Pol Villard. Eski telefon (hikoya)
Uyimizda telefon paydo bo‘lganida, men hali juda kichkina edim. Bunaqa apparat hali tevarak-atrofdagilarda ham yo‘q edi. Devorga mahkamlangan va pardoz berilgan bu eski qutini juda yaxshi eslayman. Uning yaltiroq go‘shagiga yetish uchun bo‘yim ancha kichkinalik qilardi, ammo men onamning telefonda suhbatlashishini maroq bilan tinglardim.
Keyinroq bu ajoyib qurilmaning qayeridadir “Ma’lumot bering, iltimos” nomli odam o‘tirishini kashf etdim. Va nazdimda, u bilmaydigan narsaning o‘zi yo‘q edi. U hammaning telefon raqamlaridan tortib, to‘g‘ri vaqtgacha aytib bera olardi.
Mazkur “banka ichidagi jin” bilan ilk muloqotim onam qo‘shninikiga chiqib ketganida yuz berdi. Yerto‘ladagi asbob-uskunalar dastgohi yonida o‘zimni ovuntirib o‘tirganimda barmog‘imni bolg‘a bilan urib oldim. Og‘riq kuchli edi, ammo yig‘lashdan ham biron ma’ni ko‘rmadim, chunki baribir uyda menga hamdard bo‘luvchi hech kim yo‘q edi.
Men og‘riqdan lo‘qillayotgan barmog‘imni so‘rgancha uy bo‘ylab yura boshladim va oxiri zina yoniga keldim.
Birdan telefon yodimga tushdi! Darhol katta xonadagi taburetka yoniga chopib bordim va uni sudrab telefon turgan joyga olib keldim. Kursining ustiga chiqib, go‘shakni joyidan chiqarib oldim va qulog‘imga tutdim. So‘ng shundoqqina boshim ustida turgan uskuna mikrofoniga yuzlanib, “Ma’lumot bering, iltimos!” dedim. Tugmachani bir-ikki bosganimdan so‘ng qulog‘imga ayol kishining ingichka va tiniq ovozi eshitildi:
— Barmog‘imni urib oldim… — yig‘lagudek bo‘lib arz qildim men telefonga. Endi meni eshitadigan kimdir borligidanmi, ko‘zimga yosh to‘ldi. «Oying uyda emasmi?» degan savol eshitildi go‘shakdan.
— Uyda hech kim yo‘q, o‘zimman, — yig‘ladim men.
— Yo‘q, — javob berdim yana. — Qo‘limni bolg‘a bilan urib oldim, shunga og‘riyapti.
— Muzxonani ocha olasanmi? — so‘radi u. Men ocha olishimni aytdim.
— Muzdan ozgina ko‘chirib ol-da, uni barmog‘ingga qo‘y, — degan ovoz keldi.
Shundan so‘ng men bu “tanishim”ga telefon qilib, hamma narsa haqida so‘raydigan bo‘ldim. Bir safar undan geografiya fanidan yordam berishini so‘radim va u Filadelfiya qayerda joylashganini aytib berdi. Yana bir safar matematikadan uy ishini bajarishimga yordamlashdi. Bir kun oldin xiyobondan topib olgan olasichqonim meva va yong‘oq yeyishi mumkinligini ham u aytdi. Jajji kanareykamiz Piti o‘lib qolganida, «Ma’lumot bering, iltimos»ga telefon qilib, bu qushimiz haqidagi g‘amgin hikoyamni so‘zlab berdim. U hikoyamni eshitgach, menga bolalarni ovutish uchun kattalar aytadigan oddiy so‘zlar bilan taskin berdi. Ammo men yupanmadim va undan so‘radim:
— Nega shunday chiroyli kuylab, barcha xonadonlarga quvonch baxsh etuvchi qushlar o‘lishi bilan qafas ichidagi bir tutam patga aylanishlari kerak?
Mening qattiq iztirob chekayotganimni u sezgan bo‘lishi kerak edi. Shunday bo‘lsa-da, uning osoyishta ovozini eshitdim:
— Pol, doim yodingda bo‘lsin, kuylash mumkin bo‘lgan boshqa olamlar ham bor.
Bu gapdan so‘ng negadir o‘zimni ancha yengil his qildim. Boshqa bir kuni yana telefonni ko‘tardim:
— Eshitaman! — javob qildi tanish ovoz.
— “Tuzatish” so‘zini qanday talaffuz qilasiz? — so‘radim men.
Bularning barchasi Tinch okeani shimoli-g‘arbidagi kichkinagina shaharchada bo‘lib o‘tayotgan voqealar edi. Men to‘qqiz yoshga kirganimda, biz mamlakatdagi boshqa shahar — Bostonga ko‘chib o‘tdik. Eski qadrdonimni juda sog‘inardim. Negadir “Ma’lumot bering, iltimos” deyuvchi ovoz sohibasi joylashgan oldingi uyimizdagi yog‘och qutini keyingi xonadonimizdagi stoldan joy olgan baland, yaltiroq yangi telefonga sira o‘xshata olmasdim. O‘smirlik chog‘imda ham bolaligimdan yorqin xotira bo‘lib qolgan bu suhbatlar yodi meni aslo tark etmadi. Shubhali va qiyin vaziyatlarda ayni shu qo‘ng‘iroqlar tufayli endi o‘zimni xavfsiz his etayotganimni sezardim. Kichkinagina bir bolani tinglash bobida bu ayol qanchalar sabrli, tushunuvchan va mehribon bo‘la olganini hozir juda yaxshi anglayman va uning qanoatiga tahsinlar aytaman.
Bir necha yil o‘tib, g‘arbdagi kollejga ketayotganimda, men uchayotgan samolyot yo‘l-yo‘lakay Sietlda qo‘nib, u yerdan boshqa reysga almashadigan bo‘ldim. Keyingi samolyotga o‘tirgunimcha bir yarim soat vaqtim bor edi. Men o‘n besh daqiqacha vaqtimni ayni paytda shu shaharda yashayotgan opam bilan suhbatlashib o‘tkazdim. Keyin esa nima qilayotganimni o‘ylab ham o‘tirmay, ona shahrimdagi operator raqamini terdim va “Ma’lumot bering, iltimos!” deya murojaat qildim. Bu ne mo‘‘jizaki, men o‘zim juda yaxshi biladigan o‘sha ayolning ingichka va tiniq ovozini eshitdim! Bu suhbat haqida o‘ylamagandim, ammo tilimga o‘zim ham kutmagan holda shu so‘zlar keldi: “Iltimos, menga “tuzatish” so‘zi qanday talaffuz qilinishini ayta olasizmi?”
Go‘shakdan bir muddat ovoz eshitilmadi. Keyin esa muloyim ohangdagi javob yangradi: “Taxminimcha, shu vaqtgacha barmog‘ing tuzalib ketgan bo‘lishi kerak…”
— Shunday qilib, bu haliyam aniq siz ekanligingizni bildim! — dedim so‘ng. — Qiziq, men uchun gaplaringiz qanchalar ahamiyatli bo‘lganini hech xayolingizga keltirganmisiz?
— Qiziq, — dedi u ham, — sen ham qo‘ng‘iroqlaring men uchun qanchalar ahamiyatli bo‘lganini bilganmikinsan? Men umuman farzand ko‘rmaganman, shu sababmi, qo‘ng‘iroqlaringni kutib yashashdan baxtiyor edim.
Men o‘tgan yillar davomida uni tez-tez eslaganimni aytdim va opamnikiga kelganimda yana telefon qilishga ruxsat so‘radim. “Albatta, qo‘ng‘iroq qilaver, — dedi u, — Selli deb so‘rasang, kifoya”.
Uch oydan so‘ng Sietlga qaytdim. Ammo bu safar operatorga qo‘ng‘iroq qilganimda, boshqa ovoz javob berdi. Men Sellini so‘radim.
— Uning do‘stimisiz? — so‘radi ma’lumot beruvchi ayol.
— Ha, juda qadrdon do‘stiman, — javob qildim men.
— Sizga buni aytishdan qattiq afsusdaman, — dedi ayol, — oxirgi yillarda u to‘liqsiz ish kunida ishlayotgandi, chunki kasal edi. Besh hafta oldin u vafot etdi…
Go‘shakni qo‘yayotganimda suhbatdoshim so‘rab qoldi: “Bir daqiqa, sizning ismingiz Polmi?”
— Yaxshi, unda sizga Selli xabar qoldirib ketgan. U telefon qilib qolishingiz mumkinligini o‘ylab shunday qilgandi. Bu xabarni sizga o‘qib berishimga ruxsat bersangiz. Bu yerda shunday yozilgan: “Unga aytingki, men haliyam kuylash uchun boshqa olamlar bor, deyman. U nima demoqchiligimni o‘zi bilib oladi”.
Men ayolga rahmat aytib, go‘shakni joyiga qo‘ydim. Ha, Selli nima demoqchi bo‘lganini tushungandim. Boshqalarda qoldirishingiz mumkin bo‘lgan taassurotlaringizni hech qachon kamsitmang. Bu bilan sizdan shuni so‘ramoqchimanki, inson boshqa kimningdir hayotida qancha o‘zgarishlar qila olishi mumkinligi yodingizda tursin!
Ingliz tilidan Muhabbat Sharifova tarjimasi.
Пол Виллард. Эски телефон (ҳикоя)
Уйимизда телефон пайдо бўлганида, мен ҳали жуда кичкина эдим. Бунақа аппарат ҳали теварак-атрофдагиларда ҳам йўқ эди. Деворга маҳкамланган ва пардоз берилган бу эски қутини жуда яхши эслайман. Унинг ялтироқ гўшагига етиш учун бўйим анча кичкиналик қиларди, аммо мен онамнинг телефонда суҳбатлашишини мароқ билан тинглардим.
Кейинроқ бу ажойиб қурилманинг қаеридадир “Маълумот беринг, илтимос” номли одам ўтиришини кашф этдим. Ва наздимда, у билмайдиган нарсанинг ўзи йўқ эди. У ҳамманинг телефон рақамларидан тортиб, тўғри вақтгача айтиб бера оларди.
Мазкур “банка ичидаги жин” билан илк мулоқотим онам қўшниникига чиқиб кетганида юз берди. Ертўладаги асбоб-ускуналар дастгоҳи ёнида ўзимни овунтириб ўтирганимда бармоғимни болға билан уриб олдим. Оғриқ кучли эди, аммо йиғлашдан ҳам бирон маъни кўрмадим, чунки барибир уйда менга ҳамдард бўлувчи ҳеч ким йўқ эди.
Мен оғриқдан лўқиллаётган бармоғимни сўрганча уй бўйлаб юра бошладим ва охири зина ёнига келдим.
Бирдан телефон ёдимга тушди! Дарҳол катта хонадаги табуретка ёнига чопиб бордим ва уни судраб телефон турган жойга олиб келдим. Курсининг устига чиқиб, гўшакни жойидан чиқариб олдим ва қулоғимга тутдим. Сўнг шундоққина бошим устида турган ускуна микрофонига юзланиб, “Маълумот беринг, илтимос!” дедим. Тугмачани бир-икки босганимдан сўнг қулоғимга аёл кишининг ингичка ва тиниқ овози эшитилди:
— Бармоғимни уриб олдим… — йиғлагудек бўлиб арз қилдим мен телефонга. Энди мени эшитадиган кимдир борлигиданми, кўзимга ёш тўлди. «Ойинг уйда эмасми?» деган савол эшитилди гўшакдан.
— Уйда ҳеч ким йўқ, ўзимман, — йиғладим мен.
— Йўқ — жавоб бердим яна. — Қўлимни болға билан уриб олдим, шунга оғрияпти.
— Музхонани оча оласанми? — сўради у. Мен оча олишимни айтдим.
— Муздан озгина кўчириб ол-да, уни бармоғингга қўй, — деган овоз келди.
Шундан сўнг мен бу “танишим”га телефон қилиб, ҳамма нарса ҳақида сўрайдиган бўлдим. Бир сафар ундан география фанидан ёрдам беришини сўрадим ва у Филадельфия қаерда жойлашганини айтиб берди. Яна бир сафар математикадан уй ишини бажаришимга ёрдамлашди. Бир кун олдин хиёбондан топиб олган оласичқоним мева ва ёнғоқ ейиши мумкинлигини ҳам у айтди. Жажжи канарейкамиз Пити ўлиб қолганида, «Маълумот беринг, илтимос»га телефон қилиб, бу қушимиз ҳақидаги ғамгин ҳикоямни сўзлаб бердим. У ҳикоямни эшитгач, менга болаларни овутиш учун катталар айтадиган оддий сўзлар билан таскин берди. Аммо мен юпанмадим ва ундан сўрадим:
— Нега шундай чиройли куйлаб, барча хонадонларга қувонч бахш этувчи қушлар ўлиши билан қафас ичидаги бир тутам патга айланишлари керак?
Менинг қаттиқ изтироб чекаётганимни у сезган бўлиши керак эди. Шундай бўлса-да, унинг осойишта овозини эшитдим:
— Пол, доим ёдингда бўлсин, куйлаш мумкин бўлган бошқа оламлар ҳам бор.
Бу гапдан сўнг негадир ўзимни анча енгил ҳис қилдим. Бошқа бир куни яна телефонни кўтардим:
— Эшитаман! — жавоб қилди таниш овоз.
— “Тузатиш” сўзини қандай талаффуз қиласиз? — сўрадим мен.
Буларнинг барчаси Тинч океани шимоли-ғарбидаги кичкинагина шаҳарчада бўлиб ўтаётган воқеалар эди. Мен тўққиз ёшга кирганимда, биз мамлакатдаги бошқа шаҳар — Бостонга кўчиб ўтдик. Эски қадрдонимни жуда соғинардим. Негадир “Маълумот беринг, илтимос” деювчи овоз соҳибаси жойлашган олдинги уйимиздаги ёғоч қутини кейинги хонадонимиздаги столдан жой олган баланд, ялтироқ янги телефонга сира ўхшата олмасдим. Ўсмирлик чоғимда ҳам болалигимдан ёрқин хотира бўлиб қолган бу суҳбатлар ёди мени асло тарк этмади. Шубҳали ва қийин вазиятларда айни шу қўнғироқлар туфайли энди ўзимни хавфсиз ҳис этаётганимни сезардим. Кичкинагина бир болани тинглаш бобида бу аёл қанчалар сабрли, тушунувчан ва меҳрибон бўла олганини ҳозир жуда яхши англайман ва унинг қаноатига таҳсинлар айтаман.
Бир неча йил ўтиб, ғарбдаги коллежга кетаётганимда, мен учаётган самолёт йўл-йўлакай Сиэтлда қўниб, у ердан бошқа рейсга алмашадиган бўлдим. Кейинги самолётга ўтиргунимча бир ярим соат вақтим бор эди. Мен ўн беш дақиқача вақтимни айни пайтда шу шаҳарда яшаётган опам билан суҳбатлашиб ўтказдим. Кейин эса нима қилаётганимни ўйлаб ҳам ўтирмай, она шаҳримдаги оператор рақамини тердим ва “Маълумот беринг, илтимос!” дея мурожаат қилдим. Бу не мўъжизаки, мен ўзим жуда яхши биладиган ўша аёлнинг ингичка ва тиниқ овозини эшитдим! Бу суҳбат ҳақида ўйламагандим, аммо тилимга ўзим ҳам кутмаган ҳолда шу сўзлар келди: “Илтимос, менга “тузатиш” сўзи қандай талаффуз қилинишини айта оласизми?”
Гўшакдан бир муддат овоз эшитилмади. Кейин эса мулойим оҳангдаги жавоб янгради: “Тахминимча, шу вақтгача бармоғинг тузалиб кетган бўлиши керак…”
— Шундай қилиб, бу ҳалиям аниқ сиз эканлигингизни билдим! — дедим сўнг. — Қизиқ, мен учун гапларингиз қанчалар аҳамиятли бўлганини ҳеч хаёлингизга келтирганмисиз?
— Қизиқ, — деди у ҳам, — сен ҳам қўнғироқларинг мен учун қанчалар аҳамиятли бўлганини билганмикинсан? Мен умуман фарзанд кўрмаганман, шу сабабми, қўнғироқларингни кутиб яшашдан бахтиёр эдим”.
Мен ўтган йиллар давомида уни тез-тез эслаганимни айтдим ва опамникига келганимда яна телефон қилишга рухсат сўрадим. “Албатта, қўнғироқ қилавер, — деди у, — Сэлли деб сўрасанг, кифоя”.
Уч ойдан сўнг Сиэтлга қайтдим. Аммо бу сафар операторга қўнғироқ қилганимда, бошқа овоз жавоб берди. Мен Сэллини сўрадим.
— Унинг дўстимисиз? — сўради маълумот берувчи аёл.
— Ҳа, жуда қадрдон дўстиман, — жавоб қилдим мен.
— Сизга буни айтишдан қаттиқ афсусдаман, — деди аёл, — охирги йилларда у тўлиқсиз иш кунида ишлаётганди, чунки касал эди. Беш ҳафта олдин у вафот этди…
Гўшакни қўяётганимда суҳбатдошим сўраб қолди: “Бир дақиқа, сизнинг исмингиз Полми?”
— Яхши, унда сизга Сэлли хабар қолдириб кетган. У телефон қилиб қолишингиз мумкинлигини ўйлаб шундай қилганди. Бу хабарни сизга ўқиб беришимга рухсат берсангиз. Бу ерда шундай ёзилган: “Унга айтингки, мен ҳалиям куйлаш учун бошқа оламлар бор, дейман. У нима демоқчилигимни ўзи билиб олади”.
Мен аёлга раҳмат айтиб, гўшакни жойига қўйдим. Ҳа, Сэлли нима демоқчи бўлганини тушунгандим. Бошқаларда қолдиришингиз мумкин бўлган таассуротларингизни ҳеч қачон камситманг. Бу билан сиздан шуни сўрамоқчиманки, инсон бошқа кимнингдир ҳаётида қанча ўзгаришлар қила олиши мумкинлиги ёдингизда турсин!