А.Чехов. Латта (ҳикоя)
Лотин ёзувидаги ёзув сал пастроқда берилган
Яқинда мен болаларимнинг мураббийси Юлия Васильевнага ҳақини бериш учун кабинетимга чақирдим.
— Ўтиринг, Юлия Васильевна! — дедим. — Сизга пул керак бўлса ҳам, соддадиллигингиздан ўзингиз сўрагани уяласиз… қани, ўзаро ҳисоблашиб чиқайлик-чи. Маошингизни ҳар ойга ўттиз сўмдан гаплашган эдик…
— Қирқ сўмдан…
— Йўқ, ўттиз сўмдан… Менда ёзилган… Мен мураббияларга ҳамма вақт ўттиз сўмдан тўлаб келганман. Хў-ўш, сиз бизда икки ой турдингиз…
— Икки ой-у беш кун…
— Менда ёзилган. Роса икки ой… Демак, сизга олтмиш сўм тегади… Сиз Коля билан якшанба кунлари машғулот ўтказганингиз йўқ, ўша кунлари дам олдингиз, шунинг учун тўққиз якшанбани чиқариб ташлаймиз… Уч кун байрам…
Юлия Васильевна бирданига қизаринди, куйлак бурмасини ғижимлади-ю, лекин ҳеч нима демади!..
— Уч байрам куни… Демак, ўн икки сўм… Коля касал бўлиб қолиб, тўрт марта дарс бўлмади, ўша кунлари сиз машғулотни фақат Варя билангина ўтказдингиз… Уч кун тишингиз оғриди, хотиним пешиндан кейин уйга қайтишингизга ижозат берди… Ўн икки сўм ва етти сўм, демак, яна ўн тўққиз сўмни чиқариб ташлаймиз… Қолади қирқ бир сўм. Тўғрими?
Юлия Васильевнанинг чап кўзи қизариб, ёшга тўлди. Ияги титради, асабийлашиб йўталди, бурнини қоқди, лекин ғинг демади.
— Янги йил олдидан бир тарелка билан чашкани синдирдингиз. Бу икки сўм дейлик, идишга фамилия ёзилган эди, қимматроқ бўлса ҳам, майли, розиман! Бизнинг ҳақимиз кимларда кетмаган дейсиз! Сўнгра сизнинг бепарволигингиз натижасида Коля дарахтга чиқиб, камзулини йиртиб тушди, бу ҳам ўн сўм… Яна сизнинг яхши қарамаганлигингиз натижасида уй хизматчиси Варянинг ботинкаси ўғирланган. Ахир, сиз маош оласиз, шуларнинг устидан назорат қилиб туришингиз керак. Демак, яна беш сўм… Ўнинчи январда мендан ўн сўм қарз олдингиз…
— Мен олганим йўқ, — деди Юлия Васильевна, секингина.
— Менда ҳаммаси ёзилган.
— Хўп, майли… яхши.
— Қирқ бир сўмдан йигирма етти сўмни чиқариб ташласак, ўн тўрт сўм қолади…
Мураббийнинг икки кўзи жиққа ёшга тўлди… Узун, чиройли бурни терлаб кетди. Бечора қиз!
— Мен фақат бир мартагина олувдим, — деди у, қалтироқ товуш билан. — Бекачингиздан фақат бир марта уч сўм олганман, холос… Шундан бошқа пул олганим йўқ…
— Ҳали шундайми? Мен буни ёзиб қўймаган эканман! Ўн тўрт сўмдан уч сўмни чиқарсак — ўн бир сўм қолади… Олинг пулингизни, жоним! Мана, уч… уч… уч… бир, тағин бир сўм… олинг!
Мен унга ўн бир сўмни бердим… Пулни титроқ қўллари билан олиб, чўнтагига солди.
— Мерси! — деди пичирлаб.
Мен ўрнимдан сакраб туриб кетиб, уй ичида юра бошладим. Жуда жаҳлим чиқиб кетган эди.
— Нега менга «мерси» дейсиз? — дедим.
— Пулингиз учун…
— Ахир, пулингизни ўғирлаб ўтирибман-ку, мен сизни таладим-ку! Пулингизни ўғирладим! Нега тағин менга «мерси» дейсиз?
— Бошқа жойларда менга шуни ҳам беришмас эди…
— Беришмас эди? Ажаб эмас! Мен сизга ҳазиллашдим, сизга унутилмас сабоқ бердим. Сизнинг саксон сўм пулингизни бераман, ана, конвертга солиб тайёрлаб қўйганман. Одам ҳам шундай латта бўладими? Нега ҳақингизни талаб қилмайсиз? Нега тек турасиз? Бу замонда одам ўткир тишли бўлиши керак!
Одам шундай бўшанг бўладими?
У бўшашиб кулди. Унинг юзидан: «бўлиши мумкин!» деган маънони уқдим.
Унутилмас сабоқ учун ундан кечирим сўрадим-да, қўлига саксон сўмини бердим. У қўрқа-писа чиқиб кетди… Унинг кетидан қараб туриб: бу дунёда кучли бўлиш осон экан! — деб ўйладим.
Одил Раҳимий таржимаси
A.Chexov. Latta (hikoya)
Yaqinda men bolalarimning murabbiysi Yuliya Vasilyevnaga haqini berish uchun kabinetimga chaqirdim.
— O‘tiring, Yuliya Vasilyevna! — dedim. — Sizga pul kerak bo‘lsa ham, soddadilligingizdan o‘zingiz so‘ragani uyalasiz… qani, o‘zaro hisoblashib chiqaylik-chi. Maoshingizni har oyga o‘ttiz so‘mdan gaplashgan edik…
— Qirq so‘mdan…
— Yo‘q, o‘ttiz so‘mdan… Menda yozilgan… Men murabbiyalarga hamma vaqt o‘ttiz so‘mdan to‘lab kelganman. Xo‘-o‘sh, siz bizda ikki oy turdingiz…
— Ikki oy-u besh kun…
— Menda yozilgan. Rosa ikki oy… Demak, sizga oltmish so‘m tegadi… Siz Kolya bilan yakshanba kunlari mashg‘ulot o‘tkazganingiz yo‘q, o‘sha kunlari dam oldingiz, shuning uchun to‘qqiz yakshanbani chiqarib tashlaymiz… Uch kun bayram…
Yuliya Vasilyevna birdaniga qizarindi, kuylak burmasini g‘ijimladi-yu, lekin hech nima demadi!..
— Uch bayram kuni… Demak, o‘n ikki so‘m… Kolya kasal bo‘lib qolib, to‘rt marta dars bo‘lmadi, o‘sha kunlari siz mashg‘ulotni faqat Varya bilangina o‘tkazdingiz… Uch kun tishingiz og‘ridi, xotinim peshindan keyin uyga qaytishingizga ijozat berdi… O‘n ikki so‘m va yetti so‘m, demak, yana o‘n to‘qqiz so‘mni chiqarib tashlaymiz… Qoladi qirq bir so‘m. To‘g‘rimi?
Yuliya Vasilyevnaning chap ko‘zi qizarib, yoshga to‘ldi. Iyagi titradi, asabiylashib yo‘taldi, burnini qoqdi, lekin g‘ing demadi.
— Yangi yil oldidan bir tarelka bilan chashkani sindirdingiz. Bu ikki so‘m deylik, idishga familiya yozilgan edi, qimmatroq bo‘lsa ham, mayli, roziman! Bizning haqimiz kimlarda ketmagan deysiz! So‘ngra sizning beparvoligingiz natijasida Kolya daraxtga chiqib, kamzulini yirtib tushdi, bu ham o‘n so‘m… Yana sizning yaxshi qaramaganligingiz natijasida uy xizmatchisi Varyaning botinkasi o‘g‘irlangan. Axir, siz maosh olasiz, shularning ustidan nazorat qilib turishingiz kerak. Demak, yana besh so‘m… O‘ninchi yanvarda mendan o‘n so‘m qarz oldingiz…
— Men olganim yo‘q, — dedi Yuliya Vasilyevna, sekingina.
— Menda hammasi yozilgan.
— Xo‘p, mayli… yaxshi.
— Qirq bir so‘mdan yigirma yetti so‘mni chiqarib tashlasak, o‘n to‘rt so‘m qoladi…
Murabbiyning ikki ko‘zi jiqqa yoshga to‘ldi… Uzun, chiroyli burni terlab ketdi. Bechora qiz!
— Men faqat bir martagina oluvdim, — dedi u, qaltiroq tovush bilan. — Bekachingizdan faqat bir marta uch so‘m olganman, xolos… Shundan boshqa pul olganim yo‘q…
— Hali shundaymi? Men buni yozib qo‘ymagan ekanman! O‘n to‘rt so‘mdan uch so‘mni chiqarsak — o‘n bir so‘m qoladi… Oling pulingizni, jonim! Mana, uch… uch… uch… bir, tag‘in bir so‘m… oling!
Men unga o‘n bir so‘mni berdim… Pulni titroq qo‘llari bilan olib, cho‘ntagiga soldi.
— Mersi! — dedi pichirlab.
Men o‘rnimdan sakrab turib ketib, uy ichida yura boshladim. Juda jahlim chiqib ketgan edi.
— Nega menga «mersi» deysiz? — dedim.
— Pulingiz uchun…
— Axir, pulingizni o‘g‘irlab o‘tiribman-ku, men sizni taladim-ku! Pulingizni o‘g‘irladim! Nega tag‘in menga «mersi» deysiz?
— Boshqa joylarda menga shuni ham berishmas edi…
— Berishmas edi? Ajab emas! Men sizga hazillashdim, sizga unutilmas saboq berdim. Sizning sakson so‘m pulingizni beraman, ana, konvertga solib tayyorlab qo‘yganman. Odam ham shunday latta bo‘ladimi? Nega haqingizni talab qilmaysiz? Nega tek turasiz? Bu zamonda odam o‘tkir tishli bo‘lishi kerak!
Odam shunday bo‘shang bo‘ladimi?
U bo‘shashib kuldi. Uning yuzidan: “bo‘lishi mumkin!” degan maʼnoni uqdim.
Unutilmas saboq uchun undan kechirim so‘radim-da, qo‘liga sakson so‘mini berdim. U qo‘rqa-pisa chiqib ketdi… Uning ketidan qarab turib: bu dunyoda kuchli bo‘lish oson ekan! — deb o‘yladim.
Odil Rahimiy tarjimasi