| Кирилл ёзувидаги матн пастроқда

Bo‘lmasam-chi, bu voqealar yuz bermasidan ilgariroq ham uni eshitgandim. Bolaligingda eslab yurishga arzimaydigan har xil mayda-chuyda hodisalar ko‘p sodir bo‘lar ekan, to jiddiy bir zarurat tug‘ilmaguncha ular haqida ortiqcha o‘ylab o‘tirishni lozim ko‘rmaysan ham. Aslini olganda bizning bolaligimiz – hayotning bebaho muqaddimasi – mana shunaqa kichkina haqiqatlarni kashf etishdan iborat. Biriga ezilasan, biriga quvonasan. Hammasi o‘sha narsadan nima kutganingga, hayotni qanday tasavvur qilishingga bog‘liq. Men ilk bor inkishof etgan ikkita haqiqat hanuz esimda: biri Santa Klausning rostakam emasligini bilib qolganim, ikkinchisi, tunda tashrif buyuradigan odam – Tungi Odamning chin ekanligi. Birinchisidan keyin dilim qattiq og‘rigan bo‘lsa, ikkinchisi buning alamini unutishga yordam bergan va yuragimda to‘g‘rilik hamda ezgulik inson hayotida baribir tantana qilishiga bo‘lgan ishonch-e’tiqodni uyg‘otgan edi. Bu tuyg‘u hamon jozibasini yo‘qotmagan.

O‘sha kezlari men yosh bola edim, hatto necha yoshdaligimni eslolmayman. Yanglishmasam, onamning nazorati ostida katta xonada bir necha hafta yotib sog‘aygach, meni yana shinamgina bolalar xonasiga endi ko‘chirib o‘tkazishgan edi. Bu yerda bir deraza bo‘lib, men o‘sha orqali chinakam avstraliyaliklar xonadoniga munosib qurilgan hayhotdek ayvonni tomosha qilib yotardim: yurganda allazamonlar qoqilgan poli g‘ashingni keltirgudek g‘irchillar, pol taxtalari chirib ketgan, ustunlarning bo‘yog‘i esa ko‘chib, ola-pes holga kelgandi. Ravonni old tarafdan gurkirab o‘sgan pechakgul to‘sib turar, biroq ravon quyoshga qarab qurilgani tufayli ertalabdanoq kun tikka tushib qizdira boshlardi. Qachon qaramang yasmin, karnaygul, atirgul hamda pechakgulning gulbarglari to‘kilgan bo‘lar – hali bitta barg tushib ulgurmay, orqasidan boshqasi to‘kila boshlardi. Men yotgan karavot shundoqqina derazaning yonginasida. Qachon qaramang quyoshning ola-chalpoq shu’lalarida devor rangidagi kaltakesaklar sudralib yurishlarini tomosha qilib yotardim. Ularning tipir-tipir yugurishlaridan ayvon zinasiga tegay deb osilib yotgan shoxlardagi g‘arq pishgan marjondek mevalarni cho‘qilayotgan chug‘urchuq va chittaklar hurkib uchib ketardi.
Biznikida qora irland setteri bo‘lib, men bilan juda inoq, yaqin jo‘ramdek yashardi. Ertalab otam yechib yubordi deguncha g‘izillab kelar, go‘yo o‘z o‘rnimda yotganimni ko‘rib ishonch hosil qilish uchun terlagan katta tumshug‘ini derazaning rafiga suqib turardi. So‘ng kun botgunga qadar deraza ostida yotar va men yotgan karavotning zig‘ircha g‘ichirlashiga qulog‘i ding bo‘lib, dumini likillatgancha sergak tortib turardi.
Naqadar ajoyib kunlar edi! Ayniqsa, Tungi Odamning tashrifi bu hayotga alohida mazmun baxsh etardi. Men kun bo‘yi uxlab, dam olib yotganim uchunmi, tiq etsa, uyg‘onib ketardim. Ochig‘i, bir lahzaga ko‘zlarini moshdek ochib, uyqu aralash bir nimalar, deya ming‘irlay-ming‘irlay, yana pinakka ketgan chaqaloqqa o‘xshab uyg‘onardim. Bir-ikki kundan keyin, uyg‘onib ketsam bo‘ldi, nuqul bitta narsa – kechasi shiqir-shiqir qilayotgan tovushlar haqida o‘ylayotganimni sezib qoldim. Chindan ham nimaykin u? Kunduzi ham xayolimdan o‘tadi bu, kechasi yotish oldidan ham. Men buni hech kimga aytmadim, nima qilaman – qo‘rqishga qo‘rqmasam, faqat bilishga qiziqsam. Lekin uxlashga yotdim deguncha bu haqda o‘yga tolishimning o‘zi o‘zim anglamagan holda tungi tovushlarni kutayotganimdan darak berardi.
O‘shanda men butunlay sog‘ayib ketgandim, sog‘lom bolani esa oniy shovqin bir lahzaga uyg‘otib yuborishi mumkin, xolos. Biroq ertasiga ertalab gap nimada ekanligining tagiga yetdim. Tongga yaqin oynadan qarab ayvon zinasining yuqori pog‘onasida sirlangan ko‘k sut idishini ko‘rdimu, hammasini tushundim-qo‘ydim. O‘sha lahzalardan e’tiboran tungi tovushlar sirli jozibasini yo‘qotdi va uning o‘rnini shuurimda Tunda tashrif buyurayotgan odam egalladi. Shu tariqa uning maxfiyligidan asar qolmadi, balki endi men uchun u qiziqarli sarguzashtga aylandi.
Men bu xususda hech kimga og‘iz ochmadim. Zero, o‘sha kezlari ko‘p narsalardan ko‘nglim qolib ketgan va tasavvurimning nodir boyligi bo‘lgan shirin xayollardan judo bo‘lgandim. Eng yomoni kattalar doim rost gapirishadi, degan aqidaga ishonchim qolmadi. Santa Klaus haqidagi gaplarning misi chiqdi. Bu olamshumul inqiroz yuz berayotgan davrda, Santa Klauslar olti pensga yollanib, baqqollar do‘konchasida turadigan bo‘lgandan keyin boshlandi. O‘sha yillari ko‘pchilik bolalar suvtekin o‘yinchoqlar sotib olishga ham qiynalib yurishganda, Iso tavalludi ayyomida mana shunaqa o‘yinchoqlarni tarqatuvchi sehrgarlar ko‘payib ketgandi. Hattoki, yosh bola bo‘laturib men ham iyagiga oppoq va momiq paxta soqollar yopishtirib olganlarning qonsiz, eti qochgan yuzlari bilan qizil duxoba ishtonlarining pochalari g‘ayritabiiy ko‘rinishini sezardim.
Tungi Mehmon kim ekanligini o‘zim topishga ahd qildim. Men, tabiiyki, sut osmondan chelaklab quyilmasligini bilardim, demak, u qay jihati bilandir “sut sotuvchiga” aloqador. Biroq sut sotuvchi menga oddiygina so‘zni anglatadi; hali uni odam qiyofasida tasavvur qilib ko‘rish tugul, o‘zi qanaqaligi haqida o‘ylab ham ko‘rmagan bo‘lsam. Lekin bunaqa tovushlar bekordan-bekorga chiqmaydi, sut o‘zidan-o‘zi sut idishga povullab quyilmaydi-yu, provardida, yarim kechasi aynan nima uchun uyg‘onib ketayotganimning sababini anglab yetdim va shu tariqa “Sut sotuvchi” kim ekanligini topishga qat’iy qaror qildim.
Dastlab, kechasi uxlamasdan kutmoqchi bo‘ldim, lekin uning uddasidan chiqolmasligimga ko‘zim yetdi. Shunda “o‘sha odam” kelgan zahoti uyg‘onishga harakat qilmoqchi bo‘ldim. Shu yo‘l ma’qulroq ko‘rindi-yu, tayyorgarlik ko‘rib yotdim. Sut idishining ohista surilgan tovushi eshitilgan zahoti sapchib turib, karavotda oyog‘imni uzatib o‘tirganimda hali tong otishiga ancha bor edi. Deraza ochiq edi, lekin shunga qaramay derazaning bir tavaqasi ayvonning deyarli yarmini to‘sib qo‘ygani uchun menga hech narsa ko‘rinmadi. Lekin har xil tovushlar tufayli uning har bitta harakatini ilg‘ardim. Mana “u” sut idish qopqog‘ini ochdi, uni yaqinroq deb ayvonga qo‘ydi, katta sirli chelakdan yetti marta cho‘michda olib, shuncha marta sut idishga quydi, uning qopqog‘ini yopdi, cho‘michni ilib qo‘ydi, chelakning qopqog‘ini zichlab chiqib ketdi. Uning bog‘ yo‘lkasidan shipillab ketayotgani, eshikning sekingina yopilgani eshitildi, so‘ng ot joyidan qo‘zg‘alib, arava yo‘lga tushdi.
Birinchi kecha bo‘lgani uchun ayrim narsalarni ilg‘ab olishning iloji bo‘lmadi. Lekin uch kechadan keyin uning yana nimalar qilayotganini o‘rganib chiqdim. Bu ham endi sehrgar emas, oddiy odam bolasi ekanligi ma’lum bo‘ldi. Ot-aravali odam. Ba’zan oti bilan “gaplashib qo‘yadi”. Otining nomi bor – Qashqa. Ham kulguli, ham beozorgina, yaxshi topgan, xuddi itimizning nomiga o‘xshaydi – Badqovoq. U ketgandan ke­yin men Tungi Odam bilan Qashqaning ko‘rinishini ko‘z oldimga keltirishga harakat qilib yotardim. Menga sut idishga quyilayotgandagi sutning shaloplashi judayam yoqardi. Men uning ko‘cha eshik oldiga borguncha nechta qadam tashlashini sanab chiqqandim, ko‘chamizda yana kimning darvozasi oldida to‘xtashini topishga harakat qilardim. U doim, hali tong otmasidanoq kelardi; ko‘pincha men yana ikkinchi qayta uxlab qolganimda kun endi-endi yorisha boshlardi. Kunlarning birida odatdagidan kechroq kelganida quvonchdan chapak chalib yuborayozdim: har holda o‘zini bo‘lmasa ham qorasini ko‘rish nasib etdi. Baxtga qarshi sut solingan idishni doim soyabon ustunning ostiga qo‘yishgani tufayli u zinadan chiqmasayam bo‘lardi: zinaning quyi pog‘onasidan ham bo‘yi bemalol yetardi. Endigina tong yorisha boshladi, lekin uning bidonni ko‘tarib joyiga qo‘yayotgani va qopqog‘ini yopayotganidagi qo‘llariga ko‘zim tushdi. Uning qo‘llari katta yoki kichik, oqish yoki sarg‘ish edi, deb aytolmayman, lekin u qo‘lmisan qo‘l edi. Bu qo‘llar uning borligidan ogoh qilardi. Muhimi shunda! Men hatto loaqal bir marta bo‘lsin, kechroq tong otsa-yu, yana bir nimalarni ko‘rib qolsam edi, deya iltijo qilishga tayyor edim.
Tungi Odam har doim bir xil paytda kelmasligi xayolimdan butunlay ko‘tarilib ketibdi. U qachon kelishi lozimligini yaxshi bilar va bu intizomga qat’iy rioya qilardi. Nima jin urib uning aniq bir vaqtda kelishiga gumonsirab yuribman?! U tashrif buyurgan chog‘da qulog‘imga chalinadigan tovushlar hamisha bir xil bo‘lar va navbati ham buzilmasdi. Sutning shaloplab quyilishi-yu, ko‘cha eshigiga dovur bosilgan qadamning sonigacha o‘zgarmasdi. Hatto jala quyayotganda ham.
Darvoqe, o‘sha kechasi mening tinchim yo‘qoldi. Chunki sharros quyayotgan yomg‘ir odatdagi tartib-intizomga rioya qilishga xalal berishi mumkin. Biroq Tungi Odam o‘z vaqtida keldi-yu, men unga qoyil qolganimdan va uning odamlar ishonchini oqlayotganidan qichqirib yuborayozdim. U men uchun qahramonga aylandi. Odamlar doim misol qilib keltirishadigan, charchamaydigan Santa Klaus va boshqa har qanday sehrgarlardan u afzalroq edi. U hech qachon hafsalangni pir qilmaydi. Undan boshqa hamma narsa tugashi, g‘oyib bo‘lishi va o‘zgarishi mumkin, biroq Tungi Odam umrbod o‘zgarmaydi.
U bolalik hayotimning shamchirog‘i edi. Kun bo‘yi u haqda xayol qilsam, kechasi unga o‘xshashni orzu qilib uyquga ketardim. U bilan Qashqa doimiy qadrdonlarim edi. U ko‘z oldimda hamisha g‘aroyib, beza­tilgan aravada savlat to‘kib o‘tirgan istarasi issiq ulkan odam sifatida gavdalanardi. U ilgari ayvon zinasining birinchi pillapoyasiga qadam qo‘yganida qandoq uyg‘onsam, keyinchalik eshikni ochib, yo‘lkadan yurib ketishidan avvalroq uyg‘onishga o‘rgandim. Oxir-oqibat, har kuni Qashqa katta ko‘chada taraqa-turuq qilib kelishini kutib, intizor bo‘lib o‘tiradigan odat chiqardim.
Nihoyat, men Xudodan iltijo qilib so‘ragan kun keldi-yu, falakda katta o‘zgarish yuz berdi. Quyosh ham odatdagidek barvaqt chiqmadi, oy bilan yulduzlar ham o‘z zimmalaridagi vazifalarini ado etishga oshiqmadi. Natijada, Tungi Odam choshgohdan keyin keldi. Hozir unga nima bo‘lganini aniqlashim mumkin, ehtimol, tobi bo‘lmagandir yoki ko‘ngilsiz voqea yuz berdimi, balki farzand ko‘rgandir, biroq o‘sha paytda bunaqa sabablar meni qoniqtirolmasdi. Gap nima bo‘lganligi haqida ham emas. U kunduzi keldi – tamom-vassalom, menga boshqasining ahamiyati yo‘q.
Men uni juda uzoq kutdim, kutaverib ko‘zlarim to‘rt bo‘ldi. Qashqaning tuyoqlari sadosini eshitib, o‘rnimdan sakrab turganimda, yuragim qinidan chiqqudek patirlardi. Bunaqa tong har kuni otavermaydi! Tezroq o‘rindan turish kerak! Mening birinchi uyg‘onishim emasdi o‘sha kuni. Bir gal ko‘zimni ochib tashqaridan xabar oldim – sut idish bo‘m-bo‘sh edi, o‘sha lahzalardan keyin yuragimda g‘ujg‘on o‘ynagan qarama-qarshi tuyg‘ular: umuman kelmaydi, degan qo‘rquv, ikkinchi tomondan kelsa-yu, ko‘rolmay qolsam, degan xavotir yurak-bag‘rimni ezib yubordi.
Baxtimga hammasi ko‘ngildagidek bo‘ldi. Mening xonamdan oshxonaga olib boradigan yo‘lakka chiqsa bo‘lardi. O‘sha yo‘lak orqali butun uyni bosib o‘tishimga to‘g‘ri keldi, orqa tomondagi ayvon bo‘ylab uyni aylanib o‘tdim-da, hovliga tushdim. Oyoqyalang, sarpoychan o‘sha yoqqa – Tungi Odam kelgan tomon oshiqardim, serquyosh kun bo‘lgani uchun salqinni sezmadim, yo‘lka ham quruq, namgarchilik yo‘q. Shamolday yelib yonidan o‘tib ketgan mahalim itning inini ag‘darib yuboray dedi, biroq men unga qayrilib qaramadim. Bunaqa yugurishimning sababi bor edi, agar shu taxlitda yugursam, old tomondagi peshayvon yonida Tungi Odamga duch kelaman, biroq unda bog‘dagi daraxtlar ortida turgan otga yetolmay qolaman. Men otni ko‘rish ishtyoqida edim, bunaqa Qashqa yo‘rg‘ani hali ko‘rmagan edim-da.
Ishini tezgina bajaradigan yigit negadir bu safar biroz paysallandi. Men uy atrofini aylanib chiqqanimda u bidonni to‘ldirishga ulgurgan edi. Lekin men undan oldinroq ko‘cha eshikka yetib bordim. Ana o‘sha yerda Tungi Odam bilan yuzma-yuz keldim.
Uni ko‘rdimu, ich-ichimdan xursand bo‘lib qo‘ydim; negaki ixlosim qaytmadi, aksincha, u istarali, buning ustiga norg‘ul, navqiron edi, bosh kiyimi yo‘qligi uchun uzun sarg‘ish sochlari bug‘doy boshoqlaridek shamolda mavjlanardi. U jilmayib menga qaradi. Hammasi men tasavvur qilgandek. Men unga bir nimalar demoqchi bo‘lar edimu, biroq entikkanimdan gapirolmasdim, xuddi o‘pkam shishib ketayotganga o‘xshardi. Ammo uning o‘zi birdan gap boshladi. U hatto gapiraturib bilagimdan ushlab qo‘ydi. Men uning o‘tib ketishiga xalal bermaslik uchun yo‘lka yoqalab ekilgan chimda turardim. Lekin u to‘xtadi-da, qadoqli, oftobda qoraygan qo‘lini uzatdi va sochlarimni to‘zitib, kulimsiradi. Eshikkacha ilk bor yigirmatadan ko‘proq qadam bosishiga to‘g‘ri kelgandi.
– Obbo shunqor-ey, qalaysan! – dedi u menga.
“Shunqor!” U hatto menga ism ham topib qo‘yganini-chi! Tabassumi odamni eritib yuboradi-ya! Mehribonlik bilan sochlarimni silab qo‘yganini ayting. “Shunqor, chakki emas!”
Hammasi xuddi kutganimdek edi. Hatto aji-buji bo‘yalgan arava bilan hech kim niqtamagan bo‘lsa-da sekin joyidan qo‘zg‘algan ot ham binoyidek. Faqat, u Qashqa emas, tuklari to‘kilib ketmagan. Bu ham o‘ziga yarasha bir karomat, agar ot Qashqa bo‘lganida edi, ochig‘ini aytganda, menga unchalik yoqmagan bo‘lardi.
O‘sha kuni men tirik odam bilan chinakam hayot afsona va ertaklardagi sehrgar qahramonlardan ko‘ra go‘zalroq bo‘lajagini bir umrga anglab yetdim.

Rus tilidan Olim Otaxon tarjimasi

Жон Моррисон. Тунги одам (ҳикоя)

Бўлмасам-чи, бу воқеалар юз бермасидан илгарироқ ҳам уни эшитгандим. Болалигингда эслаб юришга арзимайдиган ҳар хил майда-чуйда ҳодисалар кўп содир бўлар экан, то жиддий бир зарурат туғилмагунча улар ҳақида ортиқча ўйлаб ўтиришни лозим кўрмайсан ҳам. Аслини олганда бизнинг болалигимиз – ҳаётнинг бебаҳо муқаддимаси – мана шунақа кичкина ҳақиқатларни кашф этишдан иборат. Бирига эзиласан, бирига қувонасан. Ҳаммаси ўша нарсадан нима кутганингга, ҳаётни қандай тасаввур қилишингга боғлиқ. Мен илк бор инкишоф этган иккита ҳақиқат ҳануз эсимда: бири Санта Клауснинг ростакам эмаслигини билиб қолганим, иккинчиси, тунда ташриф буюрадиган одам – Тунги Одамнинг чин эканлиги. Биринчисидан кейин дилим қаттиқ оғриган бўлса, иккинчиси бунинг аламини унутишга ёрдам берган ва юрагимда тўғрилик ҳамда эзгулик инсон ҳаётида барибир тантана қилишига бўлган ишонч-эътиқодни уйғотган эди. Бу туйғу ҳамон жозибасини йўқотмаган.

Ўша кезлари мен ёш бола эдим, ҳатто неча ёшдалигимни эслолмайман. Янглишмасам, онамнинг назорати остида катта хонада бир неча ҳафта ётиб соғайгач, мени яна шинамгина болалар хонасига энди кўчириб ўтказишган эди. Бу ерда бир дераза бўлиб, мен ўша орқали чинакам австралияликлар хонадонига муносиб қурилган ҳайҳотдек айвонни томоша қилиб ётардим: юрганда аллазамонлар қоқилган поли ғашингни келтиргудек ғирчиллар, пол тахталари чириб кетган, устунларнинг бўёғи эса кўчиб, ола-пес ҳолга келганди. Равонни олд тарафдан гуркираб ўсган печакгул тўсиб турар, бироқ равон қуёшга қараб қурилгани туфайли эрталабданоқ кун тикка тушиб қиздира бошларди. Қачон қараманг ясмин, карнайгул, атиргул ҳамда печакгулнинг гулбарглари тўкилган бўлар – ҳали битта барг тушиб улгурмай, орқасидан бошқаси тўкила бошларди. Мен ётган каравот шундоққина деразанинг ёнгинасида. Қачон қараманг қуёшнинг ола-чалпоқ шуълаларида девор рангидаги калтакесаклар судралиб юришларини томоша қилиб ётардим. Уларнинг типир-типир югуришларидан айвон зинасига тегай деб осилиб ётган шохлардаги ғарқ пишган маржондек меваларни чўқилаётган чуғурчуқ ва читтаклар ҳуркиб учиб кетарди.
Бизникида қора ирланд сеттери бўлиб, мен билан жуда иноқ, яқин жўрамдек яшарди. Эрталаб отам ечиб юборди дегунча ғизиллаб келар, гўё ўз ўрнимда ётганимни кўриб ишонч ҳосил қилиш учун терлаган катта тумшуғини деразанинг рафига суқиб турарди. Сўнг кун ботгунга қадар дераза остида ётар ва мен ётган каравотнинг зиғирча ғичирлашига қулоғи динг бўлиб, думини ликиллатганча сергак тортиб турарди.
Нақадар ажойиб кунлар эди! Айниқса, Тунги Одамнинг ташрифи бу ҳаётга алоҳида мазмун бахш этарди. Мен кун бўйи ухлаб, дам олиб ётганим учунми, тиқ этса, уйғониб кетардим. Очиғи, бир лаҳзага кўзларини мошдек очиб, уйқу аралаш бир нималар, дея минғирлай-минғирлай, яна пинакка кетган чақалоққа ўхшаб уйғонардим. Бир-икки кундан кейин, уйғониб кетсам бўлди, нуқул битта нарса – кечаси шиқир-шиқир қилаётган товушлар ҳақида ўйлаётганимни сезиб қолдим. Чиндан ҳам нимайкин у? Кундузи ҳам хаёлимдан ўтади бу, кечаси ётиш олдидан ҳам. Мен буни ҳеч кимга айтмадим, нима қиламан – қўрқишга қўрқмасам, фақат билишга қизиқсам. Лекин ухлашга ётдим дегунча бу ҳақда ўйга толишимнинг ўзи ўзим англамаган ҳолда тунги товушларни кутаётганимдан дарак берарди.
Ўшанда мен бутунлай соғайиб кетгандим, соғлом болани эса оний шовқин бир лаҳзага уйғотиб юбориши мумкин, холос. Бироқ эртасига эрталаб гап нимада эканлигининг тагига етдим. Тонгга яқин ойнадан қараб айвон зинасининг юқори поғонасида сирланган кўк сут идишини кўрдиму, ҳаммасини тушундим-қўйдим. Ўша лаҳзалардан эътиборан тунги товушлар сирли жозибасини йўқотди ва унинг ўрнини шууримда Тунда ташриф буюраётган одам эгаллади. Шу тариқа унинг махфийлигидан асар қолмади, балки энди мен учун у қизиқарли саргузаштга айланди.
Мен бу хусусда ҳеч кимга оғиз очмадим. Зеро, ўша кезлари кўп нарсалардан кўнглим қолиб кетган ва тасаввуримнинг нодир бойлиги бўлган ширин хаёллардан жудо бўлгандим. Энг ёмони катталар доим рост гапиришади, деган ақидага ишончим қолмади. Санта Клаус ҳақидаги гапларнинг миси чиқди. Бу оламшумул инқироз юз бераётган даврда, Санта Клауслар олти пенсга ёлланиб, баққоллар дўкончасида турадиган бўлгандан кейин бошланди. Ўша йиллари кўпчилик болалар сувтекин ўйинчоқлар сотиб олишга ҳам қийналиб юришганда, Исо таваллуди айёмида мана шунақа ўйинчоқларни тарқатувчи сеҳргарлар кўпайиб кетганди. Ҳаттоки, ёш бола бўлатуриб мен ҳам иягига оппоқ ва момиқ пахта соқоллар ёпиштириб олганларнинг қонсиз, эти қочган юзлари билан қизил духоба иштонларининг почалари ғайритабиий кўринишини сезардим.
Тунги Меҳмон ким эканлигини ўзим топишга аҳд қилдим. Мен, табиийки, сут осмондан челаклаб қуйилмаслигини билардим, демак, у қай жиҳати биландир “сут сотувчига” алоқадор. Бироқ сут сотувчи менга оддийгина сўзни англатади; ҳали уни одам қиёфасида тасаввур қилиб кўриш тугул, ўзи қанақалиги ҳақида ўйлаб ҳам кўрмаган бўлсам. Лекин бунақа товушлар бекордан-бекорга чиқмайди, сут ўзидан-ўзи сут идишга повуллаб қуйилмайди-ю, провардида, ярим кечаси айнан нима учун уйғониб кетаётганимнинг сабабини англаб етдим ва шу тариқа “Сут сотувчи” ким эканлигини топишга қатъий қарор қилдим.
Дастлаб, кечаси ухламасдан кутмоқчи бўлдим, лекин унинг уддасидан чиқолмаслигимга кўзим етди. Шунда “ўша одам” келган заҳоти уйғонишга ҳаракат қилмоқчи бўлдим. Шу йўл маъқулроқ кўринди-ю, тайёргарлик кўриб ётдим. Сут идишининг оҳиста сурилган товуши эшитилган заҳоти сапчиб туриб, каравотда оёғимни узатиб ўтирганимда ҳали тонг отишига анча бор эди. Дераза очиқ эди, лекин шунга қарамай деразанинг бир тавақаси айвоннинг деярли ярмини тўсиб қўйгани учун менга ҳеч нарса кўринмади. Лекин ҳар хил товушлар туфайли унинг ҳар битта ҳаракатини илғардим. Мана “у” сут идиш қопқоғини очди, уни яқинроқ деб айвонга қўйди, катта сирли челакдан етти марта чўмичда олиб, шунча марта сут идишга қуйди, унинг қопқоғини ёпди, чўмични илиб қўйди, челакнинг қопқоғини зичлаб чиқиб кетди. Унинг боғ йўлкасидан шипиллаб кетаётгани, эшикнинг секингина ёпилгани эшитилди, сўнг от жойидан қўзғалиб, арава йўлга тушди.
Биринчи кеча бўлгани учун айрим нарсаларни илғаб олишнинг иложи бўлмади. Лекин уч кечадан кейин унинг яна нималар қилаётганини ўрганиб чиқдим. Бу ҳам энди сеҳргар эмас, оддий одам боласи эканлиги маълум бўлди. От-аравали одам. Баъзан оти билан “гаплашиб қўяди”. Отининг номи бор – Қашқа. Ҳам кулгули, ҳам беозоргина, яхши топган, худди итимизнинг номига ўхшайди – Бадқовоқ. У кетгандан ке­йин мен Тунги Одам билан Қашқанинг кўринишини кўз олдимга келтиришга ҳаракат қилиб ётардим. Менга сут идишга қуйилаётгандаги сутнинг шалоплаши жудаям ёқарди. Мен унинг кўча эшик олдига боргунча нечта қадам ташлашини санаб чиққандим, кўчамизда яна кимнинг дарвозаси олдида тўхташини топишга ҳаракат қилардим. У доим, ҳали тонг отмасиданоқ келарди; кўпинча мен яна иккинчи қайта ухлаб қолганимда кун энди-энди ёриша бошларди. Кунларнинг бирида одатдагидан кечроқ келганида қувончдан чапак чалиб юбораёздим: ҳар ҳолда ўзини бўлмаса ҳам қорасини кўриш насиб этди. Бахтга қарши сут солинган идишни доим соябон устуннинг остига қўйишгани туфайли у зинадан чиқмасаям бўларди: зинанинг қуйи поғонасидан ҳам бўйи бемалол етарди. Эндигина тонг ёриша бошлади, лекин унинг бидонни кўтариб жойига қўяётгани ва қопқоғини ёпаётганидаги қўлларига кўзим тушди. Унинг қўллари катта ёки кичик, оқиш ёки сарғиш эди, деб айтолмайман, лекин у қўлмисан қўл эди. Бу қўллар унинг борлигидан огоҳ қиларди. Муҳими шунда! Мен ҳатто лоақал бир марта бўлсин, кечроқ тонг отса-ю, яна бир нималарни кўриб қолсам эди, дея илтижо қилишга тайёр эдим.
Тунги Одам ҳар доим бир хил пайтда келмаслиги хаёлимдан бутунлай кўтарилиб кетибди. У қачон келиши лозимлигини яхши билар ва бу интизомга қатъий риоя қиларди. Нима жин уриб унинг аниқ бир вақтда келишига гумонсираб юрибман?! У ташриф буюрган чоғда қулоғимга чалинадиган товушлар ҳамиша бир хил бўлар ва навбати ҳам бузилмасди. Сутнинг шалоплаб қуйилиши-ю, кўча эшигига довур босилган қадамнинг сонигача ўзгармасди. Ҳатто жала қуяётганда ҳам.
Дарвоқе, ўша кечаси менинг тинчим йўқолди. Чунки шаррос қуяётган ёмғир одатдаги тартиб-интизомга риоя қилишга халал бериши мумкин. Бироқ Тунги Одам ўз вақтида келди-ю, мен унга қойил қолганимдан ва унинг одамлар ишончини оқлаётганидан қичқириб юбораёздим. У мен учун қаҳрамонга айланди. Одамлар доим мисол қилиб келтиришадиган, чарчамайдиган Санта Клаус ва бошқа ҳар қандай сеҳргарлардан у афзалроқ эди. У ҳеч қачон ҳафсалангни пир қилмайди. Ундан бошқа ҳамма нарса тугаши, ғойиб бўлиши ва ўзгариши мумкин, бироқ Тунги Одам умрбод ўзгармайди.
У болалик ҳаётимнинг шамчироғи эди. Кун бўйи у ҳақда хаёл қилсам, кечаси унга ўхшашни орзу қилиб уйқуга кетардим. У билан Қашқа доимий қадрдонларим эди. У кўз олдимда ҳамиша ғаройиб, беза­тилган аравада савлат тўкиб ўтирган истараси иссиқ улкан одам сифатида гавдаланарди. У илгари айвон зинасининг биринчи пиллапоясига қадам қўйганида қандоқ уйғонсам, кейинчалик эшикни очиб, йўлкадан юриб кетишидан аввалроқ уйғонишга ўргандим. Охир-оқибат, ҳар куни Қашқа катта кўчада тарақа-туруқ қилиб келишини кутиб, интизор бўлиб ўтирадиган одат чиқардим.
Ниҳоят, мен Худодан илтижо қилиб сўраган кун келди-ю, фалакда катта ўзгариш юз берди. Қуёш ҳам одатдагидек барвақт чиқмади, ой билан юлдузлар ҳам ўз зиммаларидаги вазифаларини адо этишга ошиқмади. Натижада, Тунги Одам чошгоҳдан кейин келди. Ҳозир унга нима бўлганини аниқлашим мумкин, эҳтимол, тоби бўлмагандир ёки кўнгилсиз воқеа юз бердими, балки фарзанд кўргандир, бироқ ўша пайтда бунақа сабаблар мени қониқтиролмасди. Гап нима бўлганлиги ҳақида ҳам эмас. У кундузи келди – тамом-вассалом, менга бошқасининг аҳамияти йўқ.
Мен уни жуда узоқ кутдим, кутавериб кўзларим тўрт бўлди. Қашқанинг туёқлари садосини эшитиб, ўрнимдан сакраб турганимда, юрагим қинидан чиққудек патирларди. Бунақа тонг ҳар куни отавермайди! Тезроқ ўриндан туриш керак! Менинг биринчи уйғонишим эмасди ўша куни. Бир гал кўзимни очиб ташқаридан хабар олдим – сут идиш бўм-бўш эди, ўша лаҳзалардан кейин юрагимда ғужғон ўйнаган қарама-қарши туйғулар: умуман келмайди, деган қўрқув, иккинчи томондан келса-ю, кўролмай қолсам, деган хавотир юрак-бағримни эзиб юборди.
Бахтимга ҳаммаси кўнгилдагидек бўлди. Менинг хонамдан ошхонага олиб борадиган йўлакка чиқса бўларди. Ўша йўлак орқали бутун уйни босиб ўтишимга тўғри келди, орқа томондаги айвон бўйлаб уйни айланиб ўтдим-да, ҳовлига тушдим. Оёқяланг, сарпойчан ўша ёққа – Тунги Одам келган томон ошиқардим, серқуёш кун бўлгани учун салқинни сезмадим, йўлка ҳам қуруқ, намгарчилик йўқ. Шамолдай елиб ёнидан ўтиб кетган маҳалим итнинг инини ағдариб юборай деди, бироқ мен унга қайрилиб қарамадим. Бунақа югуришимнинг сабаби бор эди, агар шу тахлитда югурсам, олд томондаги пешайвон ёнида Тунги Одамга дуч келаман, бироқ унда боғдаги дарахтлар ортида турган отга етолмай қоламан. Мен отни кўриш иштёқида эдим, бунақа Қашқа йўрғани ҳали кўрмаган эдим-да.
Ишини тезгина бажарадиган йигит негадир бу сафар бироз пайсалланди. Мен уй атрофини айланиб чиққанимда у бидонни тўлдиришга улгурган эди. Лекин мен ундан олдинроқ кўча эшикка етиб бордим. Ана ўша ерда Тунги Одам билан юзма-юз келдим.
Уни кўрдиму, ич-ичимдан хурсанд бўлиб қўйдим; негаки ихлосим қайтмади, аксинча, у истарали, бунинг устига норғул, навқирон эди, бош кийими йўқлиги учун узун сарғиш сочлари буғдой бошоқларидек шамолда мавжланарди. У жилмайиб менга қаради. Ҳаммаси мен тасаввур қилгандек. Мен унга бир нималар демоқчи бўлар эдиму, бироқ энтикканимдан гапиролмасдим, худди ўпкам шишиб кетаётганга ўхшарди. Аммо унинг ўзи бирдан гап бошлади. У ҳатто гапиратуриб билагимдан ушлаб қўйди. Мен унинг ўтиб кетишига халал бермаслик учун йўлка ёқалаб экилган чимда турардим. Лекин у тўхтади-да, қадоқли, офтобда қорайган қўлини узатди ва сочларимни тўзитиб, кулимсиради. Эшиккача илк бор йигирматадан кўпроқ қадам босишига тўғри келганди.
– Оббо шунқор-ей, қалайсан! – деди у менга.
“Шунқор!” У ҳатто менга исм ҳам топиб қўйганини-чи! Табассуми одамни эритиб юборади-я! Меҳрибонлик билан сочларимни силаб қўйганини айтинг. “Шунқор, чакки эмас!”
Ҳаммаси худди кутганимдек эди. Ҳатто ажи-бужи бўялган арава билан ҳеч ким ниқтамаган бўлса-да секин жойидан қўзғалган от ҳам бинойидек. Фақат, у Қашқа эмас, туклари тўкилиб кетмаган. Бу ҳам ўзига яраша бир каромат, агар от Қашқа бўлганида эди, очиғини айтганда, менга унчалик ёқмаган бўларди.
Ўша куни мен тирик одам билан чинакам ҳаёт афсона ва эртаклардаги сеҳргар қаҳрамонлардан кўра гўзалроқ бўлажагини бир умрга англаб етдим.

Рус тилидан Олим Отахон таржимаси