O’Genri. Oktyabr va Iyun
Кирилл ёзувидаги матн пастроқда
Kapitan devorga mixlab qoʼygan qilichiga gʼamgin nazar bilan tikildi. Devorga oʼrnatilgan javonda esa turli ob-havo sharoiti va xizmat qilinaverganidan uniqib, dogʼ-dugʼ bosgan eski harbiy formasi ilingandi. Garchi oradan koʼp vaqt oʼtgan boʼlsa-da, bu kiyim urushning havotirli lahzalarini yodga solib turardi.
Hozir esa sobiq frontchi oʼzining har qanday kurashda yengilmas damlarini xotirladi. Аlqissa, u bugun yosh bir ayolning mehrli nigohlari va tabassumiga soʼzsiz boʼysungandi. Kapitan oʼzining xos xonasiga kirdi-da, yangittagina qabul qilgan maktubni qoʼliga oldi. Maktub oʼsha ayoldan edi, kapitanning yuziga maʼyuslik soya soldi. Maktubga qandaydir notinch xatboshi bitilgan, bu esa uning bor umidini yoʼqqa chiqarmoqdaydi.
“Siz bor obroʼyingizni bir chetga surib, rafiqangiz boʼlishimga roziligimni soʼrabsiz. Sizga ochiq gapirishim kerak, deb oʼylayman. Bildiradigan asosiy va yagona sababim shuki, yoshimizda katta farq mavjud. Men sizni juda ham yoqtiraman, biroq turmush qurishimiz xayrli boʼlmaydi. Sizga bu gaplarni aytayotganimdan ming afsusdaman, lekin haqiqatdan koʼz yumib boʼlmaydi va siz meni tushunasiz, degan umiddaman.”
Kapitan ogʼir hoʼrsindi va boshini kaftlari orasiga oldi. Toʼgʼri, ularning yoshida anchagina masofa bor. Lekin kapitan kuchli va baquvvat, hayotda oʼz maqsadiga va boyligiga ega odam-ku. Nafaqat sevgisini, balki bor eʼtiborini, mablagʼini ayolga tortiq etishga tayyor, koshki u yoshlaridagi farqni unutsa. Buning ustiga, kapitan ayolning oʼziga mehribonligini ham ilgʼagan.
Kapitan juda epchil va chaqqon odam. Jang maydonlarida u oʼzining talabchanligi va mardligi uchun dong qozongandi. Аyolni koʼrib, u oʼzini tanidi. Yosh! Nega bu sabab muhabbatlariga toʼsiq boʼlayapti-ya?
Kapitan ikki soatda tayyor boʼldi. Xuddi urushda safga chaqirilishini kutayotgandek oʼzini gʼoz tutdi. U junubiy shaharchadan poezdga oʼtirdi-da, ayol yashaydigan joy –Tenessaga yoʼl oldi.
Teodora Deming katta eski uyining pillapoyasida yozgi shafaqning qizarishini kuzatib oʼtirgandi. Shu payt darvozadan kapitan kirib keldi, u shagʼalni bir-bir bosib ayol tomon odimladi. Аyol mehmonni jilmayib kutib oldi, yelkasidan qandaydir ogʼir yuk qulagandek boʼldi. Kapitan uning qarshisida –bir qadam narida toʼxtaganida, ularning yoshidagi farq deyarli sezilmay qoldi. Kapitan baland boʼyli, tikkadan kelgan, nigohlari tiyrak va yuzi bugʼdoyrang edi. Аyolning yuzi esa latofatdan gul-gul yashnab turardi.
-Sizni kutmagan edim, -dedi Teodora. –Biroq kelibsizmi, demak maktubimni olmagan koʼrinasiz?
-Oldim, -dedi kapitan. –Shuning uchun ham yoningizga tashrif buyurdim.
Аytishim lozim, Teo, javobingizni yana bir qayta oʼylab koʼrsangiz...
Teodora samimiy jilmayib qoʼydi. Toʼgʼri, kapitan hayotni tushungan odam. Аyol uning joʼmardligi, aqlligini juda eʼzozlaydi.
-Yoʼq, yoʼq, -dedi ayol boshini sarak-sarak qilib. –Bu gap ortiqcha. Sizni chin dildan yoqtiraman, biroq oila qurishga kelsak... yoʼq. Oʼrtamizdagi yosh tufayli... Menga tushuntirishga urinmang, xatimda barini aytgandim.
Erkakning oftobrang yuzi birdan lovullab yondi. Biroz jim turdi, soʼng shafaqqa xafaqon tikildi. Bir tekis tizilgan daraxtlar orasidagi dalada oʼynayotgan bolalar lashkargohni eslatardi. Ha, ancha yil boʼldi lashkargohni koʼrmaganiga. Vaqtni Ota deyishadi, chindan ham vaqt kapitanning eski jarohatlarini yuvib ketgandi. Faqat bir necha yildan beri oʼzi va baxt haqida oʼylay boshlagandi.
Аyolning barmoqlari titray boshladi, biroq qattiq va metin qoʼllar uni kaftiga olgach, bari joyiga tushgandek boʼldi. Аyol nihoyat muhabbat rishtasini ilgʼagandek boʼldi.
-Juda qattiq qismang, iltimos, -dedi ayol muloyim tovushda. –Hammasi yaxshilikka boʼladi. Men bu haqda juda koʼp fikr yuritdim. Bir kun kelib, sizga turmushga chiqmaganim uchun qaytanga xursand boʼlasiz. Toʼgʼri, bir muddat baxtli yashashimiz mumkin, lekin oʼylang! Bir necha yildan soʼng qanaqa tashvishlar sodir boʼladi?! Tasavvur qiling: bir oila. Ulardan biri doim oʼchoq yonidan tura olmay mutolaa qilib oʼtiradi, ehtimol, har tong uyga nevrolog yoki revmatizmni davolovchi hamshira ham kelib ketar. Ikkinchisi esa turli ball va taklif etilgan kechki bazmlardan boʼshamaydi. Yoʼq, mening doʼstim... Oʼsha payt bu xuddi yanvar va mayni eslatgan boʼlardi. Hozir esa biz goʼyo vazmin oktyabr va yoshgina iyun kabimiz.
-Nimaki tilasang, barini bajaraman, Teo. Faqat aytsang bas...
-Yoʼq, bunday demang. Siz hozir shunaqa deb oʼylaysiz, lekin keyin istamay qolasiz. Iltimos, meni boshqa soʼroq qilmang.
Kapitan birinchi marta yengildi. U kuchli jangchi edi. Biroq soʼnggi jangi ming afsuski, magʼlubiyat ila yakun topdi: gapi ogʼzida qolgancha, yelkalari ojiz titramoqda.
Oʼsha kuni kechki payt kapitan shimolga qaytdi. Ertangi oqshomda u oʼsha xos xonasida oʼtirgancha, devordagi qilichiga tikilishdan boʼshamasdi. Erkak kechki taomga tayyorlanib kiyinib olgan, boʼyniga oppoq galstuk taqqandi. Shu bilan birga u oʼzi bilan oʼzi gaplashardi.
— Ochig‘i, o‘zim ham alaloqibat, Teo haq deb o‘ylayman. Uning maftunkorligini inkor etib bo‘lmaydi, lekin uning yoshi, eng kamaytirib aytgandayam, 28 ga borgan bo‘lsa kerak.
Buni qarangki, kapitan bor-yo‘g‘i 19 yoshda edi va uning qilichi Chattanuga paradidan boshqa yerda qinidan ham sug‘urilmagandi. U Ispan-Amerika urushining yaqiniga ham yo‘lamagandi.
Ingliz tilidan Nodirabegim Ibrohimova tarjimasi
О'Генри. Октябрь ва Июнь
Капитан деворга михлаб қўйган қиличига ғамгин назар билан тикилди. Деворга ўрнатилган жавонда эса турли об-ҳаво шароити ва хизмат қилинаверганидан униқиб, доғ-дуғ босган эски ҳарбий формаси илинганди. Гарчи орадан кўп вақт ўтган бўлса-да, бу кийим урушнинг ҳавотирли лаҳзаларини ёдга солиб турарди.
Ҳозир эса собиқ фронтчи ўзининг ҳар қандай курашда енгилмас дамларини хотирлади. Алқисса, у бугун ёш бир аёлнинг меҳрли нигоҳлари ва табассумига сўзсиз бўйсунганди. Капитан ўзининг хос хонасига кирди-да, янгиттагина қабул қилган мактубни қўлига олди. Мактуб ўша аёлдан эди, капитаннинг юзига маъюслик соя солди. Мактубга қандайдир нотинч хатбоши битилган, бу эса унинг бор умидини йўққа чиқармоқдайди.
“Сиз бор обрўйингизни бир четга суриб, рафиқангиз бўлишимга розилигимни сўрабсиз. Сизга очиқ гапиришим керак, деб ўйлайман. Билдирадиган асосий ва ягона сабабим шуки, ёшимизда катта фарқ мавжуд. Мен сизни жуда ҳам ёқтираман, бироқ турмуш қуришимиз хайрли бўлмайди. Сизга бу гапларни айтаётганимдан минг афсусдаман, лекин ҳақиқатдан кўз юмиб бўлмайди ва сиз мени тушунасиз, деган умиддаман.”
Капитан оғир ҳўрсинди ва бошини кафтлари орасига олди. Тўғри, уларнинг ёшида анчагина масофа бор. Лекин капитан кучли ва бақувват, ҳаётда ўз мақсадига ва бойлигига эга одам-ку. Нафақат севгисини, балки бор эътиборини, маблағини аёлга тортиқ этишга тайёр, кошки у ёшларидаги фарқни унутса. Бунинг устига, капитан аёлнинг ўзига меҳрибонлигини ҳам илғаган.
Капитан жуда эпчил ва чаққон одам. Жанг майдонларида у ўзининг талабчанлиги ва мардлиги учун донг қозонганди. Аёлни кўриб, у ўзини таниди. Ёш! Нега бу сабаб муҳаббатларига тўсиқ бўлаяпти-я?
Капитан икки соатда тайёр бўлди. Худди урушда сафга чақирилишини кутаётгандек ўзини ғоз тутди. У жунубий шаҳарчадан поездга ўтирди-да, аёл яшайдиган жой –Тенессага йўл олди.
Теодора Деминг катта эски уйининг пиллапоясида ёзги шафақнинг қизаришини кузатиб ўтирганди. Шу пайт дарвозадан капитан кириб келди, у шағални бир-бир босиб аёл томон одимлади. Аёл меҳмонни жилмайиб кутиб олди, елкасидан қандайдир оғир юк қулагандек бўлди. Капитан унинг қаршисида –бир қадам нарида тўхтаганида, уларнинг ёшидаги фарқ деярли сезилмай қолди. Капитан баланд бўйли, тиккадан келган, нигоҳлари тийрак ва юзи буғдойранг эди. Аёлнинг юзи эса латофатдан гул-гул яшнаб турарди.
-Сизни кутмаган эдим, -деди Теодора. –Бироқ келибсизми, демак мактубимни олмаган кўринасиз?
-Олдим, -деди капитан. –Шунинг учун ҳам ёнингизга ташриф буюрдим. Айтишим лозим, Тео, жавобингизни яна бир қайта ўйлаб кўрсангиз...
Теодора самимий жилмайиб қўйди. Тўғри, капитан ҳаётни тушунган одам. Аёл унинг жўмардлиги, ақллигини жуда эъзозлайди.
-Йўқ, йўқ, -деди аёл бошини сарак-сарак қилиб. –Бу гап ортиқча. Сизни чин дилдан ёқтираман, бироқ оила қуришга келсак... йўқ. Ўртамиздаги ёш туфайли... Менга тушунтиришга уринманг, хатимда барини айтгандим.
Эркакнинг офтобранг юзи бирдан ловуллаб ёнди. Бироз жим турди, сўнг шафаққа хафақон тикилди. Бир текис тизилган дарахтлар орасидаги далада ўйнаётган болалар лашкаргоҳни эслатарди. Ҳа, анча йил бўлди лашкаргоҳни кўрмаганига. ВақтниОта дейишади, чиндан ҳам вақт капитаннинг эски жароҳатларини ювиб кетганди. Фақат бир неча йилдан бери ўзи ва бахт ҳақида ўйлай бошлаганди.
Аёлнинг бармоқлари титрай бошлади, бироқ қаттиқ ва метин қўллар уни кафтига олгач, бари жойига тушгандек бўлди. Аёл ниҳоят муҳаббат риштасини илғагандек бўлди.
-Жуда қаттиқ қисманг, илтимос, -деди аёл мулойим товушда. –Ҳаммаси яхшиликка бўлади. Мен бу ҳақда жуда кўп фикр юритдим. Бир кун келиб, сизга турмушга чиқмаганим учун қайтанга хурсанд бўласиз. Тўғри, бир муддат бахтли яшашимиз мумкин, лекин ўйланг! Бир неча йилдан сўнг қанақа ташвишлар содир бўлади?! Тасаввур қилинг: бир оила. Улардан бири доим ўчоқ ёнидан тура олмай мутолаа қилиб ўтиради, эҳтимол, ҳар тонг уйга невролог ёки ревматизмни даволовчи ҳамшира ҳам келиб кетар. Иккинчиси эса турли балл ва таклиф этилган кечки базмлардан бўшамайди. Йўқ, менинг дўстим... Ўша пайт бу худди январ ва майни эслатган бўларди. Ҳозир эса биз гўё вазмин октябр ва ёшгина июнь кабимиз.
-Нимаки тиласанг, барини бажараман, Тео. Фақат айтсанг бас...
-Йўқ, бундай деманг. Сиз ҳозир шунақа деб ўйлайсиз, лекин кейин истамай қоласиз. Илтимос, мени бошқа сўроқ қилманг.
Капитан биринчи марта енгилди. У кучли жангчи эди. Бироқ сўнгги жанги минг афсуски, мағлубият ила якун топди: гапи оғзида қолганча, елкалари ожиз титрамоқда.
Ўша куни кечки пайт капитан шимолга қайтди. Эртанги оқшомда у ўша хос хонасида ўтирганча, девордаги қиличига тикилишдан бўшамасди. Эркак кечки таомга тайёрланиб кийиниб олган, бўйнига оппоқ галстук таққанди. Шу билан бирга у ўзи билан ўзи гаплашарди.
— Очиғи, ўзим ҳам алалоқибат, Тео ҳақ деб ўйлайман. Унинг мафтункорлигини инкор этиб бўлмайди, лекин унинг ёши, энг камайтириб айтгандаям, 28 га борган бўлса керак.
Буни қарангки, капитан бор-йўғи 19 ёшда эди ва унинг қиличи Чаттануга парадидан бошқа ерда қинидан ҳам суғурилмаганди. У Испан-Америка урушининг яқинига ҳам йўламаганди.