Gabriel Garsia Markes. Ulkan qanotli mo‘ysafid (hikoya)
| Кирилл ёзувидаги матн пастроқда
Yomg‘ir uch kundan beri sharros quyar, ikkisi o‘rmalab uyga kirayotgan qisqichbaqalarni bazo‘r uddalardilar; tayoq bilan urishar, keyin Pelayo suvga botgan hovlini kesib, ularni dengizga tashlab kelardi. O‘tgan tun chaqaloqning issig‘i chiqdi; bu, chamasi, namchil va badbo‘y havodan edi. Seshanbadan buyon olam g‘ussaga cho‘mgandi: dengiz va samo allaqanday ko‘kimtir-kulrang massaga qorishgan; martda qum zarralari uchqundek porlagan plyaj endi loy va chirik mollyuskalardan iborat suyuq bo‘tqaga aylangandi. Hatto tush payti ham oftob juda xira nur sochar, shu bois Pelayo pationing narigi burchagida qimir-qimir etib mungli ingrayotgan nima ekanligini bilolmadi. Faqat juda yaqin boribgina yerga yuztuban yiqilgan mo‘ysafidga ko‘zi tushdi – u tinimsiz turishga urinar, ammo hech uddasidan chiqolmas, ulkan qanotlari bunga yo‘l bermasdi.
Dahshatga tushgan Pelayo kasal go‘dakka malham qo‘yayotgan xotini Elisenda qoshiga yugurdi. Ikkisi loyda ag‘anab yotgan mahluqqa tikilib dong qotdilar. Ko‘rinishidan gadoyga o‘xshardi u. Bir-ikki tutam soch yalang kalla suyagiga yopishgan, og‘zida deyarli tishi qolmagan, umuman, uning qiyofasida salobatdan asar ham yo‘q edi. Yarim pati yuliq ulkan qarchig‘ay qanotlar hovlining o‘tib bo‘lmas balchig‘iga botgandi. Pelayo va Elisenda uni shunchalar ko‘p va diqqat bilan tomosha qildilarki, nihoyat g‘alati turqi-tarovatiga o‘rganib qoldilar, sal bo‘lmasa u ikkisiga qadrdonlaridek tuyuldi. Shunda ular so‘z qotishga jur'at qildilar, u allaqanday tushunuksiz lahjada dengizchilar kabi bo‘g‘iq tovushda javob qaytardi. Ko‘p o‘ylamay, g‘alati qanotlarni o‘sha zahotiyoq unutgancha, uni dovul mahali halokatga uchragan allaqaysi ajnabiy kema matrosi degan qarorga keldilar. Har ehtimolga yer tagida ilon qimirlasa bilguvchi qo‘shni xotinni chaqirdilar. Qo‘shni xotin bir qarashda ularning taxmini noto‘g‘ri ekanini aytdi.
-Farishta-ku bu, – dedi u ikkisiga. – Go‘dakka shifo yetkazsin uchun yuborishgan chog‘i, ammo bechora juda qariligidan bunaqa jalani ko‘tarolmay yerga qulab tushibdi.
Ko‘p o‘tmay hamma Pelayoning rostakam farishta tutganidan boxabar bo‘ldi. Har baloni bilguvchi qo‘shni xotin hozirgi farishtalar – bir zamonlar Tangriga qarshi fitna ishtirokchilari bo‘lib, samoviy jazodan qochib yerdan panoh topganini ta'kidlashiga qaramay, birov uni o‘ldirgani qo‘l ko‘tarishga jur’at qilmadi. Pelayo kunning qolgan yarmini qo‘lida har ehtimolga deb tutilgan arqon bilan oshxona derazasidan uni kuzatdi. Kechga borib esa farishtani loydan chiqarib, tovuqlarga qo‘shib katakka qamadi. Tun yarmidan o‘tib yomg‘ir tugaganiga qaramay, Pelayo va Elisenda qisqichbaqalar bilan kurashni davom ettirardilar. Sal o‘tmay chaqaloq ko‘zini ochib ko‘krak tilanib big‘illadi – issig‘i butkul tushgandi. Shunda ikkisining ham mehri iyib ketdi, o‘zaro farishta uchun sol yasashga, chuchuk suv va uch kunga yetgulik oziq-ovqat berib, uni to‘lqinlar ixtiyoriga topshirishga kelishib olishdi. Biroq saharlab patioga chiqib qarashsaki, deyarli butun qishloq ahli shu yerda edi: hamma tovuq katak qarshisida to‘dalashib farishtani tomosha qilishar, xuddi bu samoviy maxluqot emas, hayvonot bog‘idagi bir jonivor kabi tap tortmay simto‘r teshiklaridan non bo‘laklari tashlashardi.
Soat yettilarda g‘ayrioddiy xabardan hayajonga tushgan padre Gonsaga yetib keldi. Bu mahal katak atrofini yanada obro‘liroq tomoshabin o‘rab olgandi – endi hamma tutqunning ertasi haqda so‘zlashardi. Soddadil, go‘l kishilar uni Zamin alkaldi etib tayinlashadi deb ishonishardi. Mulohazakor ayrimlar esa uning toleyiga hamma janglarda zafar qozonuvchi general bo‘lish yozilgan deb taxminlardilar. Ba'zi xayolparastlar esa odamlarning qanotli va donishmand zotini yaratish uchun uni nasldor sifatida saqlashni maslahat qildilar, emishki bunday odamlar koinot intizomi bilan shug‘ullanadi. Padre Gonsaga ruhoniylikdan avval daraxt kesuvchi ishchi bo‘lgandi. Simto‘rga yaqinlasharkan, shosha-pisha katexizisdan bilganlarini yodga oldi, so‘ng ushbu zaif erkakni yaqindan ko‘rmoq istab tovuq katak eshigini ochishni so‘radi. Dong qotgan tovuqlar orasida farishtaning o‘zi ham ulkan nochor qushni eslatardi. U qanotlarini oftobga tutgancha burchakda, saharda oldiga tashlangan nonushta qoldiqlari hamda tezak orasida o‘tirardi. Padre Gonsaga tovuq katakka kirib u bilan lotinchasiga so‘rashganida befarq, parda qoplagan nigohini bazo‘r ko‘tarib, o‘z lahjasida allanarsalarni ming‘irladi. Qavm ruhoniysi ushbu maxluq Tangri Taolo tilidan bexabarligi, Uning xizmatchisini izzat qilishni bilmasligida allaqanday noxushlik borligini his qildi. Diqqat bilan qararkan, bu soxta farishta juda-juda odamzodga o‘xshashi namoyon bo‘ldi: undan anqiyotgan sayoqlik isiga chidab bo‘lmas, qanotlarida parazitlar g‘ujg‘on o‘ynar, katta patlarini zamin shamoli barbod qilgan va umuman, uning tilanchini eslatuvchi qiyofasi oliy farishtalik rutbasiga hech rost kelmasdi. Padre Gonsaga tovuqxonadan chiqib jamoatga laqmalikning ziyonlari to‘g‘risida qisqa va'z o‘qidi. U iblisning ko‘ngilchan jonlarni aldamoq niyatida niqob kiyishdayin yaramas odatidan ogoh etdi. Alal-oqibat padre rost aytadi, qirg‘iy va samolyot o‘rtasidagi farqni anglashda qanot muhim unsur emaskan, farishtani tanishda ham biror ko‘mak berishi dushvor. U baribir yepiskopga maktub yo‘llashga so‘z berdi. Yepiskop o‘z navbatida primas ga, primas esa Rim papasiga yozadi – yakuniy qaror yuqoridan kelsin uchun shunday qilish kerak. Unga nima, xatni olib ko‘radi, qaror chiqaradi-qo‘yadi!
Uning ehtiyotkorlik borasidagi chaqirig‘i unumsiz tuproqqa singidi. Tutqun farishta haqidagi xabar shunchalar tez tarqadiki, bir necha soat o‘tib patio bozorga aylandi, oxiri har daqiqa uyni vayron qilishi mumkin bo‘lgan olomonni miltiq nayzasi bilan haydasin uchun askarlar chaqirishga to‘g‘ri keldi. Tinimsiz axlat yig‘ishtiraverib Elisendaning beli og‘rib ketgandi, keyin xayolida yaxshi g‘oya tug‘ildi: pationing atrofini to‘siq bilan o‘rab, farishtani ko‘rgani kelgan har bir ziyoratchidan besh sentavodan olish kerak. Odamlar naq Martinikadan kelardi. Bir safar uchar akrobati bor sayyor sirk keldi. Akrobat vizvizlab olomon ustidan uchib o‘tdiyu, birov unga nazar solmadi, chunki uning yelkasida farishtaning emas, ko‘rshapalak qanoti bor edi. Butun Karib ko‘rfazidan noumid bemorlar shifo istab yog‘ildi, bular orasida go‘dakligidan yurak urishini sanab, oxiri sanog‘idan adashgan bechora ayol; yulduzlar shovqinidan ko‘ziga uyqu kelmaydigan yamaykalik jafokash; har tun turib kunduzlari qilganlarini buzadigan oyparast va boshqa xavfsizroq kasallar bor edi. Zaminni titroqqa keltiradigan bunday qiyomat o‘rtasida Pelayo va Elisenda doim toliqish his etsalar-da juda baxtiyor edilar. Bir haftaga qolmay uydagi hamma to‘shaklarni pulga to‘ldirdilar, farishtani ko‘rish istagidagi ziyoratchilar navbati esa ufqqa qadar cho‘zilgandi.
Farishta atrofidagi voqealardan mamnun emasdi albatta. Ziyoratchilar uning boshpanasi eshigiga qo‘yib tashlagan jinchiroq hamda shag‘amlardan shunaqangi isib ketgandiki, tovuq katakda qulayroq joy topish niyatida nuqul aylanardi. Avval-boshda unga kamfara kristallari berishdi. Farishtalarning asosiy yemagi shu, deb har balodan boxabar qo‘shni xotin aytgandi. Ammo u ziyoratchilar keltirgan boshqa mazali nonushtalar qatori ularni ham rad etdi. Hamma buni o‘zicha taxminlardi, kimdir buni chindan ham farishta ekaniga yo‘ydi, boshqalar qariligiga. U faqat baqlajon ikrasi totinardi. Uning g‘ayritabiiy fazilati – sabr-toqati edi shekilli, ayniqsa tovuqlar qanotida urchigan parazitlarni tutmoq niyatida cho‘qilab, mayib-majruhlar jarohat ustiga bosish uchun patini yulgan, taqvosizlar esa yaxshilab tomosha qilmoq uchun turishini istab tosh otgan ilk kunlari bu yaqqol ko‘ringandi. U bir martagina – buzoqlarni tamg‘alaydigan uzun temirni qizdirib yoniga bosishgandi – g‘azabdan tutaqib ketgandi; u uzoq payt qimir etmay yotganiga odamlar o‘lib qolmadimi deb tekshirib ko‘rishgandi. U o‘z tilida nimalardir deb qichqirgancha irg‘ib-silkinib o‘rnidan turdi, ko‘zlari yoshga to‘lib tovuq go‘ngi va oy changidan quyun ko‘targancha bir necha bor qanot qoqdi, shunda odam ichini yaxlatib yuboradigan shiddatli shamol narigi dunyo nafasidek tuyildi. Ko‘pchilik buni g‘azabdan emas, odatiy og‘riq reaksiyasi deb hisoblasa ham, shu voqeadan so‘ng uni ko‘pam bezovta qilmaslikka tirishdilar, negaki hamma uning sokinligi nafaqadagi serafimning pildirpisligi emas, bosilgan bo‘ron sukunatining aynan o‘zi ekanini anglab turardi. Tutqunning tabiati borasidagi oliy ta'birni kutarkan, padre Gonsaga yengiltak qavmini qaytarmoqqa behuda urinardi. Ammo Rimdagilar shoshilinch degani nimani anglatishini bilishmasa kerak. Kelgindining kindigi bormi-yo‘qmi – aniqlashtirishga, uning so‘zlarida oromiy tili bilan bog‘liq biron-nima uchramadimi, shunga o‘xshagan yana nechtasi o‘tkir to‘g‘nag‘ich uchiga jo bo‘lishi mumkin, mabodo bu bor-yo‘g‘i qanotli norveg bo‘lib chiqsa-chi, degan safsatalarga vaqt saflanardi. Agar Tangrining o‘zi qavm ruhoniysining azoblariga nuqta qo‘ymaganida mufassal maktublar, ehtimol, asrning yakuniga qadar u yoqdan bu yoqqa borib kelavergan bo‘lardi.
O‘sha kunlari Karib qirg‘oqlarida sang‘iydigan yarmarka atraksionlaridan bittasi qishloqda bo‘ldi. Bir martagina ota-onasining gapini ikki qilgani uchun o‘rgimchakka aylanib qolgan ayol – noxush tomosha edi. O‘rgimchak-ayolni tomosha qilish farishtani ko‘rishdan arzonroqqa tushardi, bundan tashqari yoqimsiz qiyofasi haqida istagancha savol berish, ilohiy jazo muqarrarligi borasida biror shak-shubha bo‘lmasligi uchun ayolni unaqasigayam, bunaqasigayam tomosha qilishga ruxsat bor edi. Bu – ma'yus qiz boshiga ega qo‘ydek keladigan jirkanch o‘rgimchak biyi edi. Olomon jahannamdan chiqqan bu ajinaning qiyofasidan emas, o‘rgimchak-ayol musibatining ikir-chikirlarini hikoya qilarkan, o‘sha g‘amgin haqqoniyatdan hayratga tushishardi. Bir kuni, o‘shanda u kichkina qizcha bo‘lgan ekan, ota-onasining irodasiga qarshi raqs tushgani uyidan chiqib ketibdi. Tuni bilan o‘yinga tushib, o‘rmon ichidan o‘tgan so‘qmoqdan uyiga qaytar mahali dahshatli momaqaldiroq samoni ikkiga bo‘libdi va ko‘zni qamashtiradigan yashin chaqnab, qizni o‘rgimchakka aylantiribdi. U faqat har-har zamon marhamatli kishilar og‘ziga tashlaydigan go‘sht qiymasi guvlachalari bilan oziqlanardi.
Zamin haqiqati va Tangri jazosini mujassam etgan bunaqangi mo‘jiza, tabiiyki, oddiy jonlarni nazariga ham ilmagan takabbur farishtani oradan ko‘tarishi kerak edi. Bundan tashqari, odamlar mish-mishlarida ko‘pchib-ko‘chib yurgan ayrim karomatlar unga aqliy norasolikka nisbat berardi. Masalan, shifo istab uzoq-uzoqlardan kelgan so‘qir qariyaning ko‘zi ochilmadiyu, ammo jag‘idan uch dona yangi tish o‘sib chiqqanmish; falaj kishi oyoqqa turib ketgani yo‘q-ku, sal bo‘lmasa lotereyasidan yutuq chiqarkan; moxovning esa yarasidan kungaboqar o‘sib chiqqanmish. Bularning hammasi muqaddas karomatlardan ko‘ra achchiq istehzoga tortar, bu oxir-oqibat farishtaning dovrug‘iga dog‘ tushirdi. O‘rgimchak-ayol paydo bo‘lgach esa uni butkul unutdilar. Mana shunda padre Gonsaga aziyatli bedorlikdan butkul qutildi hamda Pelayolarning patiosi uch kunlab jala quygan, xonalarda qisqichbaqalar izg‘igan o‘sha kunlardagidek ovloq bo‘lib qoldi.
Uy egalari taqdirlaridan nolimasdilar. Yiqqan-tergan pullariga balkoni, bog‘i bor ikki qavatli kengish uy qurdilar; qishda qisqichbaqalar kirmasin uchun uyning poydevori baland edi, yana farishtalar uchib kirmasin deb derazalariga panjara o‘rnatdilar. Pelayo shaharcha yaqinidan quyonxona orttirdi va al'gvasil vazifasidan butunlay voz kechdi. Elisenda esa o‘ziga uzun poshnali loklangan tufli hamda o‘sha paytlarda aslzoda sen'oralar yakshanba kunlari kiyadigan, oftob nurida jilvalanib ketadigan ko‘pdan-ko‘p shoyi ko‘ylaklar sotib oldi. Xo‘jalikda hech e'tibor qilinmaydigan yagona joy tovuq katak edi. Bir-ikki marta tozalab, ichkarida mirrayoqqan bo‘lishsa-da, bu farishtani o‘ylab emas, och arvohdek yangi uyning burchak-burchaklariga kirayotgan sassiq isni yo‘qotish niyatida edi. Go‘dak yurishni boshlagach, avvaliga ular uning tovuq katakka yaqin yo‘lamasligiga ko‘z-quloq bo‘ldilar. Bora-bora badbo‘yga ko‘nikkach, barcha qo‘rquvlari yo‘qoldi. Xullasi, bolakay hali sut tishlari tushmay turib ilma-teshik simto‘rning ochiq joylaridan bemalol katakka kiradigan bo‘ldi. Farishta boshqalar kabi unga ham ro‘yxush qilmas, ammo bolalarcha shafqatsiz qiliqlariga ko‘ppakka xos sadoqatla chidash berardi. Suvchechak bilan ikkisi bir paytda kasallandi. Bolani davolagan shifokor farishtani ko‘zdan kechirish imkoni oldida o‘zini tiyib tura olmadi va uning yuragi juda zaif ekanini, yana buyraklari ham hech narsaga yaramasligini ko‘rdi – qanday tirik yurgani qiziq. Biroq shifokorni ko‘proq qanotlarning tuzilishi hayratga solardi. Mutloq odam tanasida ular juda tabiiy qabul qilinar, nega boshqa odamlarda bunday qanot yo‘qligi esa sirligicha qolaverardi. Bola maktabga chiqa boshlaganida oftob va yomg‘ir katakni batamom yiqitdi. Endi ozod farishta quvvatdan qolgan oyparast kabi u yon-bu yonga sandiroqlab yurardi. Uni yotoqdan supurgi bilan quvib-solishga ulgirmay, o‘sha zahoti oshxonada oyoq ostida o‘ralashganiga guvoh bo‘lishardi. U bir paytning o‘zida bir necha joyda bo‘la oladigandek tuyular, uy egalari u uyning har burchagida o‘zini takrorlab ko‘payadi degan gumonga bora boshladilar. Bechora Elisenda esa farishtalarga to‘la bu jahannamda yashash chinakam azob ekanini aytib qichqirardi. Farishta shunaqa kuchdan qoldiki, zo‘r-bazo‘r taomlanardi. Parda tushgan ko‘zlari endi hech nimani farqlamas, jihozlarga qoqilib zo‘rg‘a suralardi; qanotida esa cho‘ltoq bir necha patlari qolgandi xolos. Pelayoning unga rahmi kelib, odeyalga o‘rab ayvonga eltdi, shundagina ular bir paytlar mahalliy baliqchilar sohildan chiqarib olgan qariya norveg kabi farishtaning ham tuni bilan isitmalab bosinqiragani payqadilar. Pelayo va Elisenda hazilakam vahimaga tushib qolmadilar, axir hatto oqila qo‘shnilari ham farishta murdasidan qanday qutilish yo‘lini bilmasdi. Ammo farishtaning o‘lish hali xayoliga kelmasdi: o‘sha mashaqqatli qishni o‘tkazib ilk oftobli kunlarda tuzala boshladi. Begona ko‘zdan yashirinib bir necha kun qimir etmay patioda o‘tirdi, dekabr' boshida uning ko‘zlari avvalgi shaffofligiga qaytib yorishdi. Yangi kafan ilishni istagan qari qushning patlari kabi qanotlarida yana uzun va ravon patlar o‘sib chiqdi. Aftidan, farishtaning o‘zi ushbu o‘zgarishlar boisini yaxshi bilar va boshqalardan astoydil yashirardi. Bir safar, boshqalar eshitmaydi degan xayolga borib, yulduzlar ostida dengizchilar qo‘shig‘ini xirgoyi qildi.
Bir kuni ertalab Elisenda nonushta uchun piyoz to‘g‘rarkan, xuddi dengizdan esgan kabi to‘satdan oshxonaga shamol yopirildi. Derazadan qaragan ayol farishtaning zamin ustidagi oxirgi daqiqalariga guvoh bo‘ldi. U shunday qovushmay, epsizlik bilan parvozga urinardiki, beo‘xshov sakrab qo‘zg‘alarkan, o‘tkir tirnoqlari bilan tomorqani qayta ag‘darib tashladi, oftob nurida xira yaltiragan ayvonni esa qanoti zarbalari bilan yiqitib yuborishiga sal qoldi. Nihoyat u ko‘tarila boshladi. Tomlarga tegib ketay-tegib ketay deb o‘zining qari qarchig‘ayniki kabi ulkan qanotlarini zo‘r berib qoqarkan, posyolkaning so‘nggi uylari ustidan uchib o‘tdi. Shunda Elisenda u uchun ham, o‘zi uchun ham yengil tin oldi. Elisenda piyoz tugab, farishtaning o‘zi ham ko‘rinmay qolguncha uning ortidan tikilib qoldi. Endi u ayol hayotiga to‘siq solmas, shunchaki dengiz ufqidagi xayoliy nuqtaga aylangandi.
Rus tilidan Alisher Fayzullayev tarjimasi
Габриэль Гарсиа Маркес. Улкан қанотли мўйсафид (ҳикоя)
Ёмғир уч кундан бери шаррос қуяр, иккиси ўрмалаб уйга кираётган қисқичбақаларни базўр уддалардилар; таёқ билан уришар, кейин Пелайо сувга ботган ҳовлини кесиб, уларни денгизга ташлаб келарди. Ўтган тун чақалоқнинг иссиғи чиқди; бу, чамаси, намчил ва бадбўй ҳаводан эди. Сешанбадан буён олам ғуссага чўмганди: денгиз ва само аллақандай кўкимтир-кулранг массага қоришган; мартда қум зарралари учқундек порлаган пляж энди лой ва чирик моллюскалардан иборат суюқ бўтқага айланганди. Ҳатто туш пайти ҳам офтоб жуда хира нур сочар, шу боис Пелайо патионинг нариги бурчагида қимир-қимир этиб мунгли инграётган нима эканлигини билолмади. Фақат жуда яқин борибгина ерга юзтубан йиқилган мўйсафидга кўзи тушди – у тинимсиз туришга уринар, аммо ҳеч уддасидан чиқолмас, улкан қанотлари бунга йўл бермасди.
Даҳшатга тушган Пелайо касал гўдакка малҳам қўяётган хотини Элисенда қошига югурди. Иккиси лойда ағанаб ётган маҳлуққа тикилиб донг қотдилар. Кўринишидан гадойга ўхшарди у. Бир-икки тутам соч яланг калла суягига ёпишган, оғзида деярли тиши қолмаган, умуман, унинг қиёфасида салобатдан асар ҳам йўқ эди. Ярим пати юлиқ улкан қарчиғай қанотлар ҳовлининг ўтиб бўлмас балчиғига ботганди. Пелайо ва Элисенда уни шунчалар кўп ва диққат билан томоша қилдиларки, ниҳоят ғалати турқи-тароватига ўрганиб қолдилар, сал бўлмаса у иккисига қадрдонларидек туюлди. Шунда улар сўз қотишга журъат қилдилар, у аллақандай тушунуксиз лаҳжада денгизчилар каби бўғиқ товушда жавоб қайтарди. Кўп ўйламай, ғалати қанотларни ўша заҳотиёқ унутганча, уни довул маҳали ҳалокатга учраган аллақайси ажнабий кема матроси деган қарорга келдилар. Ҳар эҳтимолга ер тагида илон қимирласа билгувчи қўшни хотинни чақирдилар. Қўшни хотин бир қарашда уларнинг тахмини нотўғри эканини айтди.
-Фаришта-ку бу, – деди у иккисига. – Гўдакка шифо етказсин учун юборишган чоғи, аммо бечора жуда қарилигидан бунақа жалани кўтаролмай ерга қулаб тушибди.
Кўп ўтмай ҳамма Пелайонинг ростакам фаришта тутганидан бохабар бўлди. Ҳар балони билгувчи қўшни хотин ҳозирги фаришталар – бир замонлар Тангрига қарши фитна иштирокчилари бўлиб, самовий жазодан қочиб ердан паноҳ топганини таъкидлашига қарамай, биров уни ўлдиргани қўл кўтаришга журъат қилмади. Пелайо куннинг қолган ярмини қўлида ҳар эҳтимолга деб тутилган арқон билан ошхона деразасидан уни кузатди. Кечга бориб эса фариштани лойдан чиқариб, товуқларга қўшиб катакка қамади. Тун ярмидан ўтиб ёмғир тугаганига қарамай, Пелайо ва Элисенда қисқичбақалар билан курашни давом эттирардилар. Сал ўтмай чақалоқ кўзини очиб кўкрак тиланиб биғиллади – иссиғи буткул тушганди. Шунда иккисининг ҳам меҳри ийиб кетди, ўзаро фаришта учун сол ясашга, чучук сув ва уч кунга етгулик озиқ-овқат бериб, уни тўлқинлар ихтиёрига топширишга келишиб олишди. Бироқ саҳарлаб патиога чиқиб қарашсаки, деярли бутун қишлоқ аҳли шу ерда эди: ҳамма товуқ катак қаршисида тўдалашиб фариштани томоша қилишар, худди бу самовий махлуқот эмас, ҳайвонот боғидаги бир жонивор каби тап тортмай симтўр тешикларидан нон бўлаклари ташлашарди.
Соат еттиларда ғайриоддий хабардан ҳаяжонга тушган падре Гонсага етиб келди. Бу маҳал катак атрофини янада обрўлироқ томошабин ўраб олганди – энди ҳамма тутқуннинг эртаси ҳақда сўзлашарди. Соддадил, гўл кишилар уни Замин алькальдиэтиб тайинлашади деб ишонишарди. Мулоҳазакор айримлар эса унинг толейига ҳамма жангларда зафар қозонувчи генерал бўлиш ёзилган деб тахминлардилар. Баъзи хаёлпарастлар эса одамларнинг қанотли ва донишманд зотини яратиш учун уни наслдор сифатида сақлашни маслаҳат қилдилар, эмишки бундай одамлар коинот интизоми билан шуғулланади. Падре Гонсага руҳонийликдан аввал дарахт кесувчи ишчи бўлганди. Симтўрга яқинлашаркан, шоша-пиша катехизисдан билганларини ёдга олди, сўнг ушбу заиф эркакни яқиндан кўрмоқ истаб товуқ катак эшигини очишни сўради. Донг қотган товуқлар орасида фариштанинг ўзи ҳам улкан ночор қушни эслатарди. У қанотларини офтобга тутганча бурчакда, саҳарда олдига ташланган нонушта қолдиқлари ҳамда тезак орасида ўтирарди. Падре Гонсага товуқ катакка кириб у билан лотинчасига сўрашганида бефарқ, парда қоплаган нигоҳини базўр кўтариб, ўз лаҳжасида алланарсаларни минғирлади. Қавм руҳонийси ушбу махлуқ Тангри Таоло тилидан бехабарлиги, Унинг хизматчисини иззат қилишни билмаслигида аллақандай нохушлик борлигини ҳис қилди. Диққат билан қараркан, бу сохта фаришта жуда-жуда одамзодга ўхшаши намоён бўлди: ундан анқиётган саёқлик исига чидаб бўлмас, қанотларида паразитлар ғужғон ўйнар, катта патларини замин шамоли барбод қилган ва умуман, унинг тиланчини эслатувчи қиёфаси олий фаришталик рутбасига ҳеч рост келмасди. Падре Гонсага товуқхонадан чиқиб жамоатга лақмаликнинг зиёнлари тўғрисида қисқа ваъз ўқиди. У иблиснинг кўнгилчан жонларни алдамоқ ниятида ниқоб кийишдайин ярамас одатидан огоҳ этди. Алал-оқибат падре рост айтади, қирғий ва самолёт ўртасидаги фарқни англашда қанот муҳим унсур эмаскан, фариштани танишда ҳам бирор кўмак бериши душвор. У барибир епископга мактуб йўллашга сўз берди. Епископ ўз навбатида примас га, примас эса Рим папасига ёзади – якуний қарор юқоридан келсин учун шундай қилиш керак. Унга нима, хатни олиб кўради, қарор чиқаради-қўяди!
Унинг эҳтиёткорлик борасидаги чақириғи унумсиз тупроққа сингиди. Тутқун фаришта ҳақидаги хабар шунчалар тез тарқадики, бир неча соат ўтиб патио бозорга айланди, охири ҳар дақиқа уйни вайрон қилиши мумкин бўлган оломонни милтиқ найзаси билан ҳайдасин учун аскарлар чақиришга тўғри келди. Тинимсиз ахлат йиғиштиравериб Элисенданинг бели оғриб кетганди, кейин хаёлида яхши ғоя туғилди: патионинг атрофини тўсиқ билан ўраб, фариштани кўргани келган ҳар бир зиёратчидан беш сентаводан олиш керак. Одамлар нақ Мартиникадан келарди. Бир сафар учар акробати бор сайёр цирк келди. Акробат визвизлаб оломон устидан учиб ўтдию, биров унга назар солмади, чунки унинг елкасида фариштанинг эмас, кўршапалак қаноти бор эди. Бутун Кариб кўрфазидан ноумид беморлар шифо истаб ёғилди, булар орасида гўдаклигидан юрак уришини санаб, охири саноғидан адашган бечора аёл; юлдузлар шовқинидан кўзига уйқу келмайдиган ямайкалик жафокаш; ҳар тун туриб кундузлари қилганларини бузадиган ойпараст ва бошқа хавфсизроқ касаллар бор эди. Заминни титроққа келтирадиган бундай қиёмат ўртасида Пелайо ва Элисенда доим толиқиш ҳис этсалар-да жуда бахтиёр эдилар. Бир ҳафтага қолмай уйдаги ҳамма тўшакларни пулга тўлдирдилар, фариштани кўриш истагидаги зиёратчилар навбати эса уфққа қадар чўзилганди.
Фаришта атрофидаги воқеалардан мамнун эмасди албатта. Зиёратчилар унинг бошпанаси эшигига қўйиб ташлаган жинчироқ ҳамда шағамлардан шунақанги исиб кетгандики, товуқ катакда қулайроқ жой топиш ниятида нуқул айланарди. Аввал-бошда унга камфара кристаллари беришди. Фаришталарнинг асосий емаги шу, деб ҳар балодан бохабар қўшни хотин айтганди. Аммо у зиёратчилар келтирган бошқа мазали нонушталар қатори уларни ҳам рад этди. Ҳамма буни ўзича тахминларди, кимдир буни чиндан ҳам фаришта эканига йўйди, бошқалар қарилигига. У фақат бақлажон икраси тотинарди. Унинг ғайритабиий фазилати – сабр-тоқати эди шекилли, айниқса товуқлар қанотида урчиган паразитларни тутмоқ ниятида чўқилаб, майиб-мажруҳлар жароҳат устига босиш учун патини юлган, тақвосизлар эса яхшилаб томоша қилмоқ учун туришини истаб тош отган илк кунлари бу яққол кўринганди. У бир мартагина – бузоқларни тамғалайдиган узун темирни қиздириб ёнига босишганди – ғазабдан тутақиб кетганди; у узоқ пайт қимир этмай ётганига одамлар ўлиб қолмадими деб текшириб кўришганди. У ўз тилида нималардир деб қичқирганча ирғиб-силкиниб ўрнидан турди, кўзлари ёшга тўлиб товуқ гўнги ва ой чангидан қуюн кўтарганча бир неча бор қанот қоқди, шунда одам ичини яхлатиб юборадиган шиддатли шамол нариги дунё нафасидек туйилди. Кўпчилик буни ғазабдан эмас, одатий оғриқ реакцияси деб ҳисобласа ҳам, шу воқеадан сўнг уни кўпам безовта қилмасликка тиришдилар, негаки ҳамма унинг сокинлиги нафақадаги серафимнинг пилдирпислиги эмас, босилган бўрон сукунатининг айнан ўзи эканини англаб турарди. Тутқуннинг табиати борасидаги олий таъбирни кутаркан, падре Гонсага енгилтак қавмини қайтармоққа беҳуда уринарди. Аммо Римдагилар шошилинч дегани нимани англатишини билишмаса керак. Келгиндининг киндиги борми-йўқми – аниқлаштиришга, унинг сўзларида оромий тили билан боғлиқ бирон-нима учрамадими, шунга ўхшаган яна нечтаси ўткир тўғнағич учига жо бўлиши мумкин, мабодо бу бор-йўғи қанотли норвег бўлиб чиқса-чи, деган сафсаталарга вақт сафланарди. Агар Тангрининг ўзи қавм руҳонийсининг азобларига нуқта қўймаганида муфассал мактублар, эҳтимол, асрнинг якунига қадар у ёқдан бу ёққа бориб келаверган бўларди.
Ўша кунлари Кариб қирғоқларида санғийдиган ярмарка атракционларидан биттаси қишлоқда бўлди. Бир мартагина ота-онасининг гапини икки қилгани учун ўргимчакка айланиб қолган аёл – нохуш томоша эди. Ўргимчак-аёлни томоша қилиш фариштани кўришдан арзонроққа тушарди, бундан ташқари ёқимсиз қиёфаси ҳақида истаганча савол бериш, илоҳий жазо муқаррарлиги борасида бирор шак-шубҳа бўлмаслиги учун аёлни унақасигаям, бунақасигаям томоша қилишга рухсат бор эди. Бу – маъюс қиз бошига эга қўйдек келадиган жирканч ўргимчак бийи эди. Оломон жаҳаннамдан чиққан бу ажинанинг қиёфасидан эмас, ўргимчак-аёл мусибатининг икир-чикирларини ҳикоя қиларкан, ўша ғамгин ҳаққониятдан ҳайратга тушишарди. Бир куни, ўшанда у кичкина қизча бўлган экан, ота-онасининг иродасига қарши рақс тушгани уйидан чиқиб кетибди. Туни билан ўйинга тушиб, ўрмон ичидан ўтган сўқмоқдан уйига қайтар маҳали даҳшатли момақалдироқ самони иккига бўлибди ва кўзни қамаштирадиган яшин чақнаб, қизни ўргимчакка айлантирибди. У фақат ҳар-ҳар замон марҳаматли кишилар оғзига ташлайдиган гўшт қиймаси гувлачалари билан озиқланарди.
Замин ҳақиқати ва Тангри жазосини мужассам этган бунақанги мўжиза, табиийки, оддий жонларни назарига ҳам илмаган такаббур фариштани орадан кўтариши керак эди. Бундан ташқари, одамлар миш-мишларида кўпчиб-кўчиб юрган айрим кароматлар унга ақлий норасоликка нисбат берарди. Масалан, шифо истаб узоқ-узоқлардан келган сўқир қариянинг кўзи очилмадию, аммо жағидан уч дона янги тиш ўсиб чиққанмиш; фалаж киши оёққа туриб кетгани йўқ-ку, сал бўлмаса лотереясидан ютуқ чиқаркан; моховнинг эса ярасидан кунгабоқар ўсиб чиққанмиш. Буларнинг ҳаммаси муқаддас кароматлардан кўра аччиқ истеҳзога тортар, бу охир-оқибат фариштанинг довруғига доғ туширди. Ўргимчак-аёл пайдо бўлгач эса уни буткул унутдилар. Мана шунда падре Гонсага азиятли бедорликдан буткул қутилди ҳамда Пелайоларнинг патиоси уч кунлаб жала қуйган, хоналарда қисқичбақалар изғиган ўша кунлардагидек овлоқ бўлиб қолди.
Уй эгалари тақдирларидан нолимасдилар. Йиққан-терган пулларига балкони, боғи бор икки қаватли кенгиш уй қурдилар; қишда қисқичбақалар кирмасин учун уйнинг пойдевори баланд эди, яна фаришталар учиб кирмасин деб деразаларига панжара ўрнатдилар. Пелайо шаҳарча яқинидан қуёнхона орттирди ва альгвасил вазифасидан бутунлай воз кечди. Элисенда эса ўзига узун пошнали локланган туфли ҳамда ўша пайтларда аслзода сеньоралар якшанба кунлари киядиган, офтоб нурида жилваланиб кетадиган кўпдан-кўп шойи кўйлаклар сотиб олди. Хўжаликда ҳеч эътибор қилинмайдиган ягона жой товуқ катак эди. Бир-икки марта тозалаб, ичкарида мирраёққан бўлишса-да, бу фариштани ўйлаб эмас, оч арвоҳдек янги уйнинг бурчак-бурчакларига кираётган сассиқ исни йўқотиш ниятида эди. Гўдак юришни бошлагач, аввалига улар унинг товуқ катакка яқин йўламаслигига кўз-қулоқ бўлдилар. Бора-бора бадбўйга кўниккач, барча қўрқувлари йўқолди. Хулласи, болакай ҳали сут тишлари тушмай туриб илма-тешик симтўрнинг очиқ жойларидан бемалол катакка кирадиган бўлди. Фаришта бошқалар каби унга ҳам рўйхуш қилмас, аммо болаларча шафқатсиз қилиқларига кўппакка хос садоқатла чидаш берарди. Сувчечак билан иккиси бир пайтда касалланди. Болани даволаган шифокор фариштани кўздан кечириш имкони олдида ўзини тийиб тура олмади ва унинг юраги жуда заиф эканини, яна буйраклари ҳам ҳеч нарсага ярамаслигини кўрди – қандай тирик юргани қизиқ. Бироқ шифокорни кўпроқ қанотларнинг тузилиши ҳайратга соларди. Мутлоқ одам танасида улар жуда табиий қабул қилинар, нега бошқа одамларда бундай қанот йўқлиги эса сирлигича қолаверарди. Бола мактабга чиқа бошлаганида офтоб ва ёмғир катакни батамом йиқитди. Энди озод фаришта қувватдан қолган ойпараст каби у ён-бу ёнга сандироқлаб юрарди. Уни ётоқдан супурги билан қувиб-солишга улгирмай, ўша заҳоти ошхонада оёқ остида ўралашганига гувоҳ бўлишарди. У бир пайтнинг ўзида бир неча жойда бўла оладигандек туюлар, уй эгалари у уйнинг ҳар бурчагида ўзини такрорлаб кўпаяди деган гумонга бора бошладилар. Бечора Элисенда эса фаришталарга тўла бу жаҳаннамда яшаш чинакам азоб эканини айтиб қичқирарди. Фаришта шунақа кучдан қолдики, зўр-базўр таомланарди. Парда тушган кўзлари энди ҳеч нимани фарқламас, жиҳозларга қоқилиб зўрға сураларди; қанотида эса чўлтоқ бир неча патлари қолганди холос. Пелайонинг унга раҳми келиб, одеялга ўраб айвонга элтди, шундагина улар бир пайтлар маҳаллий балиқчилар соҳилдан чиқариб олган қария норвег каби фариштанинг ҳам туни билан иситмалаб босинқирагани пайқадилар. Пелайо ва Элисенда ҳазилакам ваҳимага тушиб қолмадилар, ахир ҳатто оқила қўшнилари ҳам фаришта мурдасидан қандай қутилиш йўлини билмасди. Аммо фариштанинг ўлиш ҳали хаёлига келмасди: ўша машаққатли қишни ўтказиб илк офтобли кунларда тузала бошлади. Бегона кўздан яшириниб бир неча кун қимир этмай патиода ўтирди, декабрь бошида унинг кўзлари аввалги шаффофлигига қайтиб ёришди. Янги кафан илишни истаган қари қушнинг патлари каби қанотларида яна узун ва равон патлар ўсиб чиқди. Афтидан, фариштанинг ўзи ушбу ўзгаришлар боисини яхши билар ва бошқалардан астойдил яширарди. Бир сафар, бошқалар эшитмайди деган хаёлга бориб, юлдузлар остида денгизчилар қўшиғини хиргойи қилди.
Бир куни эрталаб Элисенда нонушта учун пиёз тўғраркан, худди денгиздан эсган каби тўсатдан ошхонага шамол ёпирилди. Деразадан қараган аёл фариштанинг замин устидаги охирги дақиқаларига гувоҳ бўлди. У шундай қовушмай, эпсизлик билан парвозга уринардики, беўхшов сакраб қўзғаларкан, ўткир тирноқлари билан томорқани қайта ағдариб ташлади, офтоб нурида хира ялтираган айвонни эса қаноти зарбалари билан йиқитиб юборишига сал қолди. Ниҳоят у кўтарила бошлади. Томларга тегиб кетай-тегиб кетай деб ўзининг қари қарчиғайники каби улкан қанотларини зўр бериб қоқаркан, посёлканинг сўнгги уйлари устидан учиб ўтди. Шунда Элисенда у учун ҳам, ўзи учун ҳам енгил тин олди. Элисенда пиёз тугаб, фариштанинг ўзи ҳам кўринмай қолгунча унинг ортидан тикилиб қолди. Энди у аёл ҳаётига тўсиқ солмас, шунчаки денгиз уфқидаги хаёлий нуқтага айланганди.