| Кирилл ёзувидаги матн пастроқда

Uyqusiz tunlarimning birida eshik qattiq taqilladi. Ochganimda uning rang-ro‘yi avvalgidek emasdi: ko‘z osti salqigan, quyuq sochlari to‘zg‘igan, ko‘k galstugi bo‘ynidan bo‘shatilgan, bir ahvol. Ikki yil avval o‘ziga bino qo‘ygan olifta yigitchaga solishtirganda yer-u osmoncha farq bor edi. Tanim muzlab qolgandek bo‘ldi.

– Nega keldingiz? – salom o‘rniga savol berdim.
– Xayriyat, ko‘chib ketmapsan, – u taklif kutmay ichkariga kirdi.
Uni haydab yuborgim kelmadi. Garchand necha marta uning ostonamga qaytib kelishini tasavvur qilgan va har safar eshikni tars yopib qo‘yishni tilagan bo‘lsamda, ixtiyorsiz ortidan oshxonaga kirdim.
– Tamaddi qilishga biror nima ber, – u muzlatkichni ochib razm soldi. Aftidan ko‘ngildagidek narsa topolmadi, shekilli, qaytib yopdi. – Pastdagi do‘kon ishlamayapti ekan. Uzr, quruq keldim.
Uning har gal to‘lib-toshib kelgan kunlarini esladim. Albatta, gul ham bo‘lardi. Men sevgan moychechaklar bilan kelardi.
– Men uyda ovqatlanmayman, – dedim rostini aytib.
– Bekorga ozib ketmapsanda, – qomatimga ko‘z yugurtirib, stulga behol cho‘kdi. – O‘sha yerda ishlayapsanmi?
– Yo‘q. Nashriyotdan ketdim. Yaxshi oylik to‘laydigan xususiy firma topdim.
– Men ketganimdan so‘ng ishlaging kelmaptida… – u stoldagi vazada turgan qizil olmani qo‘liga oldi. – Erga tegmagan ko‘rinasan?
Javob bergim kelmay deraza tomon yurdim. Qishloqqa – uyimizga kelayotgan, ishxonamga kelib surishtirib ketadigan sovchilar haqida o‘yladim. Ularning birortasiga rozilik berishga qalbim to‘la topshirganim – shu insonning xotiralari yo‘l qo‘ymasdi. Tashqarida yoz oqshomi hukm surar, to‘qqizinchi qavatdan, ayniqsa, manzara go‘zal ko‘rinadi. Bir vaqtlar bu yerda bayram kunlari otiladigan mushaklarni birga kuzatar va yosh bola kabi zavqlanardik.
– Tegmagansan… – dedi u yonimga kelib yelkamga qo‘lini qo‘yarkan. – Meni kutgansan.
– Nega keldingiz? – savolimni takrorladim qo‘lini yelkamdan tushirarkanman.
– Sensiz yozolmayapman. Biror satr ham, – u og‘ir uh tortdi. – Oxirgi asarimni o‘shanda birga ishlagan kezlarimiz yozgandim. Esingdami, peshma-pesh chiqqan kitoblarim… hammasi do‘konlarda tez sotilib ketardi.
Miyig‘imda kuldim. O‘sha kitoblarni asosan men yozganimni, albatta, ikkimizdan boshqa birov bilmasdi. Birgalikda baxtli kunlarimiz u yozuvchi bo‘lishni orzu qilishini ko‘p aytardi. Bir nechta hikoyalari gazeta yuzini ko‘rgan, ammo omma e’tiboriga tushmagandi. Men nashriyotda ko‘plab kitoblarni tahrir qilganim, shuningdek, bo‘sh vaqtim kutubxonada o‘tgani uchun adabiyotni yaxshi tushunar, ammo yozuvchilikka da’voyim yo‘q edi. Ilk uchrashgan kunlarimiz unga xayolimga kelgan syujetlar, voqealarni so‘zlab berishni yoqtirardim. U esa meni diqqat bilan tinglab, ertasiga oqqa ko‘chirib kelardi. Ularni o‘qib ko‘nglim to‘lmasdi. Keyin ustidan o‘zim qayta yoza boshlardim. Bir necha kunda tayyor hikoyani qo‘liga tutqazardim. U yosh boladek suyunib, tahririyat tomon chopardi. Zavqlanishini ko‘rish menga yoqardi. Hikoyasi chiqqan jurnalni menga olib kelganida, mashqlarim uning nomidan e’lon qilinganidan suyunardim, chunki uni hamisha o‘zimdan ham ortiq sevardim. Meni bag‘riga bosib, qulog‘imga hamisha birga bo‘lamiz, birga yozamiz, birga o‘lamiz, deb pichirlardi.
– Birga yozgan damlarimiz zo‘r edi-da, – u xayollarimni sezgandek ko‘zlarimga boqdi. – Ilk kitobim chiqqanida ham yonimda eding. O‘zing nom tanlab berganding unga. Olgan qalam haqim-chi… Senga deb taqinchoq olib bergandim.
O‘sha taqinchoq qutichamda anchadan beri tegilmay turardi. Adabiyotdan topgan birinchi va oxirgi buyumim sifatida. Keyingi qalam haqlarini u deyarli maishatga sarflab yubordi. Uch yillik yashirin hayotimiz davomida u adabiy olamda o‘z o‘rniga ega yozuvchi bo‘lib shakllandi. Galdagi asarini o‘zi yoza oladi, deb hamisha ishonardim. Lekin ishtirokimsiz uddalay olmayotganini ko‘rib, ish stoli yoniga kelar va sochlarini silab, uxlab olishi kerakligini, o‘zim davom ettirishimni aytardim. Telbalarcha unga ishonganim, o‘zimni topshirganim, birga yashaganim, tunlari uning uchun yozishim – hammasi hozir ahmoqlikdan boshqa narsa emasdek ko‘rinardi.
– Men ham yozmay qo‘ydim, – dedim unga tik boqib. – Sizga bu oqshom biror nima yozib berishga istagim ham, vaqtim ham yo‘q.
U menga norozi boqdi.
– To‘g‘risi, seni sog‘indim. Kulgichlaringni, uzun sochlaringni, isingni… – yaqin kelib qo‘limdan ushladi. – Unut­maganingni ko‘zlaring sotib qo‘ydi. Baribir mehr bilan boqadi ular menga. Ha, to‘g‘ri, aybdorman. Seni tashlab ketdim. Nomardlarcha. Uylanaman, deb so‘zimda turmadim. Lekin mana… qaytdim baribir. Uloqib-uloqib yoningga qaytdim.
U bilan o‘tgan so‘nggi oylarimni xotirladim. Uni xalqaro adabiy jurnalga ishga chaqirishdi. Nashriyotda yonma-yon xonalarda – u yordamchi muharrir, men musahhih bo‘lib ko‘p yillardan beri ishlab kelardik. U ketgach, nashriyot ham huvillab qolgandek bo‘ldi. Zamonaviy uslubda ijod qiladigan yosh yozuvchi sifatida hamma tanirdi uni. Tadbirlar ketidan uchrashuvlar, telesuhbatlar, muloqotlar davom etardi. Xalqaro adabiy tanlovlarda men yozgan hikoyalar bilan g‘olib bo‘lib qaytarkan, butun ijod ahliga unga ishonch bildirardi. Uni faqat chetdan kuzatar, muvaffiyatlarini birga totmasdim. U obro‘siga putur yetmasligi uchun munosabatlarimizni hamisha sir saqlashimni istardi. To‘y qilsak, hammasi yaxshi bo‘lishini o‘ylab kutardim.
Bir kuni uni ishxonasiga izlab borganimda, bog‘da bir qiz bilan quyuq suhbatlashib turganini ko‘rdim. Yuragimdan nimadir uzilgandek bo‘ldi-yu, jim ortimga qaytdim. Undan izoh so‘rashni istamadim. O‘zi tashkil qilgan shoiralarning to‘garagiga bosh bo‘lib yurishini bilganim uchun o‘tkinchi hissiyot ekaniga o‘zimni ishontirdim.
Ammo ayol ruhan sezadi. Undan zerikkanlarini, istamay qolganlarini qalbi bilan anglaydi. Men ham uning o‘zimdan uzoqlashib ketayotganini bilib turardim. Yonimga kelmas, kelsa ham telefonidan ortmasdi. Miyig‘ida jilmayib ijodkor do‘stlari bilan xabar yozishib o‘tirganida, uni yo‘qotmaslik uchun galdagi qissani tugallash bilan band bo‘lardim. Nashriyotda ham tahrirdan ortgan bo‘sh vaqtim uning yangi kitoblarini nashrga tayyorlash bilan o‘tar, ammo avvalgi quvonch yo‘q, dilim juda g‘ash tortgandi. Ikkimizning adabiy olamimizda u meni yolg‘iz tashlab, nom taratgan adibalar, yozuvchilar, shoira qizlar davrasiga intilardi. Ijtimoiy tarmoqlarda uning shunday davralarda mag‘rurona turgan suratini ko‘rib, rashkim kuchayib borardi. Oxiri portladim.
Bir kuni uyga kelishi bilan qarshisida taom emas, talab qo‘ydim. Yo meni, yo ularni tanlashini so‘radim.
– Sen… ijodiy muhitni tushunmaysan, baribir. Men adabiyotga daxldor odamman, do‘st-u yorlarimdan voz kechmayman, – dedi.
Yangi chiqqan kitobini tap etib stolga qo‘ydi-da, eshikni yopib chiqib ketdi. Bir hafta sog‘inish bilan qiynalib o‘tdi kunlarim. Uni adabiy muhitdan tortib olib, faqat o‘zim bilan qolishini talab qilishim xudbinlik ekanini angladim. Ishxonasiga bordim: yo‘q ekan. So‘ng ijara uyiga izlab bordim. Eshikni u doim hamkasbim deb ataydigan bir ayol ochdi. Ortidan tugmalarini qadagancha u ko‘rindi.

…Sochlarimni silayotgan iliq qo‘llar taftidan sehrlanib ko‘zlarimni bir zum yumdim. Qalbim ilidi.
– Ha, tan olaman. Sengacha va sendan keyin ham hayotimda ko‘pchilik bo‘lgan. Lekin… yagona muhabbatim sen ekansan. Buni anglab yetishim bilan yoningga chopib keldim. Ha, yugurib… Ishxonamdan piyoda keldim, senga yetish yo‘lidagi mashaqqatni anglash uchun.
Gazga choy qo‘ydim. Ovqatga unnay boshladim. U esa mehmonxonaga o‘tdi. To‘g‘ri kitob javonim sari yurganini taxmin qildim. Kitoblarning varaqlanayotgani eshitildi. Eng tepada uning kitoblari tizilib turardi. Necha marta hammasini yig‘ishtirib tashlamoqchi bo‘lganman. Lekin kitoblarga mehrim baland edi. Har biriga yurak qo‘rim singgandi.
Ovqatning tagini past qilib dimlab, yoniga kirdim. Divanda o‘y surib o‘tirardi. Meni ko‘rib yuzi yorishdi.
– Kel, o‘tir… Adabiy muhit juda zerikarli bo‘p qoldi. Nashriyot bilan ham hamkorligimiz yo‘qoldi. Ishxonam berayotgan yangi uylardan xarid qilgandim, kreditga. Ijarada sarson yurishdan charchadim. Shuni boshlang‘ich to‘lovini to‘lay deb nashriyotdan tarixiy roman uchun buyurtma oldim. Qalam haqining yarmini oldindan to‘lashdi. Endi shu desang, romanni topshirish uchun ikki oy vaqtim qoldi.
– Kim haqida yozayapsiz, mavzusi nima? – anchadan beri yozmay qo‘yganim uchun beixtiyor qiziqib so‘radim.
– Ikkinchi jahon urushi yillarida front ortidagi o‘zbeklar hayotini. Bosh qahramon yigitning otasi urushga ketadi, onasi esa rais bilan haligindek… Keyin otasi qaytib boshqasiga uylanadi. Yana ko‘p voqealarni qo‘shyapman.
– “Ikki eshik orasi”ga o‘xshab qolmayaptimi ishqilib?
– Shunaqami? – u xijolat bo‘lgandek peshonasini qashladi. – O‘tkir Hoshimov asarlarini o‘qib katta bo‘lganmizda… balkim. Yoki urushdan qochgan yigit haqida yozsammi?
– Said Ahmadni ham ko‘p o‘qigansiz, – dedim kulgim qistab.
– O‘zing biror syujet bersang-chi, azizim… Sen syujetlar konisan-ku. Meni ilhom farishtamsan. Ko‘rding, sensiz ahvolimni…
Ha, ikki yil davomida uning jurnallarda biror hikoyasini ham, do‘konlarda yangi kitobini ham ko‘rmagandim.
– O‘ylab ko‘raman… Urush – o‘lmas mavzu. Tabiy syujet topish kerak.
– Ikki oy ichida yoza olasan-a? Senga ishonaman. Har kuni ishdan so‘ng yoningga kelaman, yana birga yashaymiz.
Bu gapdan negadir xursand bo‘lmadim.
– Ikki oydan so‘ng-chi?
– Keyin ham… yana buyurtmalar olaman. Birga yozaveramiz. Bir umr.
– Kreditni yopgach, yangi uyingizga ketasizmi? Kim bilan yashaysiz u yerda? – so‘radim istehzo bilan.
U og‘ir uh tortdi.
– Bilasanmi, jonim… qishloqda ota-onam qo‘ymayapti uylan deb. Qo‘shnimizning qiziga mendan so‘ramay fotiha ham qilib qo‘yishibdi. Kuzda to‘y. Sendan buni yashirmoqchi emasman. U ota-onamni yonida xizmatini qilib yuraveradi, sen esa…
– O‘ynashim bo‘lasan, deb qo‘ya qoling.
– Yo‘g‘e, sevgilim, mahbubamsan-u…
Ichimda umid bilan kutganim – “o‘z uyimga olib ketaman, to‘y qilamiz, rafiqam bo‘lasan, bir umr birga ijod qilamiz”, degan so‘zlar uning tilidan yangramadi. O‘rnimdan turib kitob javonimdan uning kitoblarini yig‘ishtira boshladim.
– Iltimos, shularni o‘zingiz bilan ola keting.
– Lekin… nega, hayotim, u bizning birgalikdagi asarlarimiz-ku, biz ularning ota-onasimiz, axir!
– Boshqa kitob tug‘ishni istamayman! – kutilmaganda yig‘lab yubordim. – Men oila qurishni, sizdan farzandlar ko‘rishni, ularni birga tarbiyalashni orzu qilardim! Ha, faqatgina orzu! Amalga oshmas orzular… Institutni qanday toza niyatlar bilan bitirgan edim-a? Nashriyotga ishga olishganida ota-onamga yuzingizni yorug‘ qilaman deb poytaxtda qolishga arang ko‘ndirgandim-a? Siz dugonalarimdan ajratib olib shu kvartirani topganingizda ham tez orada sovchi yuborishingizga go‘ldek ishongan edim-a? Uyqusiz tunlar sizning asarlaringizni yozayotganda bir umr yonimda bo‘lishingizga ishongandim-a? Ha, abadiy muhabbatga ishongandim… judayam ishongandim. Shunchalar ishondimki, o‘zimni topshirdim… Vijdon azobida qoldim meni oq yuvib-oqtaraganlar oldida. Yozgan hikoyalarim kabi oxiri hammasi baxtli yakun topishiga amin edim… Ammo siz men tasvirlagan qahramonlarga sira o‘xshamadingiz. Ulardek mard, sadoqatli, mehribon chiqmadingiz. Orzular o‘sha kitoblarda qolib ketdi. Hayotda aksiga duch keldim: aldandim. Hamma hurmat qilib ardoqlaydigan aziz yozuvchim meni tashlab ketdi.
Shalviragancha cho‘kdim. Endi ko‘zlarimdan yosh oqmasdi. Nazarimda, ular teskari oqar: ichimga, yuragimga tomardi. Qalbim og‘irlashib ketdi. Zildek…
Asta yonimga kelib yelkamga qo‘lini bosdi. Endi ular sovuq tuyulardi.
– Keting! – dedim ko‘zlariga tik qarab.
– Mendan voz kecholmaysan, azizim… sevasan-ku axir. Ikki yilki, shu yerda kutgansan meni. Kitoblarimiz bilan dardlashib. Endi senga… kim uylanardi, axir, o‘ylab ko‘r. Xullas… asarni yoza boshlagach qo‘ng‘iroq qil. Darhol yetib kelaman. Meni yo‘qotsang hech kiming qolmaydi.
U peshonamdan asta o‘pib qo‘ydi. So‘ng stolga vizitkasini qo‘yib, indamay chiqib ketdi.
Kitoblar sochilib yotgan gilamda uzoq vaqt sassiz, qimir etmay yotdim. Bolaligimda qo‘g‘irchoq ushlagancha unga alla aytganlarimni, o‘smirlik paytlarim oq otdagi shahzodam o‘z qasriga olib ketishi haqdagi xayollarimni, talaba bo‘lgach, eng zo‘r noshir bo‘lish haqidagi maqsadlarimni esladim. Ikki yilki, ko‘nglimda biror orzu ham, tilak ham yo‘q. Faqat kun kechirardim. Yashamasdim. Ehtimol… uni intizor bo‘lib kutardim.
Qachon uxlab qolganimni bilmayman. Uyg‘onganimda quyosh nurlari xonani yoritar, bugun ham kun qattiq qizishidan darak berib turardi. O‘rnimdan turishim bilan nihoyat, qat’iy ishonch bilan tashqariga chiqdim. Gazeta shoxobchasidan e’lonlar ro‘znomasini olib, ijaraga uy izlay boshladim…
Ship-shiydam qilib bo‘shatilgan xonadon kalitini egasiga topshirarkanman, umrimning besh yili o‘tgan uyga so‘nggi bor nazar soldim.
– Polda kitoblar uyulib turibdi, – dedi ichkarini ko‘zdan kechirgan xonadon egasi. – Unutibsiz, chog‘i.
– Ulardan voz kechdim, – dedim jilmayib. – Endi o‘z kitoblarimni yozaman. Faqat o‘zimnikini!

Нодирабегим Иброҳимова. Воз кечилган китоблар (ҳикоя)

Уйқусиз тунларимнинг бирида эшик қаттиқ тақиллади. Очганимда унинг ранг-рўйи аввалгидек эмасди: кўз ости салқиган, қуюқ сочлари тўзғиган, кўк галстуги бўйнидан бўшатилган, бир аҳвол. Икки йил аввал ўзига бино қўйган олифта йигитчага солиштирганда ер-у осмонча фарқ бор эди. Таним музлаб қолгандек бўлди.

– Нега келдингиз? – салом ўрнига савол бердим.
– Хайрият, кўчиб кетмапсан, – у таклиф кутмай ичкарига кирди.
Уни ҳайдаб юборгим келмади. Гарчанд неча марта унинг остонамга қайтиб келишини тасаввур қилган ва ҳар сафар эшикни тарс ёпиб қўйишни тилаган бўлсамда, ихтиёрсиз ортидан ошхонага кирдим.
– Тамадди қилишга бирор нима бер, – у музлаткични очиб разм солди. Афтидан кўнгилдагидек нарса тополмади, шекилли, қайтиб ёпди. – Пастдаги дўкон ишламаяпти экан. Узр, қуруқ келдим.
Унинг ҳар гал тўлиб-тошиб келган кунларини эсладим. Албатта, гул ҳам бўларди. Мен севган мойчечаклар билан келарди.
– Мен уйда овқатланмайман, – дедим ростини айтиб.
– Бекорга озиб кетмапсанда, – қоматимга кўз югуртириб, стулга беҳол чўкди. – Ўша ерда ишлаяпсанми?
– Йўқ. Нашриётдан кетдим. Яхши ойлик тўлайдиган хусусий фирма топдим.
– Мен кетганимдан сўнг ишлагинг келмаптида… – у столдаги вазада турган қизил олмани қўлига олди. – Эрга тегмаган кўринасан?
Жавоб бергим келмай дераза томон юрдим. Қишлоққа – уйимизга келаётган, ишхонамга келиб суриштириб кетадиган совчилар ҳақида ўйладим. Уларнинг бирортасига розилик беришга қалбим тўла топширганим – шу инсоннинг хотиралари йўл қўймасди. Ташқарида ёз оқшоми ҳукм сурар, тўққизинчи қаватдан, айниқса, манзара гўзал кўринади. Бир вақтлар бу ерда байрам кунлари отиладиган мушакларни бирга кузатар ва ёш бола каби завқланардик.
– Тегмагансан… – деди у ёнимга келиб елкамга қўлини қўяркан. – Мени кутгансан.
– Нега келдингиз? – саволимни такрорладим қўлини елкамдан туширарканман.
– Сенсиз ёзолмаяпман. Бирор сатр ҳам, – у оғир уҳ тортди. – Охирги асаримни ўшанда бирга ишлаган кезларимиз ёзгандим. Эсингдами, пешма-пеш чиққан китобларим… ҳаммаси дўконларда тез сотилиб кетарди.
Мийиғимда кулдим. Ўша китобларни асосан мен ёзганимни, албатта, иккимиздан бошқа биров билмасди. Биргаликда бахтли кунларимиз у ёзувчи бўлишни орзу қилишини кўп айтарди. Бир нечта ҳикоялари газета юзини кўрган, аммо омма эътиборига тушмаганди. Мен нашриётда кўплаб китобларни таҳрир қилганим, шунингдек, бўш вақтим кутубхонада ўтгани учун адабиётни яхши тушунар, аммо ёзувчиликка даъвойим йўқ эди. Илк учрашган кунларимиз унга хаёлимга келган сюжетлар, воқеаларни сўзлаб беришни ёқтирардим. У эса мени диққат билан тинглаб, эртасига оққа кўчириб келарди. Уларни ўқиб кўнглим тўлмасди. Кейин устидан ўзим қайта ёза бошлардим. Бир неча кунда тайёр ҳикояни қўлига тутқазардим. У ёш боладек суюниб, таҳририят томон чопарди. Завқланишини кўриш менга ёқарди. Ҳикояси чиққан журнални менга олиб келганида, машқларим унинг номидан эълон қилинганидан суюнардим, чунки уни ҳамиша ўзимдан ҳам ортиқ севардим. Мени бағрига босиб, қулоғимга ҳамиша бирга бўламиз, бирга ёзамиз, бирга ўламиз, деб пичирларди.
– Бирга ёзган дамларимиз зўр эди-да, – у хаёлларимни сезгандек кўзларимга боқди. – Илк китобим чиққанида ҳам ёнимда эдинг. Ўзинг ном танлаб бергандинг унга. Олган қалам ҳақим-чи… Сенга деб тақинчоқ олиб бергандим.
Ўша тақинчоқ қутичамда анчадан бери тегилмай турарди. Адабиётдан топган биринчи ва охирги буюмим сифатида. Кейинги қалам ҳақларини у деярли маишатга сарфлаб юборди. Уч йиллик яширин ҳаётимиз давомида у адабий оламда ўз ўрнига эга ёзувчи бўлиб шаклланди. Галдаги асарини ўзи ёза олади, деб ҳамиша ишонардим. Лекин иштирокимсиз уддалай олмаётганини кўриб, иш столи ёнига келар ва сочларини силаб, ухлаб олиши кераклигини, ўзим давом эттиришимни айтардим. Телбаларча унга ишонганим, ўзимни топширганим, бирга яшаганим, тунлари унинг учун ёзишим – ҳаммаси ҳозир аҳмоқликдан бошқа нарса эмасдек кўринарди.
– Мен ҳам ёзмай қўйдим, – дедим унга тик боқиб. – Сизга бу оқшом бирор нима ёзиб беришга истагим ҳам, вақтим ҳам йўқ.
У менга норози боқди.
– Тўғриси, сени соғиндим. Кулгичларингни, узун сочларингни, исингни… – яқин келиб қўлимдан ушлади. – Унут­маганингни кўзларинг сотиб қўйди. Барибир меҳр билан боқади улар менга. Ҳа, тўғри, айбдорман. Сени ташлаб кетдим. Номардларча. Уйланаман, деб сўзимда турмадим. Лекин мана… қайтдим барибир. Улоқиб-улоқиб ёнингга қайтдим.
У билан ўтган сўнгги ойларимни хотирладим. Уни халқаро адабий журналга ишга чақиришди. Нашриётда ёнма-ён хоналарда – у ёрдамчи муҳаррир, мен мусаҳҳиҳ бўлиб кўп йиллардан бери ишлаб келардик. У кетгач, нашриёт ҳам ҳувиллаб қолгандек бўлди. Замонавий услубда ижод қиладиган ёш ёзувчи сифатида ҳамма танирди уни. Тадбирлар кетидан учрашувлар, телесуҳбатлар, мулоқотлар давом этарди. Халқаро адабий танловларда мен ёзган ҳикоялар билан ғолиб бўлиб қайтаркан, бутун ижод аҳлига унга ишонч билдирарди. Уни фақат четдан кузатар, муваффиятларини бирга тотмасдим. У обрўсига путур етмаслиги учун муносабатларимизни ҳамиша сир сақлашимни истарди. Тўй қилсак, ҳаммаси яхши бўлишини ўйлаб кутардим.
Бир куни уни ишхонасига излаб борганимда, боғда бир қиз билан қуюқ суҳбатлашиб турганини кўрдим. Юрагимдан нимадир узилгандек бўлди-ю, жим ортимга қайтдим. Ундан изоҳ сўрашни истамадим. Ўзи ташкил қилган шоираларнинг тўгарагига бош бўлиб юришини билганим учун ўткинчи ҳиссиёт эканига ўзимни ишонтирдим.
Аммо аёл руҳан сезади. Ундан зерикканларини, истамай қолганларини қалби билан англайди. Мен ҳам унинг ўзимдан узоқлашиб кетаётганини билиб турардим. Ёнимга келмас, келса ҳам телефонидан ортмасди. Мийиғида жилмайиб ижодкор дўстлари билан хабар ёзишиб ўтирганида, уни йўқотмаслик учун галдаги қиссани тугаллаш билан банд бўлардим. Нашриётда ҳам таҳрирдан ортган бўш вақтим унинг янги китобларини нашрга тайёрлаш билан ўтар, аммо аввалги қувонч йўқ, дилим жуда ғаш тортганди. Иккимизнинг адабий оламимизда у мени ёлғиз ташлаб, ном таратган адибалар, ёзувчилар, шоира қизлар даврасига интиларди. Ижтимоий тармоқларда унинг шундай давраларда мағрурона турган суратини кўриб, рашким кучайиб борарди. Охири портладим.
Бир куни уйга келиши билан қаршисида таом эмас, талаб қўйдим. Ё мени, ё уларни танлашини сўрадим.
– Сен… ижодий муҳитни тушунмайсан, барибир. Мен адабиётга дахлдор одамман, дўст-у ёрларимдан воз кечмайман, – деди.
Янги чиққан китобини тап этиб столга қўйди-да, эшикни ёпиб чиқиб кетди. Бир ҳафта соғиниш билан қийналиб ўтди кунларим. Уни адабий муҳитдан тортиб олиб, фақат ўзим билан қолишини талаб қилишим худбинлик эканини англадим. Ишхонасига бордим: йўқ экан. Сўнг ижара уйига излаб бордим. Эшикни у доим ҳамкасбим деб атайдиган бир аёл очди. Ортидан тугмаларини қадаганча у кўринди.

…Сочларимни силаётган илиқ қўллар тафтидан сеҳрланиб кўзларимни бир зум юмдим. Қалбим илиди.
– Ҳа, тан оламан. Сенгача ва сендан кейин ҳам ҳаётимда кўпчилик бўлган. Лекин… ягона муҳаббатим сен экансан. Буни англаб етишим билан ёнингга чопиб келдим. Ҳа, югуриб… Ишхонамдан пиёда келдим, сенга етиш йўлидаги машаққатни англаш учун.
Газга чой қўйдим. Овқатга уннай бошладим. У эса меҳмонхонага ўтди. Тўғри китоб жавоним сари юрганини тахмин қилдим. Китобларнинг варақланаётгани эшитилди. Энг тепада унинг китоблари тизилиб турарди. Неча марта ҳаммасини йиғиштириб ташламоқчи бўлганман. Лекин китобларга меҳрим баланд эди. Ҳар бирига юрак қўрим сингганди.
Овқатнинг тагини паст қилиб димлаб, ёнига кирдим. Диванда ўй суриб ўтирарди. Мени кўриб юзи ёришди.
– Кел, ўтир… Адабий муҳит жуда зерикарли бўп қолди. Нашриёт билан ҳам ҳамкорлигимиз йўқолди. Ишхонам бераётган янги уйлардан харид қилгандим, кредитга. Ижарада сарсон юришдан чарчадим. Шуни бошланғич тўловини тўлай деб нашриётдан тарихий роман учун буюртма олдим. Қалам ҳақининг ярмини олдиндан тўлашди. Энди шу десанг, романни топшириш учун икки ой вақтим қолди.
– Ким ҳақида ёзаяпсиз, мавзуси нима? – анчадан бери ёзмай қўйганим учун беихтиёр қизиқиб сўрадим.
– Иккинчи жаҳон уруши йилларида фронт ортидаги ўзбеклар ҳаётини. Бош қаҳрамон йигитнинг отаси урушга кетади, онаси эса раис билан ҳалигиндек… Кейин отаси қайтиб бошқасига уйланади. Яна кўп воқеаларни қўшяпман.
– “Икки эшик ораси”га ўхшаб қолмаяптими ишқилиб?
– Шунақами? – у хижолат бўлгандек пешонасини қашлади. – Ўткир Ҳошимов асарларини ўқиб катта бўлганмизда… балким. Ёки урушдан қочган йигит ҳақида ёзсамми?
– Саид Аҳмадни ҳам кўп ўқигансиз, – дедим кулгим қистаб.
– Ўзинг бирор сюжет берсанг-чи, азизим… Сен сюжетлар конисан-ку. Мени илҳом фариштамсан. Кўрдинг, сенсиз аҳволимни…
Ҳа, икки йил давомида унинг журналларда бирор ҳикоясини ҳам, дўконларда янги китобини ҳам кўрмагандим.
– Ўйлаб кўраман… Уруш – ўлмас мавзу. Табий сюжет топиш керак.
– Икки ой ичида ёза оласан-а? Сенга ишонаман. Ҳар куни ишдан сўнг ёнингга келаман, яна бирга яшаймиз.
Бу гапдан негадир хурсанд бўлмадим.
– Икки ойдан сўнг-чи?
– Кейин ҳам… яна буюртмалар оламан. Бирга ёзаверамиз. Бир умр.
– Кредитни ёпгач, янги уйингизга кетасизми? Ким билан яшайсиз у ерда? – сўрадим истеҳзо билан.
У оғир уҳ тортди.
– Биласанми, жоним… қишлоқда ота-онам қўймаяпти уйлан деб. Қўшнимизнинг қизига мендан сўрамай фотиҳа ҳам қилиб қўйишибди. Кузда тўй. Сендан буни яширмоқчи эмасман. У ота-онамни ёнида хизматини қилиб юраверади, сен эса…
– Ўйнашим бўласан, деб қўя қолинг.
– Йўғэ, севгилим, маҳбубамсан-у…
Ичимда умид билан кутганим – “ўз уйимга олиб кетаман, тўй қиламиз, рафиқам бўласан, бир умр бирга ижод қиламиз”, деган сўзлар унинг тилидан янграмади. Ўрнимдан туриб китоб жавонимдан унинг китобларини йиғиштира бошладим.
– Илтимос, шуларни ўзингиз билан ола кетинг.
– Лекин… нега, ҳаётим, у бизнинг биргаликдаги асарларимиз-ку, биз уларнинг ота-онасимиз, ахир!
– Бошқа китоб туғишни истамайман! – кутилмаганда йиғлаб юбордим. – Мен оила қуришни, сиздан фарзандлар кўришни, уларни бирга тарбиялашни орзу қилардим! Ҳа, фақатгина орзу! Амалга ошмас орзулар… Институтни қандай тоза ниятлар билан битирган эдим-а? Нашриётга ишга олишганида ота-онамга юзингизни ёруғ қиламан деб пойтахтда қолишга аранг кўндиргандим-а? Сиз дугоналаримдан ажратиб олиб шу квартирани топганингизда ҳам тез орада совчи юборишингизга гўлдек ишонган эдим-а? Уйқусиз тунлар сизнинг асарларингизни ёзаётганда бир умр ёнимда бўлишингизга ишонгандим-а? Ҳа, абадий муҳаббатга ишонгандим… жудаям ишонгандим. Шунчалар ишондимки, ўзимни топширдим… Виждон азобида қолдим мени оқ ювиб-оқтараганлар олдида. Ёзган ҳикояларим каби охири ҳаммаси бахтли якун топишига амин эдим… Аммо сиз мен тасвирлаган қаҳрамонларга сира ўхшамадингиз. Улардек мард, садоқатли, меҳрибон чиқмадингиз. Орзулар ўша китобларда қолиб кетди. Ҳаётда аксига дуч келдим: алдандим. Ҳамма ҳурмат қилиб ардоқлайдиган азиз ёзувчим мени ташлаб кетди.
Шалвираганча чўкдим. Энди кўзларимдан ёш оқмасди. Назаримда, улар тескари оқар: ичимга, юрагимга томарди. Қалбим оғирлашиб кетди. Зилдек…
Аста ёнимга келиб елкамга қўлини босди. Энди улар совуқ туюларди.
– Кетинг! – дедим кўзларига тик қараб.
– Мендан воз кечолмайсан, азизим… севасан-ку ахир. Икки йилки, шу ерда кутгансан мени. Китобларимиз билан дардлашиб. Энди сенга… ким уйланарди, ахир, ўйлаб кўр. Хуллас… асарни ёза бошлагач қўнғироқ қил. Дарҳол етиб келаман. Мени йўқотсанг ҳеч киминг қолмайди.
У пешонамдан аста ўпиб қўйди. Сўнг столга визиткасини қўйиб, индамай чиқиб кетди.
Китоблар сочилиб ётган гиламда узоқ вақт сассиз, қимир этмай ётдим. Болалигимда қўғирчоқ ушлаганча унга алла айтганларимни, ўсмирлик пайтларим оқ отдаги шаҳзодам ўз қасрига олиб кетиши ҳақдаги хаёлларимни, талаба бўлгач, энг зўр ношир бўлиш ҳақидаги мақсадларимни эсладим. Икки йилки, кўнглимда бирор орзу ҳам, тилак ҳам йўқ. Фақат кун кечирардим. Яшамасдим. Эҳтимол… уни интизор бўлиб кутардим.
Қачон ухлаб қолганимни билмайман. Уйғонганимда қуёш нурлари хонани ёритар, бугун ҳам кун қаттиқ қизишидан дарак бериб турарди. Ўрнимдан туришим билан ниҳоят, қатъий ишонч билан ташқарига чиқдим. Газета шохобчасидан эълонлар рўзномасини олиб, ижарага уй излай бошладим…
Шип-шийдам қилиб бўшатилган хонадон калитини эгасига топширарканман, умримнинг беш йили ўтган уйга сўнгги бор назар солдим.
– Полда китоблар уюлиб турибди, – деди ичкарини кўздан кечирган хонадон эгаси. – Унутибсиз, чоғи.
– Улардан воз кечдим, – дедим жилмайиб. – Энди ўз китобларимни ёзаман. Фақат ўзимникини!