, nimayam qilishardi, umid qurg‘ur baribir o‘lmaydi… Balki topolmas, balki topa olar…
Tolib bey:
— Bizga tomimizni yopishga shifir kerak, chakki o‘tyapti, topa olasizmi? — dedi.
Murshid bey:
— Qancha kerak? — deya so‘radi.
— Ikki dona bo‘lsa yetib-ortib qoladi.
— Yuz ellik lira.
— O‘h-ho‘, ko‘pmasmi mabodo?
— Men ham boshqasidan olaman, to‘g‘ri tushuning. Mengayam bor-yo‘g‘i besh-o‘n lira qoladi, qolsa.
Tolib bey yuz ellik lira uzatdi. Murshid bey unga:
— Agar istasangiz shu yerda kuting, istasangiz boshqa joyda, — dedi. — Men yuklarimni yangi uyga ko‘chirib olay, keyin aytgan narsangizni topib kelaman. Bu yog‘i Xudoga tavakkal…
Tolib bey umid bilan xayrlashdi:
— Mayli, yaxshi boring, xayr Murshid bey…

Turk tilidan Rahmat Bobojon tarjimasi

Азиз Несин. Сиз бироз кутинг… (ҳикоя)

Боғ ичкарироғида жойлашган, қаншарига “19” рақами илинган икки қаватли, ёғоч уйнинг пастки қаватидаги ижарачи хонадонидаги нарсаларнинг кўпини сотиб юборди.
Маҳалладагилар уларнинг бирортасини бегона қилишмади. Қулоғини динг қилиб ўтирганлар бу хабарни эшитиши билан ўша уйга қараб югуришди. Уйдаги телевизор шкафи, бир оёғи синган кресло, чанг босиб кетган диван, стол-стул, ойнали катта шкаф, кўзаю ошхона идишларигача, барчаси арзон баҳода сотилди.

Эртасига эрталаб эса уй олдига катта юк машинаси келди. Қолган-қутган ашқал-дашқалларни ҳам унга орта бошлашди. Унга қарама-қарши хонадонда Толиб бей деган одам истиқомат қилади. Ўша кун Толиб бей ишга йўл олиш учун кўчага чиққанида юк машинасини кўрди. Толиб бейга аёли, кеча, Муршид бейнинг бир кун аввал нарсаларини сотганини айтган эди. Энг қизиқ жойи уйи шип-шийдам бўлаётган Муршид бейнинг хотини ва қизлари ҳеч хафа кўринишмас, қайтангга юзидан табассум аримасди. Толиб бей аёлига:
— Нима қилишсин, — деди, — Йиғлагиси йўқдир… Ким билади дейсан, эҳтимол ич-ичидан ҳасрат чекишаётгандир. Дўст-душман олдида уялиб қолмайлик, деб шундай йўл тутишгандир.
Аёли:
— Бўлиши мумкин… — деди.
— Нима бўлди экан-а, Муршид бейнинг бошига бирор бало тушдимикан?
— Ким ҳам билади дейсиз… Балки бошқа жойга кўчиб кетишаётгандир. Ўтган кун аёли гап орасида “Нишонтошига кўчиб кетяпмиз. У ерда ажойиб бир уй топдик. Уйни бошқатдан тўшаймиз, янги жиҳозлар оламиз. Шунга уйдаги нарсаларни сотяпмиз”, деганди.
Толиб бей аёлига:
— Бўлиши мумкинмас, бечора Муршид бейнинг бошига бир фалокат тушдиёв. — деди, — Оддий бир хизматчи Нишонтошидан уй олиб, жиҳозлай оладими? Биз шу уйнинг ижара пулини зўрға тўлаяпмиз ахир. Муршид бейнинг ҳам маоши меники билан бир хил, биламан, бор-йўғи 50 лира…
Толиб бей ва аёли кечқурун, уйқудан аввал шундай свҳбатлашишганди. Эртаси кун эшикдан чиқар-чиқмай юк машинасига ортилаётган сўнгги нарсаларни кўрганида Толиб бей жуда сиқилди.
Юк машинасига нарсаларни ташиётган Муршид бейнинг ёнига борди. Саломлашгандан кейин:
— Маҳалламиздан кўчиб кетаётган экансизда-а Муршид бей? — дея сўради.
— Ҳа, шундай, шундай, кўчяпмиз.
— Бирор чеккароқ жойга кўчяпсизми, арзонроқ жой топдингизми?
— Йўғее, Нишонтошида бир уй топдим. Бир ўтинг худо хоҳласа… Янги уйимиз албатта сизга манзур келади. Нақ беш хонали, хоналари ҳам катта-катта, кенг, устига-устак янги таъмирдан чиққан…
Ичида бир оғриқ қўзғолган Толиб бей ўнг қўлини қўшнисининг елкасига қўйди, озроқ эгилиб, қулоғига:
— Муршид бей, сизга жуда ҳурматим баланд, биласиз, — деди, — Ҳам яхши кўраман, яхши қўшнисиз, кўп йилладан бери орамиздан қил ўтмай яшаб келяпмиз. Жўра, тўғрисини айтинг, яширманг, бошингизга бирор бало келдими? Агар шундай бўлса албатта ёрдам бераман. Қани, айтинг. Ҳаммамизам ёрдамга мухтож бўламиз, ахир ён қўшни — жон қўшни, дейдилар. Бизга ҳали кераксиз.
Муршид бей қаҳ-қаҳ отиб кулди.
— Ё товба, энди хизматкор эмасман, бўшадим ишдан, — деди.
— Бай-бай… Пенсияга чиқишингизга ҳам ҳеч қанча вақт қолмаганди ўзи. Яхши иш бўлмабди очиғи. Майли, бир гап бўлар, хўш, энди нима қилмоқчисиз? — дея куюнди Толиб бей.
— Бир ишни бошлаганман, уч-тўрт ойдан бери шу билан машғулман.
— Ўў-ў! Қандай ажойиб, хўш-хўш, нима қиляпсиз?
— Қаҳвахонада ўтиряпман.
— Тушундим. Айнан нима иш билан шуғулланяпсиз?
— Ишим шу. Эрталабдан кечгача қаҳвахонада ўтираман.
— Нима иш қиласиз ахир?
— Ё Худойимей, ғалчамисиз, қаҳвахонада ўтираман, шунчаки ўтираман, деяпманку. Зерикканимдан ўтирмайман, иш билан ўтираман.
— Ҳаа-а… Демак қаҳва ичасиз?
— Йўқ, биродарим, йўқ, қаҳва-паҳва ичмайман. Қаерда қаҳвахона кўрсам дарров кириб ўтираман.
Толиб бей “Бу одам ақлдан озяпти шекилли, бечорагина…” дея ўйлади ичидан. Бу маҳал ётоқ тўшаклари юк машинасига ортилаётганди.
Муршид бей:
— Сиз бегона эмассиз, майли, келинг, сизга тушунтириб бераман, — деди. — Ҳозир мен тижорат билан шуғулланяпман. Бу замонда тижорат қаҳвахоналарда қилинади. Тижоратхоналарни, ишхоналарни қўйинг, уларнинг замони ўтди. Ҳужжат дейсан, қоғоз-қалам дейсан, ҳаммаси дард устига дард. Ҳозир асл тижоратнинг каттаси қаҳвахоналарда қилинади. Худога минг шукр, хизматкорликдаги бир ойлик маошимни ҳозир бир кунда топяпман. Ҳар кун ўлдим деганда уч юз, тўрт юз лиранинг белидан букиб қўйяпман. Энди бундай уйда яшаш менга умуман тўғри келмайди. Нишонтошидан ажойиб уй топдим. Янгитдан жиҳозлайман худо хоҳласа, пул бор, истак бор, яна нима керак одамга, айтинг ўзингиз?
Толиб бей:
— Қандай тижоратни йўлга қўйдингиз? — дея сўради.
— Нима бўлса ўша, фарқи йўқ… Игнаю ипдан кемагача.
Ҳайратдан кўзлари катталашган Толиб бей:
— Сотиб оласизми ё сотасизми? — деди.
— Йўқ биродарим, на сотиб оламиз, на сотамиз. Олди-берди йўқ. Мол бўлсайди, сотардик, олардик. Биз фақат ўртада фойда кўрамиз. Худди шундай…
Толиб бей “Бошини бирор жойга қаттиқроқ уриб олган шекилли, эҳ, бечорагинаей…”, дея хаёл қилди.
Муршид бей:
— Қаранг, бу ишни қандай бошлаганимни айтиб бераман сизга. — деди. — Кунларнинг бирида қўшни аёлнинг тикув машинаси игнаси синиб қолибди. Қанча изламасин ҳеч қаердан тополмабди. Биласиз, у кўни-қўшниларга кийим-кечак тикиб беради, шуни орқасидан уч-тўрт лира топади, унинг уч-тўрт лираси мени маошим билан тенг. Мендан “Илтимос, игна топиб беринг”, дея ўтинди. Ҳамма жойни ахтардим, йўқ, топилмади. Сўнгра бир одам, Худо рози бўлсин шу одамдан, фалон жойдаги қаҳвахонага боринг. Тикув машинасига зарур нарсаларни сотувчилар бари ўша ерда, деди. Дарҳол бордим.
Қаҳва ичиб ўтиргандим, ўша ердагиларнинг бири ёнимга келиб ўтирди ва:
— Нимадир излаяпсизми, биродарим? — дея сўради.
— Ҳа, тикув машинасининг игнасини қидиряпман, — дедим.
— Қанча пачка лозим?
Сал қолса йиқилиб тушардим. Мен неча ойлардирки бир донаям тополмаяпман, у бўлса неччи пачка лозим деб сўраяпти. Олсам, кўпроқ олақолай дедиму:
— Бир пачка керак, — дедим.
Бурун жийириб:
— Саксон лира бўлади, — деди.
— Ё товба, нима деяпсиз? Бунинг донаси олтмиш, пачкаси етти юз йигирма курушку, — дедим.
У қовоғини уйиб,
— Унда нега вақтимни оласиз, дарров ўша ерга боринг, ўша ёқдан олинг, — дедию мендан йироқлашди, ўз жойига ўтирди. Саксон лира, саксон лира… Шу саксон лирани деб неччи юз лирадан қолиб кетамиз. Олганим яхшиёв, деб ўйладим.
Ёнига бордим.
— Маъзур тутинг, биродар, — дедим. — Мен билмагандим. Марҳамат, саксон лира, олинг, — дедим.
У шарақлатиб санади ва чўнтагига солди, сўнгра:
— Сиз шу ерда ўтириб бироз кутинг, — деди, — Мен олиб келаман ҳозир. Биз чайқовчимиз, орқамиздан тафтишчилар, милициялар тушган… Сиз борманг, бошингиз балога қолади.
У кетди. Мен ўтириб кутишни бошладим. Пешин ўтди, кеч кирди, қаҳвахона ёпилиши керак, на у келди, на игналарим.
Саксон лиранинг оғриғи тутди юрагимни, бир ҳафта ўша қаҳвахонага бордим, уни қайта учратмадим.
Бечорагина, мени деб қўлга тушди шекилли, деб ўйладим.
Шу десангиз, бир куни аёлим қаттиқ ҳасталаниб қолди. Гоҳ у ери, гоҳ бу ери санчиб оғрийдиган бўлди. Шифокор бир дори ёзиб берди, қанча ахтармай ҳеч қаердан тополмадим. Улкан Истанбулдан изламаган еримиз қолмади. Кейин, Худо хайрини берсин, бир одам билан гаплашиб қолдик, у “Фалон жойдаги қаҳвахонага боринг, у ердан исталган дорини топа оласиз”, деди.
У айтган қаҳвахонага бордим. Ичкари кириб улгурмасидан бир одам йўлимни тўсди.
— Нима излаяпсиз, биродар? — деди у жиддий кайфият билан.
Дори ёзилган қоғозни узатиб:
— Мана, мана шуни, — дедим.
— Неччи қути истайсиз?
— Икки дона бўлса етарли ўзи.
— Уч юз лира беринг!
Бермасликдан бошқа чорам йўқ эди, хотиним жон талашяпти ахир. У пулни чўнтагига жойлаштирди.
— Сиз шу ерда кутинг, мен олиб келаман, — деди.
Кутдим, кутавердим. У ҳам келмади. Қаҳвахона эгасидан сўрадим. У:
— Биз қаердан биламиз бейим, у ҳам сиздек оддий бир қаҳвахўр, танимаймиз, — деди.
Кунлардан бир кун деразамизнинг ойнаси синиб қолди. Совуқдан музлаб ўлай дедик. Ҳар қанча ахтармай ойна тополмадим. Яна бир меҳридарё одам чиқди қаршимга, “Бу туриш ярамайди дўстим, дарҳол боринг, фалон ердаги қаҳвахонадан албатта топасиз”, деди.
Толиб бей:
— Эй биродар, ҳеч ақлингиз кирмас эканда-а? — деди. — Бу ахир нечанчиси?
— Оҳ, дўстим, бу ақл эмас, эҳтиёж масаласи ахир. Бу ярамаслар пулни олишганига чидаса бўлади, лекин айтилган нарсани келтиришса майлийди. Бошқа чорамиз йўқ, нимаям қилардик. Денгизга тушсангиз илонга дуч келишингиз табиий…
— Сиз ҳам бирга боринг!
— Рози бўлишмайди. Бу расмий ишмас, чайқовчилик. Униям тўғри тушуниш керак ахир, қандай сизга ишонсин? Сиз эҳтимол милициядирсиз ёки тафтишчи?
— Молни келтирганидан кейин беринг пулини.
— Мол ахир ўзида йўқ… У ҳам бориб бошқа бировдан, яширин жойдан сотиб олади. Ўзи ҳам бор-йўғи беш-ўн лира ишлайди холос. Беш-ўн лира учун одамни ёқалаш яхшимас ахир. Ҳаёт шундай оғир, биродар. Хуллас, шундай қилиб ойна учун берилган пул ҳам қулоғини ушлади. Давомини эшитинг. Шу десанг бир кун радиомизнинг лампаси куйиб қолди. Ҳеч қаердан тополмадим. Бу сафар бировдан сўраб ўтирмай тўғри келган қаҳвахонага бордим. Бир одам ёнимга келди. У мендан сўраб улгурмасдан мен ундан сўрадим:
— Нимадир излаяпсизми?
— Худога шукр, топдим сизни, тамаки излаяпман, — деди.
— Неччи кило керак сизга? — дея сўрадим.
Одам шошиб қолди. Қўлларимни ўпа бошлади.
— Ўн грамм етади.
— Икки минг лира.
Ўйлаб ўтирмай пулни узатди.
— Сиз шу ерда ўтиринг, кутинг. Мен бориб олиб келаман, — дедим. — Шу-шу тижоратнинг илмини олдим, Толиб бей. Ҳар куни тушда уйдан чиқаману бирор қаҳвахонага кираман. Беш-ўн дақиқа ўтиши билан бирор одам келади.
— Қаҳва излаяпман, — дейди.
— Неччи кило керак? — деб сўрайман.
— Бир кило етарли.
— Юз лира…
Эртаси кун бошқа бир қаҳвахонага йўл оламан. Кимдир супурги истайди, яна кимдир ўқув қуроллари. Ўтган кун бир одам автомобил ўриндиғи топиб беришимни истади, икки минг саккиз юз лира сўрадим.
Толиб бей сўради:
— Майлкуя, пулини олганларингизнинг бирортаси сизни кўриб қолишсачи?
— Кўраверсинлар. Тикув игнаси учун мендан пул олган одамни бир кун йўлда учратиб қолдим. Ёқасидан ёпишдим “Қани игналар, ярамас?” дея. У пинагини ҳам бузмай “Излаяпман бейим, бу замонда осонгина игна топиб бўларканми? Олти ойдан бери шу игналарингиз муаммоси билан юрибман”, деди.
— Милицияга берсангиз бўлмайдими?
— Йўў-ў-ўғе… Бу юз фоиз ишончли иш. Ҳач қандай қўрқадиган жойи йўқ ахир. Қандай милицияга берасиз, нима деб шикоят қиласиз? Мен мана шу чайқовчидан фалон нарса олмоқчийдим деёлмайсиз ахир. Олиш ҳам жиноят, бериш ҳам…
Юк машинасига нарсалар юкланди. Аёли Муршид бейни чақирди. Аёлига “Боряпман”, деб бақирганидан сўнг Толиб бейга юзланиб:
— Тижорат ажойиб иш, дўстим. — деди, — Пулни олган молни ололмаслигини билади. Пулни олган ҳам молни бермаслигини. Бироқ, нимаям қилишарди, умид қурғур барибир ўлмайди… Балки тополмас, балки топа олар…
Толиб бей:
— Бизга томимизни ёпишга шифир керак, чакки ўтяпти, топа оласизми? — деди.
Муршид бей:
— Қанча керак? — дея сўради.
— Икки дона бўлса етиб-ортиб қолади.
— Юз эллик лира.
— Ўҳ-ҳў, кўпмасми мабодо?
— Мен ҳам бошқасидан оламан, тўғри тушунинг. Менгаям бор-йўғи беш-ўн лира қолади, қолса.
Толиб бей юз эллик лира узатди. Муршид бей унга:
— Агар истасангиз шу ерда кутинг, истасангиз бошқа жойда, — деди. — Мен юкларимни янги уйга кўчириб олай, кейин айтган нарсангизни топиб келаман. Бу ёғи Худога таваккал…
Толиб бей умид билан хайрлашди:
— Майли, яхши боринг, хайр Муршид бей…

Турк тилидан Раҳмат Бобожон таржимаси