Jalg‘as Alimg‘ozi. Bir kam dunyo (hikoya)
Кирилл ёзувидаги матн пастроқда
Kech kuz. Sariq barglar oyoq ostida qalin gilamdek yastanib yotibdi. Istirohat bog‘idagi so‘rida o‘tirgan 83 yoshli Tursun ota kunning sovuqligiga unchalik ahamiyat ham bergani yo‘q. Ko‘p yillardan buyon bugun shaharga sayr qilgani chiqqandi. Toza havo qo‘ynida yayrab o‘tiribdi. Otaxon shahar hayotiga razm soldi. Shaharning tashqi qiyofasi o‘zgargan, ammo hayot tarzi o‘zgarmagan. Eʼtiborsiz hayot, shoshilinch dunyo. Yashash uchun kurash. Bandalari vaqtni yengaman deydi. Eh, ajib dunyo...
Xayol ummoniga g‘arq bo‘lgan Tursun oqsoqol o‘zining qariyalar uyidagi yolg‘izligini, taqdiri o‘xshash qariyalarni bir-bir ko‘z oldidan o‘tkazdi.
Qariyalar uyiga borganiga ham 7 yil bo‘libdi. O‘tgan yetti yil mobaynida ortidan hech kim so‘rab kelmadi. Kampiri vafot etganiga ham hademay 8 yil bo‘larkan. O‘shandan buyon yolg‘izlik bilan kurashib kelyapti.
Qariyalar uyidagi kundalik hayot tarzi ko‘nglini tobora cho‘ktirib bormoqda. Lekin, nachora ko‘nmasdan iloji yo‘q. Yolg‘iz o‘g‘lini o‘ylaydi: nima ish qilyapti, qayerda, ahvoli qanday? Olib ketar degan umidi ham yo‘q emas.
Qariyalar uyidagi taqdirdoshlarining safiga biri kelib, biri ketadi. Keksalikning ham o‘ziga xos tashvishlari bor. Shu tashvishlardan biroz chalg‘ish uchun shaharga chiqqan joyi edi. Salqin shabadaga gavdasini to‘sib, so‘riga bemalol joylashib olgan Tursun ota yoniga kelib o‘tirgan bolakayga eʼtibor berdi. Bola yig‘layotgan ekan, yupatmoqchi bo‘ldi:
– Ha, bolam, nega yig‘layapsan?
– Kimdir – birov tegindimi, o‘g‘lim?
– Hech kim tegingani yo‘q, – dedi bolakay hiqillab.
– Unda nega endi yig‘layapsan, o‘g‘il bola ham yig‘laydimi?
Bola o‘z ishidan uyalganday, yengi bilan ko‘z yoshlarini arta boshladi. Tursun ota eskirgan choponining cho‘ntagidan ro‘molchasini olib, bolaga tutdi:
– Ma, manovi bilan art. Xo‘sh, nega yig‘layapsan, bolam?
Bir oz sukutdan so‘ng bolakay:
– Papam bilan mamamdan xafa bo‘ldim.
– Bola degan ota-onasidan ham xafa bo‘ladimi? Unday dema. Ota va ona hech qachon o‘z bolasini ranjitmaydi, – deb o‘g‘lining o‘zini ko‘p bora xafa qilganini esladi.
Bolakayning qattiq xafa bo‘lganini ko‘rib, sababini bilmoqchi bo‘ldi:
– Xo‘sh, ayt-chi, unda nega xafa bo‘lding?
– Buvam va buvim haqida so‘rasam, hech narsa demaydi, aksincha koyib beradilar. Jo‘ralarimning bobo va buvilari bor, faqat menda yo‘q. Siz ham bir bolaning bobosisiz to‘g‘rimi?
– Ha – dedi chol, biroq o‘zining nevarasi bor-yo‘qligini bilmaydi.
– Nabirangizga ertaklar aytib, birga sayr qilasizmi?
– Menga hech kim ertak aytmaydi, birga sayr qiladigan bobo va buvim ham yo‘q.
– Ha, chatoq ekan unda, o‘g‘lim.
– Ustozimiz bobo va buvingiz haqida insho yozib kelinglar deb uyga vazifa berdi. Mamam bilan papamga aytsam, ichingdan to‘qib, yolg‘ondan yozaver deyishyapti. Yana o‘zlari yolg‘on gapirma deyishadi. Shuning uchun xafa bo‘ldim.
– Aqlli ekansan, bolam. Yolg‘on gapirish katta gunoh. Hech qachon yolg‘on gapirma. Maʼqulmi?
– Uy vazifangda haqiqatni yoz. Men bobom va buvimni ko‘rmaganman. Ammo bugun istirohat bog‘ida yaxshi bir bobo bilan uchrashdim. U menga yaxshi hikoyalar aytib berdi deb yoz. Uning ismi Tursun ota ekan deb yozishni ham unutma.
– Xo‘p, uy vazifasini yozolaman endi.
– Nabirammi? Nabiram darsda, – deb Tursun ota beixtiyor yolg‘on so‘zladi.
– Botirjon, sen ham baxtli bolasan. Ota-onangni borligi katta davlat. Ular seni ranjitsa ham sen ularni ranjitma. Sen o‘z Vataningni yaxshi ko‘rasanmi?
– Vataningni yaxshi ko‘rsang, oilangni ham yaxshi ko‘r. Chunki, Vatan...
– Aqlingga balli. Haqiqiy o‘g‘il bola ekansan. Doimo Vataning va oilangga qo‘rg‘on bo‘l!
– Rahmat, bobo. Men uyga boray unda. Mamam bilan papam ham izlab qolishgandir.
– Maʼqul, boraqol o‘g‘lim. Endi mama va papa dema. Otam va onam desang qanday yaxshi. Tushundingmi?
– Tushungan bo‘lsang, kaftingni och, duo beraman:
– Bobo, duongizni yozib berasizmi, uy vazifamga yozaman.
Tursun ota choponining ichki cho‘ntagidan yon daftarchasini olib, duosini Botirga yozib berdi. Bolakayning yuzidagi quvonchni ko‘rgan oqsoqolning ko‘ngli ko‘p yillik qayg‘udan so‘ng bir yorishdi.
– Xayr! – deya bolakay Tursun boboning qo‘lidan ushlab, yuzidan o‘pib xayrlashdi va uyi tomon yo‘l oldi.
Bolakayning bunday mehridan xursand bo‘lgan Tursun bobo qo‘lini silkitib ketayotgan Botirni o‘zining nabirasi ekanligini bilgani ham yo‘q.
Qozoq tilidan Nodirbek YO‘LDOSH tarjimasi
Жалғас Алимғози. Бир кам дунё (ҳикоя)
Кеч куз. Сариқ барглар оёқ остида қалин гиламдек ястаниб ётибди. Истироҳат боғидаги сўрида ўтирган 83 ёшли Турсун ота куннинг совуқлигига унчалик аҳамият ҳам бергани йўқ. Кўп йиллардан буён бугун шаҳарга сайр қилгани чиққанди. Тоза ҳаво қўйнида яйраб ўтирибди. Отахон шаҳар ҳаётига разм солди. Шаҳарнинг ташқи қиёфаси ўзгарган, аммо ҳаёт тарзи ўзгармаган. Эътиборсиз ҳаёт, шошилинч дунё. Яшаш учун кураш. Бандалари вақтни енгаман дейди. Эҳ, ажиб дунё...
Хаёл уммонига ғарқ бўлган Турсун оқсоқол ўзининг қариялар уйидаги ёлғизлигини, тақдири ўхшаш қарияларни бир-бир кўз олдидан ўтказди.
Қариялар уйига борганига ҳам 7 йил бўлибди. Ўтган етти йил мобайнида ортидан ҳеч ким сўраб келмади. Кампири вафот этганига ҳам ҳадемай 8 йил бўларкан. Ўшандан буён ёлғизлик билан курашиб келяпти.
Қариялар уйидаги кундалик ҳаёт тарзи кўнглини тобора чўктириб бормоқда. Лекин, начора кўнмасдан иложи йўқ. Ёлғиз ўғлини ўйлайди: нима иш қиляпти, қаерда, аҳволи қандай? Олиб кетар деган умиди ҳам йўқ эмас.
Қариялар уйидаги тақдирдошларининг сафига бири келиб, бири кетади. Кексаликнинг ҳам ўзига хос ташвишлари бор. Шу ташвишлардан бироз чалғиш учун шаҳарга чиққан жойи эди. Салқин шабадага гавдасини тўсиб, сўрига бемалол жойлашиб олган Турсун ота ёнига келиб ўтирган болакайга эътибор берди. Бола йиғлаётган экан, юпатмоқчи бўлди:
– Кимдир – биров тегиндими, ўғлим?
– Ҳеч ким тегингани йўқ, – деди болакай ҳиқиллаб.
– Унда нега энди йиғлаяпсан, ўғил бола ҳам йиғлайдими?
Бола ўз ишидан уялгандай, енги билан кўз ёшларини арта бошлади. Турсун ота эскирган чопонининг чўнтагидан рўмолчасини олиб, болага тутди:
– Ма, манови билан арт. Хўш, нега йиғлаяпсан, болам?
– Папам билан мамамдан хафа бўлдим.
– Бола деган ота-онасидан ҳам хафа бўладими? Ундай дема. Ота ва она ҳеч қачон ўз боласини ранжитмайди, – деб ўғлининг ўзини кўп бора хафа қилганини эслади.
Болакайнинг қаттиқ хафа бўлганини кўриб, сабабини билмоқчи бўлди:
– Хўш, айт-чи, унда нега хафа бўлдинг?
– Бувам ва бувим ҳақида сўрасам, ҳеч нарса демайди, аксинча койиб берадилар. Жўраларимнинг бобо ва бувилари бор, фақат менда йўқ. Сиз ҳам бир боланинг бобосисиз тўғрими?
– Ҳа – деди чол, бироқ ўзининг невараси бор-йўқлигини билмайди.
– Набирангизга эртаклар айтиб, бирга сайр қиласизми?
– Менга ҳеч ким эртак айтмайди, бирга сайр қиладиган бобо ва бувим ҳам йўқ.
– Устозимиз бобо ва бувингиз ҳақида иншо ёзиб келинглар деб уйга вазифа берди. Мамам билан папамга айтсам, ичингдан тўқиб, ёлғондан ёзавер дейишяпти. Яна ўзлари ёлғон гапирма дейишади. Шунинг учун хафа бўлдим.
– Ақлли экансан, болам. Ёлғон гапириш катта гуноҳ. Ҳеч қачон ёлғон гапирма. Маъқулми?
– Уй вазифангда ҳақиқатни ёз. Мен бобом ва бувимни кўрмаганман. Аммо бугун истироҳат боғида яхши бир бобо билан учрашдим. У менга яхши ҳикоялар айтиб берди деб ёз. Унинг исми Турсун ота экан деб ёзишни ҳам унутма.
– Хўп, уй вазифасини ёзоламан энди.
– Набирамми? Набирам дарсда, – деб Турсун ота беихтиёр ёлғон сўзлади.
– Ботиржон, сен ҳам бахтли боласан. Ота-онангни борлиги катта давлат. Улар сени ранжитса ҳам сен уларни ранжитма. Сен ўз Ватанингни яхши кўрасанми?
– Ватанингни яхши кўрсанг, оилангни ҳам яхши кўр. Чунки, Ватан...
– Ақлингга балли. Ҳақиқий ўғил бола экансан. Доимо Ватанинг ва оилангга қўрғон бўл!
– Раҳмат, бобо. Мен уйга борай унда. Мамам билан папам ҳам излаб қолишгандир.
– Маъқул, борақол ўғлим. Энди мама ва папа дема. Отам ва онам десанг қандай яхши. Тушундингми?
– Тушунган бўлсанг, кафтингни оч, дуо бераман:
– Бобо, дуонгизни ёзиб берасизми, уй вазифамга ёзаман.
Турсун ота чопонининг ички чўнтагидан ён дафтарчасини олиб, дуосини Ботирга ёзиб берди. Болакайнинг юзидаги қувончни кўрган оқсоқолнинг кўнгли кўп йиллик қайғудан сўнг бир ёришди.
– Хайр! – дея болакай Турсун бобонинг қўлидан ушлаб, юзидан ўпиб хайрлашди ва уйи томон йўл олди.
Болакайнинг бундай меҳридан хурсанд бўлган Турсун бобо қўлини силкитиб кетаётган Ботирни ўзининг набираси эканлигини билгани ҳам йўқ.