| Кирилл ёзувидаги матн пастроқда

Poyezd alvon-alvon qoyalar oralig‘idagi po‘lat izdan larzalanib chiqib, bananzor oralab pishqira ketdi. O‘ngda ham, so‘lda ham – hamma yoqda bir xil — bananzor, oxiri ko‘rinmaydi. Havo nam tortib, dengizdan kelayotgan epkin sezilmay qoldi. Vagon derazasidan ko‘ngilni aynitadigan achchiq tutun yopirildi. Relslar biqinidagi torgina tuproq yo‘lda nimyashil banan shingillari uyib ortilgan aravalarni tortib borayotgan ho‘kizlar horg‘in oyoq tashlaydi. Yo‘ldan naridagi huvillab yotgan yaydoq dalalar ko‘zga g‘alati ko‘rinadi. Elektr ventilyatorlari ishlab turgan idoralar, qizil g‘ishtdan ko‘tarilgan kazarmalar, chang bosgan atirgul va palma bo‘talari orasidan oq stol-stullari yaltiragan ayvonlar ko‘zga tashlanib qoladi. Soat o‘n bir, jazirama endi boshlanayotgan mahal.

— Oynani ko‘tarib qo‘yganimiz ma’qul, — dedi ayol. — Yo‘qsa, sochingni qora qurum bosib ketadi.
Qizcha urinib ko‘rdi, lekin zanglab yotgan romni joyidan siljita olmadi.
Bu oddiy, uchinchi mavqeli vagonda ulardan boshqa yo‘lovchi yo‘q. Parovoz mo‘risining tokchadan yopirilayotgan qora qurimi hamon chetlab o‘tay demasdi. Qizcha joyidan turib, narsalarini — yegulik solingan yelim xalta va gazetaga o‘ralgan guldastani o‘rindig‘iga qo‘ydi. Ro‘parasidagi joyga o‘tib, oynadan nariroq, onasi bilan yuzma-yuz o‘tirdi. Ikkalasi ham g‘aribgina, motam libosida edi.
O‘n ikki yoshli bu qizaloqning birinchi marta poyezdga chiqishi. Ayolning qovoqlarini taram-taram mayda ko‘k tomirchalar bosgan. Vujudi ancha shalvirab qolgan, mo‘rtgina ushoqdaygina. Rohiblar ridosiga monand bichilgan ko‘ylakka o‘rangan. Ko‘rinishidan yonidagi qizchaning onasiga o‘xshamas, bunday deyish uchun juda keksaday tuyuladi. Go‘yo umurtqasi o‘rindiq suyanchig‘iga yopishib qolganday, tizzasidagi qachonlardir loklangan, endi titig‘i chiqib ketgan portfelni ikki qo‘li bilan mahkam ushlab o‘tirardi. Yuz-ko‘zida umri qashshoqlikda o‘tayotgan bechoraga xos xotirjamlik.
Soat o‘n ikkilarga borib jazirama boshlandi. Poyezd suv zaxirasini to‘ldirish uchun qaysidir kichik bekatda o‘n daqiqa to‘xtab oldi. Tashqarida, paykallarning sirli sukunatida soyalar g‘ayritabiiy tiniq, vagon ichida esa xom terining hidiga to‘yingan allaqanday achqimtil harorat ufurib turardi. Keyin poyezd imillashga tushdi. Yog‘och uylari chiroyli ranglarga bo‘yalgan biri-biriga o‘xshash shaharchalarda ikki marta to‘xtadi. Ayolning boshi o‘mganiga tushdi va pinakka ketdi. Qizcha tuflisini yechdi. Hojatxonaga borib, so‘liy boshlagan gullarni suvga solib qo‘ydi.
Qaytib kelganida, onasi uni allaqachon kutayotgan, ovqatlanish mahali bo‘lgan edi. Ayol qiziga bir bo‘lak pishloq, go‘shtli zog‘ora pirog va shirin kulcha berib, yelim xaltadan o‘ziga ham shunday yegulik oldi. Tanovul qildilar. Bu paytda poyezd po‘lat ko‘prikdan sekinlab o‘tdi va xuddi boyagiday, farqi – ochiq maydonda odamlar to‘planib turgan, navbatdagi shaharchaga kirib keldi. Hammani narsani jizg‘anak qilib kuydirayotgan quyosh tig‘ida mashshoqlar qandaydir shodon musiqani chalardi. Shaharcha ortida, qaqrab yotgan yalanglikda endi paykallar ko‘rinmaydi. Ayol kavshanishdan to‘xtadi.
— Oyog‘ingga kiy, — dedi.
Oynadan tashqariga qaragan qizcha qaqragan cho‘ldan boshqa narsani ko‘rmadi. Poyezdning yurishi yana tezlashdi. Qizaloq yarmi yeyilgan kulchani sumkaga solib, oyog‘iga tuflisini ildi. Onasi unga taroq uzatdi:
— Sochingni tarab ol.
Qizcha sochini tarashga kirishgan mahal parovoz hushtagini chaldi. Ayol ter bosgan bo‘yni va yuzini qo‘li bilan artdi. Qizcha sochini tarab bo‘lar-bo‘lmas oynadan navbatdagi shaharchaning ilk uylari ko‘zga tashlandi. Uylar sal kattaroq bo‘lsa-da, avvalgilardan ham g‘aribroq ko‘rinardi.
— Zarur ishing bo‘lsa, hozir qilib ol, — dedi ona. — Keyin, chanqab o‘lsang ham birovdan suv so‘rama. Tushundingmi? Eng muhimi, yig‘lama.
Qizcha tasdiq ma’nosida bosh irg‘adi. Oynadan, parovoz hushtagi va almisoqdan qolgan vagonlarning taraqa-turuqi bilan birga, garmselning olovli tafti urildi. Ayol yegulik qoldiqlari solingan xaltani o‘rab, portfeliga tiqdi. Oynadan avgust seshanbasining oftobida charaqlagan shaharcha namoyon bo‘ldi-yu, darhol xira tortdi. Qizcha gullarni ho‘l gazetaga o‘rab, oynadan uzoqroq o‘tirdi va onasiga qaradi. Ona ham unga xotirjam, mehr to‘la nigohini tikib turardi. Hushtak tovushi uzilib, poyezdning yurishi sekinlasha boshladi va keyin to‘xtadi.
Stantsiyada odam zoti ko‘rinmasdi. Ko‘chaning narigi burjida, bodom daraxtlari soyasida, faqat bilyardxona ochiq. Shaharchani jazirama zabtiga olgan. Ayol bilan qizi bekatdan chiqib, o‘t-o‘lanlar shag‘al-toshlarini ko‘pchitib, yaroqsiz holga keltirib tashlagan ko‘prikdan o‘tdilar va o‘zlarini soyada – yo‘lakda ko‘rdilar.
Kun og‘ib, soat ikkiga yaqinlashgan. Bu mahalda mast uyqu oyog‘idan chalgan shaharcha ahlini orom og‘ushida – siyestada topasiz. Do‘konlar, muassasalar, davlat maktabi soat o‘n birda yopiladi va soat to‘rtdan sal avvalroq, poyezd ortiga qaytar payti ochiladi. Faqat stantsiya ro‘parasidagi musofirxona va uning mayxonasi, bilyardxona, shuningdek, maydon yonidagi pochtaxonagina ochiq bo‘ladi. Aksariyati banan kompaniyalari me’yorlariga binoan qurilgan uylarning eshiklari ichkarisidan ildirilib, pardalari tushirilgan. Uylarning ayrimlari tandirdek qizib ketgani uchun xonadonlar ahli ochiq ayvonda tushlik qilmoqda edi. Boshqalar esa bodom soyalaridagi kursilarga o‘tirib olib, shundoqqina ko‘chaning o‘zida joniga orom beryapti.
Kungaydan qochib borayotgan ona-bola odamlarning oromini buzib qo‘yishdan xavotirda. Ular to‘g‘ri borib, ruhoniyning eshigi oldida to‘xtadi. Ona eshikka tarang tortilgan simto‘rni tirnoqlari bilan chalgan bo‘ldi. Birpasdan so‘ng yana takrorladi. Ichkarida ventilyator g‘irillab turardi. Qadam tovushi eshitilmadi. Faqat qayerdadir, ichkarida eshik g‘ijirlagani, so‘ng juda yaqindan, shundoqqina simto‘rning orqasidan hadiksiragan ovoz sas berdi:
— Kimsiz?
Ayol ovoz egasini ko‘rishga urindi.
— Menga padre kerak edilar.
— Padre dam olyaptilar.
— Juda zarur ishim bor, — dedi ona xotirjam, biroq qat’iy.
Eshik sassizgina qiya ochildi va to‘ladan kelgan, pakanaroq, rangi-ro‘yi bir hol, sochlari kulrang bir ayol ko‘rindi. Ko‘zoynagining qalin shishalari ortidan ko‘zlari juda kichkinadek tuyulardi.
— Kiringlar, — dedi u eshikni lang ochar ekan.
Ona-bola so‘ligan gul hidi anqib turgan xonaga kirdi. Ayol ularni suyanchiqli skameykaga boshlab borib, o‘tiringlar, deya imo qildi. Qizcha o‘tirdi, ammo onasi qo‘lidagi portfelni mahkam ushlaganicha xayollariga g‘arq bo‘lgandek turib qoldi. Ventilyatorning g‘irillashidan boshqa biror sas-sado kelmasdi.
Boshqa xona eshigi ochilib, ostonada boyagi ayol paydo bo‘ldi.
— Soat uchdan keyin kelarkansizlar, — deya shivirladi u. — Joyiga cho‘zilganiga hali besh daqiqa ham bo‘lgani yo‘q.
— Poyezd uch yarimda jo‘nab ketadi, — dedi ona.
Uning so‘zlari qisqa va dadil yangradi, lekin so‘zidan ko‘ra ohangidagi xotirjamlikda ma’no-mazmun ko‘proq edi. Ularni uyga kiritgan ayol birinchi marta jilmaydi:
— Tushundim.
Uning ortidan eshik yana yopildi. Ona endi qizining yoniga cho‘kdi. G‘aribgina jihozlangan mo‘jaz qabulxona chinniday ozoda edi. Uni ikkiga bo‘lib turgan yog‘och to‘siq ortida —klyonka to‘shalgan oddiy stol, stolning ustida qadimiy yozuv mashinkasi, yonida gul solingan guldon. Nariroqda, stol ortida — cherkov qavmining arxivi. Kabinetdagi sarishtalik yolg‘iz ayolning zimmasida ekanligi sezilib turardi.
Eshik yana ochildi. Bu gal ko‘zoynagining shishasini ro‘molchasi bilan artgancha ruhoniy chiqib keldi. Ko‘zoynagini taqqanidan keyingina u ona-bolani ichkariga kiritgan ayolning akasi ekanligi ayon bo‘ldi.
— Xo‘sh, xizmat? — deb so‘radi u.
— Bizga qabristonning kaliti kerak, — dedi ona.
O‘tirgan qizchaning tizzasida — guldasta, oyoqlarini skameykaning tagiga chalishtirib olgan. Ruhoniy qizchaga, keyin onasiga, so‘ng esa derazaga tortilgan simto‘r orasidan bulutsiz, ko‘zni qamashtiradigan yorug‘ osmonga qaradi.
— Shunday jaziramada-ya, — dedi. — Kun qaytgunicha sabr qilsanglar bo‘lardi.
Ona boshini chayqadi. Ruhoniy to‘siq ortiga o‘tib, shkafdan katak jildli daftar, yog‘och qalamdon va siyohdon olib, stolning bo‘yiga o‘tirdi. Uning sochlari qanchalik siyrak bo‘lsa, qo‘lidagi mo‘ylari shunchalik qalin edi.
— Kimning qabrini ziyorat qilmoqchisizlar? — deb so‘radi u.
— Karlos Sentenoning, — deya javob berdi ona.
— Kimning?
— Karlos Sentenoning.
Padre hamon tushunolmayotgan edi.
— O‘tgan hafta shu yerda, shaharchada o‘ldirilgan o‘g‘rining qabrini, — dedi ayol gapinig ohangini zarracha o‘zgartirmay. — Men uning onasiman.
Ruhoniy unga sinchkov tikilib qoldi. Ayol ham unga xuddi shunday — xotirjam, dadil va kiprik qoqmay tikilib turaverdi. Padre qizarib ketdi. U boshini egdi va yozishga kirishdi. Katak yo‘lli daftar varag‘ini to‘ldirar ekan, ayoldan kimligini va qayerdanligini so‘rar, ayol esa go‘yo tayyor matnni o‘qib berayotganday, tutilmasdan, aniq-tiniq va batafsil javob qaytarardi. Padreni ter bosa boshladi. Qizcha chap tuflisini bo‘shatib, tovonini ko‘tardi va oyog‘ini o‘kchasining ustiga qo‘ydi. O‘ng oyog‘iniyam shunday qildi.
Voqea o‘tgan haftaning dushanba kuni ruhoniyning uyidan bir necha ko‘cha narida sodir bo‘lgan edi. Ashqol-dashqol uyilib yotgan xonadonida yakka-yolg‘iz yashovchi beva, senora Rebeka yomg‘irning shovullashi orasida kimdir uyining eshigini ochmoqchi bo‘layotganini eshitgan. To‘shagidan turib, garderobini paypaslagan va polkovnik Aureliano Buendi zamonidan beri biror kimsa otib ko‘rmagan to‘pponchani topgan hamda chiroqni yoqmasdan to‘g‘ri eshikka tomon yurgan. Qulf tuynugidan eshitilayotgan tovushdan ko‘ra, yigirma sakkiz yillik yolg‘izlik uqubatida vujudiga singib ketgan qo‘rquv ustun kelib, qorong‘ilikda, yaqin yo‘lamasdan, nafaqat eshikni, hatto uning qulfidagi teshikchani ham aniq mo‘ljalga olgan. To‘pponchani ikkala qo‘li bilan mahkam ushlab, ko‘zlarini yumgan va tepkini bosgan. Ayol umrida birinchi marta to‘pponchadan otishi edi.
O‘q gumburlagandan keyin beva avvaliga maydalab yog‘ayotgan yomg‘irning ruhlangan tunukaga urilib shitirlashidan boshqa narsani eshitmagan. So‘ng eshik oldidagi tsement maydonchaga qandaydir mayda temir qulab tushgan va «Oh, onajon!» degan behad horg‘in ovoz qulog‘iga chalingan. Ertalab bevaning uyi oldida o‘lik holda topilgan odamning burni majaqlangan, egnida qalami pahmoq ko‘ylak va belida qayish o‘rniga chilvir bog‘langan odmi shimi, o‘zi esa yalangoyoq bo‘lgan. O‘lgan odamni shaharchada hech kim taniy olmagan.
— Demak, uni Karlos Senteno deyishar ekan-da, — deya ming‘irladi yozishni tugatgan padre.
— Senteno Ayyala, — aniqlik kiritdi ayol. — U oilamizdagi yagona erkak edi.
Ruhoniy shkaf tomon burildi. Shkafning eshigiga qoqilgan mixda ikkita kattakon zang bosgan kalit osig‘lik turardi. Qizcha va uning onasi, ona bo‘lgunicha — hali qizaloqligidayoq, ehtimol ruhoniyning o‘zi ham, avliyo Pyotrning kalitini aynan mana shunday tasavvur qilar edilar. Padre kalitni olib, to‘siq ustida ochiq yotgan daftarga qo‘ydi va yozilgan varaqqa barmog‘i bilan nuqidi.
— Mana bu yerga qo‘l qo‘ying.
Ayol portfelini qo‘ltig‘iga mahkam qisib, ismini aji-buji qilib, qiynalib yoza boshladi. Qizcha gulni qo‘liga olib, ship-ship yurgancha to‘siq yoniga keldi va onasiga termuldi.
Padre xo‘rsindi.
— Farzandingizni haq yo‘liga solishga harakat qilib ko‘rmagan ekansiz-da?
Ayol yozishni tugatib, javob qildi:
— Nuridiydam yaxshi bola edi.
Goh onasiga, goh qiziga qayta-qayta nigoh tashlar ekan, taassuf va hayratga tushgan padre unisi ham, bunisi ham yig‘lashni xayoligayam keltirmayotganiga ishonch hosil qildi. Ayol osoyishta ohangda gapida davom etdi:
— Men unga odamlarning oxirgi lo‘qmasiga hech qachon ko‘z olaytirmagin, desam, bolam gapimni ikki qilmasdi. Ilgari, u bokschi bo‘lgan paytlarda, ba’zan shunday do‘pposlashar ediki, uch-o‘rt kunlab to‘shakdan turolmay yotardi.
— Og‘zida bittayam tishini qoldirishmagan, — dedi qiz.
— Ha, bu bor gap, — tasdiqladi onasi. — O‘sha paytlarda o‘g‘limning har bir luqmai halolida shanba kunlari yegan mushtlarining ta’mini sezib turardim.
— Bandasining boshi — Yaratganning toshi, — dedi ruhoniy.
Bu gapni u avvalo ko‘pni ko‘rgan odam sifatida, qolaversa, jazirama ta’sirida, lanjroq aytdi. Ularga oftob tig‘idan ehtiyot bo‘lish uchun boshingizga biror narsa o‘rab olinglar, deb maslahat berdi. Ko‘zlari uyquga ketar darajada homuza torta-torta Karlos Sentenoning qabrini qanday topishni tushuntirdi.
—Qaytish asnosida, — dedi u, — qo‘ng‘iroq tugmachasi bosilib, kalit eshik tagiga tiqib qo‘yilsa, bas. Darvoqe, imkoni bo‘lsa, cherkovga sadaqani ham o‘sha joyda qoldirish mumkin.
Ayol uning gaplarini diqqat bilan eshitdi, biroq qovog‘ini ochmasdan minnatdorlik bildirdi.
Tashqi eshikni ochish uchun ko‘cha tomon yurgan padrening simto‘rga burnini bosgancha ichkariga qarab turgan qandaydir bolakaylarga ko‘zi tushdi. U eshikni ochishi bilan hammasi tum-taraqay qochdi. Odatda bu mahal ko‘chada inson zoti ko‘rinmas, biroq hozir bolalardan boshqalar ham kam emasdi. Bodom daraxtining tagida olomon to‘da-to‘da bo‘lib turardi. Oftob tig‘ida jazillab yotgan ko‘chaga ko‘z yugurtirgan padre tushundi. Yengil harakat bilan darhol eshikni yopdi.
— Birpas kutib turinglar, — dedi u ayolga qaramasdan.
Uyning to‘ridagi eshik ochilib, ichkaridan singlisi chiqdi. U endi tungi ko‘ylagi ustidan yengil qora nimcha tashlab olgan, to‘zg‘igan sochlari yelkasigacha tushib turardi. U ruhoniyga qaradi.
— Tinchlikmi? — deb so‘radi ruhoniy.
— Odamlar sezib qolganga o‘xshaydi, — shipshidi singlisi.
— Bular ayvon tomondan chiqishsa yaxshi bo‘lardi, — dedi padre.
— Endi kech, — dedi singlisi. — Olomon derazaga osilib olgan.
Ona gap nimadaligini endi anglab yetganga o‘xshardi. U simto‘rga razm solar ekan, ko‘chada nimalar bo‘layotganini ko‘rishga urindi. So‘ng qizidan gulni olib, eshik sari yurdi. Qizi uning izidan qadam tashladi.
— Oftob qaytgunicha kutib tura qolinglar, — dedi padre.
— Oftob jizg‘anak qilib tashlaydi, — qo‘shimcha qildi xonaning to‘rida kuzatib turgan singlisi. — Shoshmay turinglar, soyabonimni berib yuboraman.
— Rahmat, —deya javob qildi ayol. — Ko‘nikib ketganmiz.
U qizning qo‘lidan ushladi va ikkalasi ko‘chaga chiqdi.

Rus tilidan Qulman Ochilov tarjimasi

Габриэль Гарсиа Маркес. Жазирама (ҳикоя)

Поезд алвон-алвон қоялар оралиғидаги пўлат издан ларзаланиб чиқиб, бананзор оралаб пишқира кетди. Ўнгда ҳам, сўлда ҳам – ҳамма ёқда бир хил — бананзор, охири кўринмайди. Ҳаво нам тортиб, денгиздан келаётган эпкин сезилмай қолди. Вагон деразасидан кўнгилни айнитадиган аччиқ тутун ёпирилди. Рельслар биқинидаги торгина тупроқ йўлда нимяшил банан шингиллари уйиб ортилган араваларни тортиб бораётган ҳўкизлар ҳорғин оёқ ташлайди. Йўлдан наридаги ҳувиллаб ётган яйдоқ далалар кўзга ғалати кўринади. Электр вентиляторлари ишлаб турган идоралар, қизил ғиштдан кўтарилган казармалар, чанг босган атиргул ва пальма бўталари орасидан оқ стол-стуллари ялтираган айвонлар кўзга ташланиб қолади. Соат ўн бир, жазирама энди бошланаётган маҳал.

— Ойнани кўтариб қўйганимиз маъқул, — деди аёл. — Йўқса, сочингни қора қурум босиб кетади.
Қизча уриниб кўрди, лекин занглаб ётган ромни жойидан силжита олмади.
Бу оддий, учинчи мавқели вагонда улардан бошқа йўловчи йўқ. Паровоз мўрисининг токчадан ёпирилаётган қора қурими ҳамон четлаб ўтай демасди. Қизча жойидан туриб, нарсаларини — егулик солинган елим халта ва газетага ўралган гулдастани ўриндиғига қўйди. Рўпарасидаги жойга ўтиб, ойнадан нарироқ, онаси билан юзма-юз ўтирди. Иккаласи ҳам ғарибгина, мотам либосида эди.
Ўн икки ёшли бу қизалоқнинг биринчи марта поездга чиқиши. Аёлнинг қовоқларини тарам-тарам майда кўк томирчалар босган. Вужуди анча шалвираб қолган, мўртгина ушоқдайгина. Роҳиблар ридосига монанд бичилган кўйлакка ўранган. Кўринишидан ёнидаги қизчанинг онасига ўхшамас, бундай дейиш учун жуда кексадай туюлади. Гўё умуртқаси ўриндиқ суянчиғига ёпишиб қолгандай, тиззасидаги қачонлардир локланган, энди титиғи чиқиб кетган портфелни икки қўли билан маҳкам ушлаб ўтирарди. Юз-кўзида умри қашшоқликда ўтаётган бечорага хос хотиржамлик.
Соат ўн иккиларга бориб жазирама бошланди. Поезд сув захирасини тўлдириш учун қайсидир кичик бекатда ўн дақиқа тўхтаб олди. Ташқарида, пайкалларнинг сирли сукунатида соялар ғайритабиий тиниқ, вагон ичида эса хом терининг ҳидига тўйинган аллақандай ачқимтил ҳарорат уфуриб турарди. Кейин поезд имиллашга тушди. Ёғоч уйлари чиройли рангларга бўялган бири-бирига ўхшаш шаҳарчаларда икки марта тўхтади. Аёлнинг боши ўмганига тушди ва пинакка кетди. Қизча туфлисини ечди. Ҳожатхонага бориб, сўлий бошлаган гулларни сувга солиб қўйди.
Қайтиб келганида, онаси уни аллақачон кутаётган, овқатланиш маҳали бўлган эди. Аёл қизига бир бўлак пишлоқ, гўштли зоғора пирог ва ширин кулча бериб, елим халтадан ўзига ҳам шундай егулик олди. Тановул қилдилар. Бу пайтда поезд пўлат кўприкдан секинлаб ўтди ва худди боягидай, фарқи – очиқ майдонда одамлар тўпланиб турган, навбатдаги шаҳарчага кириб келди. Ҳаммани нарсани жизғанак қилиб куйдираётган қуёш тиғида машшоқлар қандайдир шодон мусиқани чаларди. Шаҳарча ортида, қақраб ётган ялангликда энди пайкаллар кўринмайди. Аёл кавшанишдан тўхтади.
— Оёғингга кий, — деди.
Ойнадан ташқарига қараган қизча қақраган чўлдан бошқа нарсани кўрмади. Поезднинг юриши яна тезлашди. Қизалоқ ярми ейилган кулчани сумкага солиб, оёғига туфлисини илди. Онаси унга тароқ узатди:
— Сочингни тараб ол.
Қизча сочини тарашга киришган маҳал паровоз ҳуштагини чалди. Аёл тер босган бўйни ва юзини қўли билан артди. Қизча сочини тараб бўлар-бўлмас ойнадан навбатдаги шаҳарчанинг илк уйлари кўзга ташланди. Уйлар сал каттароқ бўлса-да, аввалгилардан ҳам ғариброқ кўринарди.
— Зарур ишинг бўлса, ҳозир қилиб ол, — деди она. — Кейин, чанқаб ўлсанг ҳам бировдан сув сўрама. Тушундингми? Энг муҳими, йиғлама.
Қизча тасдиқ маъносида бош ирғади. Ойнадан, паровоз ҳуштаги ва алмисоқдан қолган вагонларнинг тарақа-туруқи билан бирга, гармселнинг оловли тафти урилди. Аёл егулик қолдиқлари солинган халтани ўраб, портфелига тиқди. Ойнадан август сешанбасининг офтобида чарақлаган шаҳарча намоён бўлди-ю, дарҳол хира тортди. Қизча гулларни ҳўл газетага ўраб, ойнадан узоқроқ ўтирди ва онасига қаради. Она ҳам унга хотиржам, меҳр тўла нигоҳини тикиб турарди. Ҳуштак товуши узилиб, поезднинг юриши секинлаша бошлади ва кейин тўхтади.
Станцияда одам зоти кўринмасди. Кўчанинг нариги буржида, бодом дарахтлари соясида, фақат бильярдхона очиқ. Шаҳарчани жазирама забтига олган. Аёл билан қизи бекатдан чиқиб, ўт-ўланлар шағал-тошларини кўпчитиб, яроқсиз ҳолга келтириб ташлаган кўприкдан ўтдилар ва ўзларини сояда – йўлакда кўрдилар.
Кун оғиб, соат иккига яқинлашган. Бу маҳалда маст уйқу оёғидан чалган шаҳарча аҳлини ором оғушида – сиестада топасиз. Дўконлар, муассасалар, давлат мактаби соат ўн бирда ёпилади ва соат тўртдан сал аввалроқ, поезд ортига қайтар пайти очилади. Фақат станция рўпарасидаги мусофирхона ва унинг майхонаси, бильярдхона, шунингдек, майдон ёнидаги почтахонагина очиқ бўлади. Аксарияти банан компаниялари меъёрларига биноан қурилган уйларнинг эшиклари ичкарисидан илдирилиб, пардалари туширилган. Уйларнинг айримлари тандирдек қизиб кетгани учун хонадонлар аҳли очиқ айвонда тушлик қилмоқда эди. Бошқалар эса бодом сояларидаги курсиларга ўтириб олиб, шундоққина кўчанинг ўзида жонига ором беряпти.
Кунгайдан қочиб бораётган она-бола одамларнинг оромини бузиб қўйишдан хавотирда. Улар тўғри бориб, руҳонийнинг эшиги олдида тўхтади. Она эшикка таранг тортилган симтўрни тирноқлари билан чалган бўлди. Бирпасдан сўнг яна такрорлади. Ичкарида вентилятор ғириллаб турарди. Қадам товуши эшитилмади. Фақат қаердадир, ичкарида эшик ғижирлагани, сўнг жуда яқиндан, шундоққина симтўрнинг орқасидан ҳадиксираган овоз сас берди:
— Кимсиз?
Аёл овоз эгасини кўришга уринди.
— Менга падре керак эдилар.
— Падре дам оляптилар.
— Жуда зарур ишим бор, — деди она хотиржам, бироқ қатъий.
Эшик сассизгина қия очилди ва тўладан келган, паканароқ, ранги-рўйи бир ҳол, сочлари кулранг бир аёл кўринди. Кўзойнагининг қалин шишалари ортидан кўзлари жуда кичкинадек туюларди.
— Киринглар, — деди у эшикни ланг очар экан.
Она-бола сўлиган гул ҳиди анқиб турган хонага кирди. Аёл уларни суянчиқли скамейкага бошлаб бориб, ўтиринглар, дея имо қилди. Қизча ўтирди, аммо онаси қўлидаги портфелни маҳкам ушлаганича хаёлларига ғарқ бўлгандек туриб қолди. Вентиляторнинг ғириллашидан бошқа бирор сас-садо келмасди.
Бошқа хона эшиги очилиб, остонада бояги аёл пайдо бўлди.
— Соат учдан кейин келаркансизлар, — дея шивирлади у. — Жойига чўзилганига ҳали беш дақиқа ҳам бўлгани йўқ.
— Поезд уч яримда жўнаб кетади, — деди она.
Унинг сўзлари қисқа ва дадил янгради, лекин сўзидан кўра оҳангидаги хотиржамликда маъно-мазмун кўпроқ эди. Уларни уйга киритган аёл биринчи марта жилмайди:
— Тушундим.
Унинг ортидан эшик яна ёпилди. Она энди қизининг ёнига чўкди. Ғарибгина жиҳозланган мўъжаз қабулхона чиннидай озода эди. Уни иккига бўлиб турган ёғоч тўсиқ ортида —клёнка тўшалган оддий стол, столнинг устида қадимий ёзув машинкаси, ёнида гул солинган гулдон. Нарироқда, стол ортида — черков қавмининг архиви. Кабинетдаги саришталик ёлғиз аёлнинг зиммасида эканлиги сезилиб турарди.
Эшик яна очилди. Бу гал кўзойнагининг шишасини рўмолчаси билан артганча руҳоний чиқиб келди. Кўзойнагини таққанидан кейингина у она-болани ичкарига киритган аёлнинг акаси эканлиги аён бўлди.
— Хўш, хизмат? — деб сўради у.
— Бизга қабристоннинг калити керак, — деди она.
Ўтирган қизчанинг тиззасида — гулдаста, оёқларини скамейканинг тагига чалиштириб олган. Руҳоний қизчага, кейин онасига, сўнг эса деразага тортилган симтўр орасидан булутсиз, кўзни қамаштирадиган ёруғ осмонга қаради.
— Шундай жазирамада-я, — деди. — Кун қайтгунича сабр қилсанглар бўларди.
Она бошини чайқади. Руҳоний тўсиқ ортига ўтиб, шкафдан катак жилдли дафтар, ёғоч қаламдон ва сиёҳдон олиб, столнинг бўйига ўтирди. Унинг сочлари қанчалик сийрак бўлса, қўлидаги мўйлари шунчалик қалин эди.
— Кимнинг қабрини зиёрат қилмоқчисизлар? — деб сўради у.
— Карлос Сентенонинг, — дея жавоб берди она.
— Кимнинг?
— Карлос Сентенонинг.
Падре ҳамон тушунолмаётган эди.
— Ўтган ҳафта шу ерда, шаҳарчада ўлдирилган ўғрининг қабрини, — деди аёл гапиниг оҳангини заррача ўзгартирмай. — Мен унинг онасиман.
Руҳоний унга синчков тикилиб қолди. Аёл ҳам унга худди шундай — хотиржам, дадил ва киприк қоқмай тикилиб тураверди. Падре қизариб кетди. У бошини эгди ва ёзишга киришди. Катак йўлли дафтар варағини тўлдирар экан, аёлдан кимлигини ва қаерданлигини сўрар, аёл эса гўё тайёр матнни ўқиб бераётгандай, тутилмасдан, аниқ-тиниқ ва батафсил жавоб қайтарарди. Падрени тер боса бошлади. Қизча чап туфлисини бўшатиб, товонини кўтарди ва оёғини ўкчасининг устига қўйди. Ўнг оёғиниям шундай қилди.
Воқеа ўтган ҳафтанинг душанба куни руҳонийнинг уйидан бир неча кўча нарида содир бўлган эди. Ашқол-дашқол уйилиб ётган хонадонида якка-ёлғиз яшовчи бева, сеньора Ребека ёмғирнинг шовуллаши орасида кимдир уйининг эшигини очмоқчи бўлаётганини эшитган. Тўшагидан туриб, гардеробини пайпаслаган ва полковник Аурелиано Буэнди замонидан бери бирор кимса отиб кўрмаган тўппончани топган ҳамда чироқни ёқмасдан тўғри эшикка томон юрган. Қулф туйнугидан эшитилаётган товушдан кўра, йигирма саккиз йиллик ёлғизлик уқубатида вужудига сингиб кетган қўрқув устун келиб, қоронғиликда, яқин йўламасдан, нафақат эшикни, ҳатто унинг қулфидаги тешикчани ҳам аниқ мўлжалга олган. Тўппончани иккала қўли билан маҳкам ушлаб, кўзларини юмган ва тепкини босган. Аёл умрида биринчи марта тўппончадан отиши эди.
Ўқ гумбурлагандан кейин бева аввалига майдалаб ёғаётган ёмғирнинг руҳланган тунукага урилиб шитирлашидан бошқа нарсани эшитмаган. Сўнг эшик олдидаги цемент майдончага қандайдир майда темир қулаб тушган ва «Оҳ, онажон!» деган беҳад ҳорғин овоз қулоғига чалинган. Эрталаб беванинг уйи олдида ўлик ҳолда топилган одамнинг бурни мажақланган, эгнида қалами паҳмоқ кўйлак ва белида қайиш ўрнига чилвир боғланган одми шими, ўзи эса ялангоёқ бўлган. Ўлган одамни шаҳарчада ҳеч ким таний олмаган.
— Демак, уни Карлос Сентено дейишар экан-да, — дея минғирлади ёзишни тугатган падре.
— Сентено Айяла, — аниқлик киритди аёл. — У оиламиздаги ягона эркак эди.
Руҳоний шкаф томон бурилди. Шкафнинг эшигига қоқилган михда иккита каттакон занг босган калит осиғлик турарди. Қизча ва унинг онаси, она бўлгунича — ҳали қизалоқлигидаёқ, эҳтимол руҳонийнинг ўзи ҳам, авлиё Пётрнинг калитини айнан мана шундай тасаввур қилар эдилар. Падре калитни олиб, тўсиқ устида очиқ ётган дафтарга қўйди ва ёзилган вараққа бармоғи билан нуқиди.
— Мана бу ерга қўл қўйинг.
Аёл портфелини қўлтиғига маҳкам қисиб, исмини ажи-бужи қилиб, қийналиб ёза бошлади. Қизча гулни қўлига олиб, шип-шип юрганча тўсиқ ёнига келди ва онасига термулди.
Падре хўрсинди.
— Фарзандингизни ҳақ йўлига солишга ҳаракат қилиб кўрмаган экансиз-да?
Аёл ёзишни тугатиб, жавоб қилди:
— Нуридийдам яхши бола эди.
Гоҳ онасига, гоҳ қизига қайта-қайта нигоҳ ташлар экан, таассуф ва ҳайратга тушган падре униси ҳам, буниси ҳам йиғлашни хаёлигаям келтирмаётганига ишонч ҳосил қилди. Аёл осойишта оҳангда гапида давом этди:
— Мен унга одамларнинг охирги лўқмасига ҳеч қачон кўз олайтирмагин, десам, болам гапимни икки қилмасди. Илгари, у боксчи бўлган пайтларда, баъзан шундай дўппослашар эдики, уч-ўрт кунлаб тўшакдан туролмай ётарди.
— Оғзида биттаям тишини қолдиришмаган, — деди қиз.
— Ҳа, бу бор гап, — тасдиқлади онаси. — Ўша пайтларда ўғлимнинг ҳар бир луқмаи ҳалолида шанба кунлари еган муштларининг таъмини сезиб турардим.
— Бандасининг боши — Яратганнинг тоши, — деди руҳоний.
Бу гапни у аввало кўпни кўрган одам сифатида, қолаверса, жазирама таъсирида, ланжроқ айтди. Уларга офтоб тиғидан эҳтиёт бўлиш учун бошингизга бирор нарса ўраб олинглар, деб маслаҳат берди. Кўзлари уйқуга кетар даражада ҳомуза торта-торта Карлос Сентенонинг қабрини қандай топишни тушунтирди.
—Қайтиш асносида, — деди у, — қўнғироқ тугмачаси босилиб, калит эшик тагига тиқиб қўйилса, бас. Дарвоқе, имкони бўлса, черковга садақани ҳам ўша жойда қолдириш мумкин.
Аёл унинг гапларини диққат билан эшитди, бироқ қовоғини очмасдан миннатдорлик билдирди.
Ташқи эшикни очиш учун кўча томон юрган падренинг симтўрга бурнини босганча ичкарига қараб турган қандайдир болакайларга кўзи тушди. У эшикни очиши билан ҳаммаси тум-тарақай қочди. Одатда бу маҳал кўчада инсон зоти кўринмас, бироқ ҳозир болалардан бошқалар ҳам кам эмасди. Бодом дарахтининг тагида оломон тўда-тўда бўлиб турарди. Офтоб тиғида жазиллаб ётган кўчага кўз югуртирган падре тушунди. Енгил ҳаракат билан дарҳол эшикни ёпди.
— Бирпас кутиб туринглар, — деди у аёлга қарамасдан.
Уйнинг тўридаги эшик очилиб, ичкаридан синглиси чиқди. У энди тунги кўйлаги устидан енгил қора нимча ташлаб олган, тўзғиган сочлари елкасигача тушиб турарди. У руҳонийга қаради.
— Тинчликми? — деб сўради руҳоний.
— Одамлар сезиб қолганга ўхшайди, — шипшиди синглиси.
— Булар айвон томондан чиқишса яхши бўларди, — деди падре.
— Энди кеч, — деди синглиси. — Оломон деразага осилиб олган.
Она гап нимадалигини энди англаб етганга ўхшарди. У симтўрга разм солар экан, кўчада нималар бўлаётганини кўришга уринди. Сўнг қизидан гулни олиб, эшик сари юрди. Қизи унинг изидан қадам ташлади.
— Офтоб қайтгунича кутиб тура қолинглар, — деди падре.
— Офтоб жизғанак қилиб ташлайди, — қўшимча қилди хонанинг тўрида кузатиб турган синглиси. — Шошмай туринглар, соябонимни бериб юбораман.
— Раҳмат, —дея жавоб қилди аёл. — Кўникиб кетганмиз.
У қизнинг қўлидан ушлади ва иккаласи кўчага чиқди.

Рус тилидан Қулман Очилов таржимаси