| Кирилл ёзувидаги матн пастроқда

– Voy baraka topgur-ey! Meni esdan chiqarmabsanda-a? Balki ammam kelganimni bila turib nega o‘tmaydi, deb ginalagandirsan ham.

Ko‘rganda kulgichlari yoyilib ketadigan Xadicha ammasi uni xushhol qarshiladi. To‘ladan kelgan, oppoq yuzli, qora sochlari tovonini o‘padigan bu ayolni dilkash deb bo‘lmasdi. Uning quvnoqligi bir lahzada g‘ussali nigohlar bilan almashinardi. Boqishlari har qancha teran bo‘lmasin, bu holat hamsuhbatining ko‘nglini ezib yuboray derdi.

– Men ham qadr sinayman. Qani jiyanlarimning oldida qancha qiymatim bor ekan deb o‘ylayman.

Bahriddin hovli ayvonidagi supaga horg‘in cho‘kkan ayolning yelkasidan beozor quchdi.

– O‘tir, – dedi unga amma qavatidan joy ko‘rsatib. Keyin jim qoldi. O‘ychan nigohini bir nuqtadan uzmasdi. Negadir og‘ir xo‘rsindi.

– Nega xo‘rsinasiz, – Bahriddin ammasiga hamdard tikildi. –Nimani o‘ylayapsiz?

– Bolalarimni, – javob berdi u shikasta ovozda, – tug‘ilmay nobud bo‘lgan go‘daklarimni… Bahriddin ammasining aljirashga o‘xshash javobidan seskangandek unga ajablanib qaradi.

– Sen ham bu xotinning esi og‘ib qolibdi-ku deb o‘ylayapsanmi? Bilmadim, balki shundaydir. O‘zim esa… qattiq uyqudan cho‘chib uyg‘onib, shirin tushimdan ajrab, aldanib qolganimga kuyaman… O‘zimni bolasi ko‘p ayoldek his etardim. Keyin bilsam, qup-quruq, tirnoqsiz o‘tayotgan ekanman. To‘lg‘oq azobini, suqsurday o‘g‘il tuqqanimni tush ko‘rayotganimni keyin bilib qoldim. Uyli-joyli qilaman, nevarali bo‘laman deganimda… bolamni yer tortib ketsa bo‘ladimi! Toki yer tortmaguncha har kecha uni tush ko‘rar, quvonardim. Bolamga aza tutib ko‘k kiydim… Hamma mendan o‘zini olib qocha boshladi. Yaqinlarim yuz o‘girishdi. Men faqat tushlarimda baxt topardim.

– Bo‘ldi, kuyunmang, – Bahriddin uning qo‘lini qisdi. – O‘tib ketadi.

– O‘tmay qayoqqa borardi. Dunyosi tush, ayqash-uyqash tush-sh…

Oraga zil-zambil sukut cho‘kdi.

– Suvga oqizishdi umrimni… – Amma mungli ovozda gapiradi. – O‘n sakkizimda amakimning o‘g‘liga uzatishdi. To‘yim kuni nikohdan o‘tishga kuyovning o‘rniga kuyov jo‘rasi hamrohlik qilib bordi… Allaqayoqdan paydo bo‘lgan kuyov nikoh daftariga qo‘l qo‘yib, suratga tushdi-yu, yana g‘oyib bo‘ldi.

– Molbozorga ketdi, – dedi ishshayib kuyov jo‘rasi. Allakimning puli bilan sumkasi qolib ketgan ekan. Eltib berarmish… Keyin bilsam, u menga ko‘ngilsiz ekan. Erga tegish nimaligini bilmaydigan g‘o‘r qiz edim. Kelin bo‘lish shunday bo‘ladi-da, deb qaynona-qaynotamning xizmatida yelib-yuguraveribman. Er bo‘lmish esa chimildig‘imni ham ochib qaragan emas. Bor mashmashalardan bir yil deganda xabar topgan enam meni o‘sha kuniyoq uyga olib ketdi. Otam jiyanining uylanishini kutib, meni uzatmasdi. Oradan o‘n to‘rt yil o‘tib erim uylandi. Xushro‘y, suyuqoyoq xotinga… Men esa kelinlarim, ukalarimning xizmatida sochim supurgi, qo‘lim kasov… umrim o‘tganini sezmabman. Kelinlarimning ko‘zi yoriganda o‘zim azob chekayotgandek qiynalar, topgan-tutganimni do‘xtirlarning suyunchisi-yu, bolaning ko‘lliklariga sarf etardim. Ishdan qaytsam, yigirma besh bola “amma”, “xola” deb yugurardi. Shunaqangi osilishadiki, yiqitib yuborishadi.

Hatto belimni mayib qilib qo‘yishlariga ozgina qolgan.

Mo‘ylovi sabza urganlari-yu, bo‘yi yetganlarini qo‘yaver. Sevgi hasratlaridan tortib, qaysiga qanaqangi ich kiyim yetishmayotganigacha bilaman. Ularga qarashaman deb o‘lib-tirilaman, – amma uzun tin olib, og‘ir xo‘rsindi. – Rahmatli singlimning besh sag‘irini deb kimlarga teng bo‘lmadim. Singlimning o‘rniga tushgan xotinning makriga ishongan kuyovim meni uyidan haydab soldi. Qaytib qadam bosma dedi. Sag‘irlar chirqillab qolishdi…

Ertalab “bugun yakshanba, men ham oyoq uzatib bir orom olsam-chi” degan o‘yda soat o‘nga qadar to‘shakdan qo‘zg‘almay yotaveribman. Eshikni taqillatmay Nodir mo‘raladi. “Soat o‘n ikkiga qadar uxlayverasizmi, endi?” deydi. “Bundoq qo‘zg‘alib kelinlaringizga qarashing. Murabbo qaynatyapti. Qishda o‘zingiz ham yeysiz” emish. Go‘rimga olib ketamanmi murabbongni, dedim. Shu bahona ichimdagilarni to‘kib soldim. “Sen men bilan aytishib qolasan-u, uyingga kirib, televizor ko‘rasan. Bolalaringni erkalaysan, xotiningni suyasan. Bor dilxiraliklaring unut bo‘ladi. Xo‘sh, men-chi? Tuni bilan bolishimni ho‘l qilib yig‘layman. Nega ukam bunaqa gapirdi deya g‘amga botaman. O‘ylayverib hasratim ado bo‘lmaydi. Bilaman, mening baxtsizligimga na sen, na xotining aybdor emassizlar… Men dunyodan uning yaxshi-yomon ne’matidan allaqachon ko‘nglimni uzib qo‘yganman…” dedim. Keyin bildim, uydagilarning kam-ko‘sti, ayblarini yopadigan etaklaridan boshqa narsa emas ekanman. Bo‘lmasa, mening ham tug‘ib olish, baxtli bo‘lish imkonim bor edi. Men esa to‘fondek bostirib kelayotgan hislarimni chegirib yashadim. Huvullagan xona, uzun, uyqusiz tunlar sillamni quritdi, jonimga tegdi bari… Bu dard-iztiroblar suyak-suyagimga singib ketgan.

Bahriddin ammasining qo‘lini hamon qo‘yvormas, beixtiyor silab-siypalardi.

– Hammasi yaxshi bo‘ladi, – gap topmay g‘o‘ldiradi u. Sho‘rpeshona ayolga shu bilan dalda bermoqchiga o‘xshardi. Keyin aytishga so‘z topmay jim qoldi. Noqulay sukunatni yana ammaning dardchil ovozi bo‘ldi.

– E… qurib ketsin hammasi, – og‘ir xo‘rsindi juvon. Tanasi boshqa dard bilmas. Ming qilganda ham o‘zingda bola bo‘lmagandan keyin… Dunyodan qo‘limni yuvib, qo‘ltig‘imga urganman. Qishlog‘imizda yetmishdan oshgan bir qari qiz bo‘lardi. U katta kalishli oyoqlarini zo‘rg‘a sudrab bosar, qabristonni o‘t-o‘lanlardan tozalar edi. Jiyda tagida tunab, tug‘ilmagan bolasiga alla aytganini ko‘rganimda seskanib ketganman. Xudo unga na zurriyod, na bola boqib o‘stirish uchun boshpana ato etgan ekan…

Amma uzun tin olib, tinka-madori qurigandek og‘ir ”uf” tortdi… Keyin esa… uning ko‘ksidan yurak-bag‘irni o‘rtab yuboradigan mung chiqdi. U alla aytayotgandi…

Маягўзал Чориева. Амма (ҳикоя)

– Вой барака топгур-эй! Мени эсдан чиқармабсанда-а? Балки аммам келганимни била туриб нега ўтмайди, деб гиналагандирсан ҳам.

Кўрганда кулгичлари ёйилиб кетадиган Хадича аммаси уни хушҳол қаршилади. Тўладан келган, оппоқ юзли, қора сочлари товонини ўпадиган бу аёлни дилкаш деб бўлмасди. Унинг қувноқлиги бир лаҳзада ғуссали нигоҳлар билан алмашинарди. Боқишлари ҳар қанча теран бўлмасин, бу ҳолат ҳамсуҳбатининг кўнглини эзиб юборай дерди.

– Мен ҳам қадр синайман. Қани жиянларимнинг олдида қанча қийматим бор экан деб ўйлайман.

Баҳриддин ҳовли айвонидаги супага ҳорғин чўккан аёлнинг елкасидан беозор қучди.

– Ўтир, – деди унга амма қаватидан жой кўрсатиб. Кейин жим қолди. Ўйчан нигоҳини бир нуқтадан узмасди. Негадир оғир хўрсинди.

– Нега хўрсинасиз, – Баҳриддин аммасига ҳамдард тикилди. –Нимани ўйлаяпсиз?

– Болаларимни, – жавоб берди у шикаста овозда, – туғилмай нобуд бўлган гўдакларимни… Баҳриддин аммасининг алжирашга ўхшаш жавобидан сескангандек унга ажабланиб қаради.

– Сен ҳам бу хотиннинг эси оғиб қолибди-ку деб ўйлаяпсанми? Билмадим, балки шундайдир. Ўзим эса… қаттиқ уйқудан чўчиб уйғониб, ширин тушимдан ажраб, алданиб қолганимга куяман… Ўзимни боласи кўп аёлдек ҳис этардим. Кейин билсам, қуп-қуруқ, тирноқсиз ўтаётган эканман. Тўлғоқ азобини, суқсурдай ўғил туққанимни туш кўраётганимни кейин билиб қолдим. Уйли-жойли қиламан, неварали бўламан деганимда… боламни ер тортиб кетса бўладими! Токи ер тортмагунча ҳар кеча уни туш кўрар, қувонардим. Боламга аза тутиб кўк кийдим… Ҳамма мендан ўзини олиб қоча бошлади. Яқинларим юз ўгиришди. Мен фақат тушларимда бахт топардим.

– Бўлди, куюнманг, – Баҳриддин унинг қўлини қисди. – Ўтиб кетади.

– Ўтмай қаёққа борарди. Дунёси туш, айқаш-уйқаш туш-ш…

Орага зил-замбил сукут чўкди.

– Сувга оқизишди умримни… – Амма мунгли овозда гапиради. – Ўн саккизимда амакимнинг ўғлига узатишди. Тўйим куни никоҳдан ўтишга куёвнинг ўрнига куйов жўраси ҳамроҳлик қилиб борди… Аллақаёқдан пайдо бўлган куйов никоҳ дафтарига қўл қўйиб, суратга тушди-ю, яна ғойиб бўлди.

– Молбозорга кетди, – деди ишшайиб куйов жўраси. Аллакимнинг пули билан сумкаси қолиб кетган экан. Элтиб берармиш… Кейин билсам, у менга кўнгилсиз экан. Эрга тегиш нималигини билмайдиган ғўр қиз эдим. Келин бўлиш шундай бўлади-да, деб қайнона-қайнотамнинг хизматида елиб-югураверибман. Эр бўлмиш эса чимилдиғимни ҳам очиб қараган эмас. Бор машмашалардан бир йил деганда хабар топган энам мени ўша куниёқ уйга олиб кетди. Отам жиянининг уйланишини кутиб, мени узатмасди. Орадан ўн тўрт йил ўтиб эрим уйланди. Хушрўй, суюқоёқ хотинга… Мен эса келинларим, укаларимнинг хизматида сочим супурги, қўлим касов… умрим ўтганини сезмабман. Келинларимнинг кўзи ёриганда ўзим азоб чекаётгандек қийналар, топган-тутганимни дўхтирларнинг суюнчиси-ю, боланинг кўлликларига сарф этардим. Ишдан қайтсам, йигирма беш бола “амма”, “хола” деб югурарди. Шунақанги осилишадики, йиқитиб юборишади.

Ҳатто белимни майиб қилиб қўйишларига озгина қолган.

Мўйлови сабза урганлари-ю, бўйи етганларини қўявер. Севги ҳасратларидан тортиб, қайсига қанақанги ич кийим етишмаётганигача биламан. Уларга қарашаман деб ўлиб-тириламан, – амма узун тин олиб, оғир хўрсинди. – Раҳматли синглимнинг беш сағирини деб кимларга тенг бўлмадим. Синглимнинг ўрнига тушган хотиннинг макрига ишонган куёвим мени уйидан ҳайдаб солди. Қайтиб қадам босма деди. Сағирлар чирқиллаб қолишди…

Эрталаб “бугун якшанба, мен ҳам оёқ узатиб бир ором олсам-чи” деган ўйда соат ўнга қадар тўшакдан қўзғалмай ётаверибман. Эшикни тақиллатмай Нодир мўралади. “Соат ўн иккига қадар ухлайверасизми, энди?” дейди. “Бундоқ қўзғалиб келинларингизга қарашинг. Мураббо қайнатяпти. Қишда ўзингиз ҳам ейсиз” эмиш. Гўримга олиб кетаманми мураббонгни, дедим. Шу баҳона ичимдагиларни тўкиб солдим. “Сен мен билан айтишиб қоласан-у, уйингга кириб, телевизор кўрасан. Болаларингни эркалайсан, хотинингни суясан. Бор дилхираликларинг унут бўлади. Хўш, мен-чи? Туни билан болишимни ҳўл қилиб йиғлайман. Нега укам бунақа гапирди дея ғамга ботаман. Ўйлайвериб ҳасратим адо бўлмайди. Биламан, менинг бахтсизлигимга на сен, на хотининг айбдор эмассизлар… Мен дунёдан унинг яхши-ёмон неъматидан аллақачон кўнглимни узиб қўйганман…” дедим. Кейин билдим, уйдагиларнинг кам-кўсти, айбларини ёпадиган этакларидан бошқа нарса эмас эканман. Бўлмаса, менинг ҳам туғиб олиш, бахтли бўлиш имконим бор эди. Мен эса тўфондек бостириб келаётган ҳисларимни чегириб яшадим. Ҳувуллаган хона, узун, уйқусиз тунлар силламни қуритди, жонимга тегди бари… Бу дард-изтироблар суяк-суягимга сингиб кетган.

Баҳриддин аммасининг қўлини ҳамон қўйвормас, беихтиёр силаб-сийпаларди.

– Ҳаммаси яхши бўлади, – гап топмай ғўлдиради у. Шўрпешона аёлга шу билан далда бермоқчига ўхшарди. Кейин айтишга сўз топмай жим қолди. Ноқулай сукунатни яна амманинг дардчил овози бўлди.

– Э… қуриб кетсин ҳаммаси, – оғир хўрсинди жувон. Танаси бошқа дард билмас. Минг қилганда ҳам ўзингда бола бўлмагандан кейин… Дунёдан қўлимни ювиб, қўлтиғимга урганман. Қишлоғимизда етмишдан ошган бир қари қиз бўларди. У катта калишли оёқларини зўрға судраб босар, қабристонни ўт-ўланлардан тозалар эди. Жийда тагида тунаб, туғилмаган боласига алла айтганини кўрганимда сесканиб кетганман. Худо унга на зурриёд, на бола боқиб ўстириш учун бошпана ато этган экан…

Амма узун тин олиб, тинка-мадори қуригандек оғир ”уф” тортди… Кейин эса… унинг кўксидан юрак-бағирни ўртаб юборадиган мунг чиқди. У алла айтаётганди…