Сомерсет Моэм. Нонушта (ҳикоя)
Мен уни театрда учратиб қолдим, имлаётганини кўриб, танаффус пайтида ёнига бориб ўтирдим. У билан охирги марта кўришганимга ҳам анча бўлганди, агар исмини айтиб чақиришмаганида, ўйлайманки, уни танимаган бўлардим. У менга синчковлик билан мурожаат қилди:
“Ҳа, биринчи марта учрашганимизга ҳам кўп йил бўлди. Вақт қандай тез ўтади-я! Ҳечам ўзгармабсан. Сен билан биринчи марта учрашганим эсингдами? Мени нонуштага таклиф қилгандинг.”
Эсимдами?…
Бу йигирма йил бурун бўлганди. Мен Парижда яшардим. Лотин кварталида кичкина бошпанам бор эди ва ишлаб топган пулимга тирикчилигим аранг ўтарди. Хоним менинг китобимни ўқиб чиқди ва менга бу ҳақда хат ёзиб юборди. Мен унга миннатдорлик билдирдим ва кўп ўтмай ундан яна бир хат олдим. Хатда унинг Париждан ўтаётгани, мен билан учрашиш нияти борлиги ёзилганди. Лекин вақти чегараланган, фақат келаси пайшанба куни бўш бўларди. У мендан Фуайода оддийгина нонушта беришимни сўраганди.
Фуайо француз сенаторлари овқатланадиган жой бўлиб, ҳамёним кўтармаганидан у ерга боришни ҳатто хаёлимга келтирмаган эдим. Лекин менга хушомад қилдилар, мен эса аёл кишига “йўқ” дейиш учун ҳали жуда ёшлик қилардим. Ой охиригача тирикчилигим учун саксон франким қолганди, холос. Оддийгина нонушта эса ўн беш франкдан ошмасди. Агар кейинги икки ҳафта нафсимни кофедан тийсам, ишим жойида бўларди.
Уни Фуайода, пайшанба куни, ўн икки яримда, кутишимни ёзиб юбордим.
Хоним мен ўйлагандек ёш эмасди. Афт-ангори унча кўримли эмас, ўзи ҳийла савлатли кўринар эди. У ҳақиқатан ҳам қирқ ёшларда эди, оппоқ дона-дона тишлари менга одатдагидан кўпдай туюлди. У сергап аёл эди. Мен эса мулойим-қобил тингловчи бўлишга тайёр бўлиб турдим. Чунки, афтидан, у мен ҳақимда гапирмоқчи эди. Таомномани келтиришганда ҳайрон қолдим, чунки нархлар мен чамалагандан анча юқори эди. Лекин хоним мени тинчлантирди.
“Мен нонуштага ҳеч қачон овқат емайман”, деди у.
“Қўйсангиз-чи!” дедим ўзимни ҳимматли кўрсатишга уриниб.
“Фақат битта овқат ейман. Менингча, бизнинг замонамизда одамлар жуда кўп овқат ейишади. Имкони бўлса, озгина балиқ… Қизиқ, уларда лосос гўшти бормикан?”
Йўқ, бу пайтда лосос ови мавсумига ҳали эрта эди, бу таомномада ҳам йўқ эди, лекин мен официантдан бирорта бордир, деб сўрадим. Ҳа, уларда битта ажойиб лосос бор экан. Мен уни меҳмоним учун буюртдим. Официант: “Овқат тайёр бўлгунча бирор нима ейсизми”, деб сўради.
“Йўқ, — деди хоним. — Мен фақат битта таом ейман. Агар сизда озгина увилдириқ топилса, майли. Мен ҳеч қачон увилдириққа “йўқ” демайман”.
Юрагим “шув” этиб кетди. Увилдириқни ҳамёним кўтармаслигини билардим, лекин хонимга буни айта олмасдим. Официантга ҳарна қилиб бўлса-да увилдириқ келтиришни буюрдим. Ўзим учун таомномадаги энг арзон таомни танладим. Бу қўй гўштидан тайёрланган котлет эди.
“Менингча, сиз гўштни жуда яхши кўрсангиз керак, — деди у. — Билмайман, котлетдай қувватли таомларни егач, ишга қандай киришаркансиз. Мен ҳеч қачон ошқозонимни қийнамайман.”
Сўнгра ичимликдан гап очилди.
“Мен нонушта пайти ҳеч қачон ҳеч нарса ичмайман”, деди у.
“Мен ҳам”, дарҳол жавоб бердим мен.
“Оқ винодан ташқари”. У гуё мен гапирмагандек сўзини давом эттирди: “Бу француз оқ винолари шундай кучсизки. Бу винолар овқатни ҳазм қилдиришда жуда яхши”.
“Нимани хоҳлайсиз?”, сўрадим ундан.
“Шифокорим менга шампан виносидан бошқа ҳеч нарса ичишга рухсат бермайди”.
Афтидан, рангим озгина оқарди. Мен бир шиша буюрдим. Ўзимни хотиржам тутиб, шифокорим менга шампан виносини ичишни мутлақо тақиқлаганини айтдим.
“Ундай бўлса, сиз нима ичмоқчисиз?”
“Сув”
У увилдириқ ва лосос гўштини еб бўлди. Кейин яйраб санъат, адабиёт, мусиқа ҳақида гапирди. Мен эса ҳисоб-китоб бўйича қанча тўлашим ҳақида ўйлардим. Қўй гўштидан тайёрланган котлетим тугаганида у деди:
“Кўриб турибман, сиз нонуштага қувватли таомларни тўйиб ейишга одатланиб қолгансиз. Бу нотўғри, албатта. Нима учун менга таассуб қилиб фақат битта таом билан қаноатланмайсиз? Аминманки, шундай қилсангиз ўзингизни жуда яхши сезасиз.”
Официант қўлида таомнома билан яна келганда, “Мен фақат битта таом емоқчиман”, дедим.
Хоним унинг нари кетишини ишора қилди.
“Йўқ, йўқ, мен нонуштага ҳеч қачон ҳеч нарса емайман. Фақат енгилгина тамадди қиламан, бундан ортиғини хоҳламайман. Мен ҳеч нарса ея олмайман, лекин агар уларда бирорта бундайроқ сарсабил бўлганда эди. Сарсабилдан бирорта емай Париждан кетсам афсусланган бўлардим.”
Юрагим шув этиб кетди. Мен сарсабилни дўконларда кўргандим ва ҳаддан ташқари қимматлигини билардим. Уларга кўзим тушса, кўпинча сўлагим оқарди.
“Хонимнинг билгилари келаётир, сизда сарсабилдан бирорта топилармикан?”, сўрадим официантдан.
Мен “йўқ” дейди деб умидландим. Унинг кенг юзига мамнун табассум ёйилди ва у мени шунақа катта, шунақа чиройли, шунақа юмшоқ сарсабиллар борлигига ишонтира кетдики, ҳанг-манг бўлиб қолдим.
“Мен зиғирчаям оч эмасман, — хўрсиниб деди меҳмоним, — лекин, модомики сиз қаттиқ туриб олган экансиз, сазангиз ўлмасин, сарсабил ейишга эътироз билдирмайман.”
Мен сарсабил буюрдим.
“Сиз ҳам емоқчимисиз?”
“Йўқ, мен ҳеч қачон сарсабил емайман.”
“Биламан, уни ёқтирмайдиган одамлар ҳам бор.”
Биз сарсабил тайёр бўлгунча кутдик. Мени ваҳима босди.
Гап ойнинг охиригача қанча пулим қолишидамас, ҳозир овқатга тўлашга етиш-етмаслигида эди. Мабодо ўн франкча етмаса, меҳмонимдан қарз сўрашга тўғри келса, жуда ёмон бўларди. Бунга қурбим етмасди. Мен қанча пулим борлигини аниқ билардим ва агар тўлашга пулим етмаса, қўлимни чўнтагимга тиқиб, туйқусдан ваҳима солиб бақириб, ирғиб ўрнимдан тураман, пулимни ўғирлашибди, дейман, деган қарорга келдим. Ундан ҳам овқат ҳақини тўлашга етарли пул чиқмаса, у ҳолда соатимни қолдириб, кейинроқ қайтиб келиб тўлайман, дейишдан бошқа илож қолмасди.
Хуллас, сарсабилни келтиришди. Улар жуда катта ва иштаҳани қўзғатадиган даражада эди. Қиздирилган ёғ ҳиди димоғимни қитиқлади. Хоним уларни қандай қилиб жиғилдонидан ўтказаётганини кузатдим ва одатдагидек хушмуомалалик билан Болконда дараматургиянинг аҳволи ҳақида гап очдим. Ниҳоят у тугатди.
“Қаҳвами?” деб сўрадим.
“Ҳа, фақат музқаймоқ билан қаҳва”, жавоб берди у.
Менга энди барибир эди, мен ўзимга қаҳва ва унга музқаймоқ билан қаҳва буюрдим.
“Сиз биласиз, мен бир нарсага аминманки, — деди у музқаймоқни еб бўлиб, — икковимиздан биримиз овқатга муносабатни ўзгартиришимиз керак, биримиз эса жиндек кўпроқ ейишимиз ҳам мумкин.”
“Сиз ҳали ҳам очмисиз?” аранг сўрадим мен.
“О, йўқ, мен оч эмасман: кўриб турибсиз, мен нонуштага ҳеч нарса емайман. Эрталаб бир пиёла қаҳва ичаман, кейин тушлик, лекин ҳеч қачон нонуштага биттадан ортиқ таом емайман. Мен сизни гапираётган эдим.”
“О, тушуниб турибман!”
Кейин хунук воқеа юз берди. Биз қаҳвани кутиб турган пайтда, юзида сохта табассум билан катта-катта шафтоли тўла саватни кўтариб бош официант олдимизга келди. Бу пайт шафтоли пишадиган мавсум эмас эди. Уларнинг нархи биргина яратганнинг ўзига аён. Мен ҳам билдим, бироқ сал кейинроқ, баҳонасида, у гапини давом эттира туриб паришонлик билан шафтоли олди.
“Биласизми, сиз қорнингизни гўшт билан тўйдириб олдингиз, энди ҳеч нима ея олмайсиз. Мен озгина овқат тановул қилдим, шунинг учун шафтоли еб маза қиламан.”
Тўлашим керак бўлган ҳисоб айтишди. Тўлаётганимда чўнтагимдаги пулим базур етишини кўрдим. Унинг кўзлари бир лаҳза мен официантга берган уч франкка қадалди ва билдимки, у мени ўтакетган хасис одам, деб ўйлади. Бироқ ресторандан чиққан пайтимизда ҳали олдимда бутун бошли бир ой бор, чўнтагимда эса бир пенни ҳам йўқ эди.
“Мендан ўрнак олинг, — деди у биз қўл сиқишаётганимизда, — ва ҳеч қачон нонуштага биттадан кўп овқат еманг.”
“Мен бундан ҳам яхшироқ қиламан, — жавоб бердим мен. — Бугун тушликка ҳеч нарса емайман.”
“Қизиқчи, хурсандчилик билан ҳайқирди у, файтунга ирғиб чиқиб. — Сиз ҳақиқий қизиқчисиз!”
Ниҳоят мен ўчимни олдим. Ҳозирги кунда унинг вазни йигирма бир стоун*.
_____________
*21 стоун = 133,3 кг.
Инглиз тилидан Алишер Отабоев таржимаси
====================
Somerset Moem. Nonushta (hikoya)
Men uni teatrda uchratib qoldim, imlayotganini ko‘rib, tanaffus paytida yoniga borib o‘tirdim. U bilan oxirgi marta ko‘rishganimga ham ancha bo‘lgandi, agar ismini aytib chaqirishmaganida, o‘ylaymanki, uni tanimagan bo‘lardim. U menga sinchkovlik bilan murojaat qildi:
“Ha, birinchi marta uchrashganimizga ham ko‘p yil bo‘ldi. Vaqt qanday tez o‘tadi-ya! Hecham o‘zgarmabsan. Sen bilan birinchi marta uchrashganim esingdami? Meni nonushtaga taklif qilganding.”
Esimdami?…
Bu yigirma yil burun bo‘lgandi. Men Parijda yashardim. Lotin kvartalida kichkina boshpanam bor edi va ishlab topgan pulimga tirikchiligim arang o‘tardi. Xonim mening kitobimni o‘qib chiqdi va menga bu haqda xat yozib yubordi. Men unga minnatdorlik bildirdim va ko‘p o‘tmay undan yana bir xat oldim. Xatda uning Parijdan o‘tayotgani, men bilan uchrashish niyati borligi yozilgandi. Lekin vaqti chegaralangan, faqat kelasi payshanba kuni bo‘sh bo‘lardi. U mendan Fuayoda oddiygina nonushta berishimni so‘ragandi.
Fuayo fransuz senatorlari ovqatlanadigan joy bo‘lib, hamyonim ko‘tarmaganidan u yerga borishni hatto xayolimga keltirmagan edim. Lekin menga xushomad qildilar, men esa ayol kishiga “yo‘q” deyish uchun hali juda yoshlik qilardim. Oy oxirigacha tirikchiligim uchun sakson frankim qolgandi, xolos. Oddiygina nonushta esa o‘n besh frankdan oshmasdi. Agar keyingi ikki hafta nafsimni kofedan tiysam, ishim joyida bo‘lardi.
Uni Fuayoda, payshanba kuni, o‘n ikki yarimda, kutishimni yozib yubordim.
Xonim men o‘ylagandek yosh emasdi. Aft-angori uncha ko‘rimli emas, o‘zi hiyla savlatli ko‘rinar edi. U haqiqatan ham qirq yoshlarda edi, oppoq dona-dona tishlari menga odatdagidan ko‘pday tuyuldi. U sergap ayol edi. Men esa muloyim-qobil tinglovchi bo‘lishga tayyor bo‘lib turdim. Chunki, aftidan, u men haqimda gapirmoqchi edi. Taomnomani keltirishganda hayron qoldim, chunki narxlar men chamalagandan ancha yuqori edi. Lekin xonim meni tinchlantirdi.
“Men nonushtaga hech qachon ovqat yemayman”, dedi u.
“Qo‘ysangiz-chi!” dedim o‘zimni himmatli ko‘rsatishga urinib.
“Faqat bitta ovqat yeyman. Meningcha, bizning zamonamizda odamlar juda ko‘p ovqat yeyishadi. Imkoni bo‘lsa, ozgina baliq… Qiziq, ularda losos go‘shti bormikan?”
Yo‘q, bu paytda losos ovi mavsumiga hali erta edi, bu taomnomada ham yo‘q edi, lekin men ofitsiantdan birorta bordir, deb so‘radim. Ha, ularda bitta ajoyib losos bor ekan. Men uni mehmonim uchun buyurtdim. Ofitsiant: “Ovqat tayyor bo‘lguncha biror nima yeysizmi”, deb so‘radi.
“Yo‘q, — dedi xonim. — Men faqat bitta taom yeyman. Agar sizda ozgina uvildiriq topilsa, mayli. Men hech qachon uvildiriqqa “yo‘q” demayman”.
Yuragim “shuv” etib ketdi. Uvildiriqni hamyonim ko‘tarmasligini bilardim, lekin xonimga buni ayta olmasdim. Ofitsiantga harna qilib bo‘lsa-da uvildiriq keltirishni buyurdim. O‘zim uchun taomnomadagi eng arzon taomni tanladim. Bu qo‘y go‘shtidan tayyorlangan kotlet edi.
“Meningcha, siz go‘shtni juda yaxshi ko‘rsangiz kerak, — dedi u. — Bilmayman, kotletday quvvatli taomlarni yegach, ishga qanday kirisharkansiz. Men hech qachon oshqozonimni qiynamayman.”
So‘ngra ichimlikdan gap ochildi.
“Men nonushta payti hech qachon hech narsa ichmayman”, dedi u.
“Men ham”, darhol javob berdim men.
“Oq vinodan tashqari”. U guyo men gapirmagandek so‘zini davom ettirdi: “Bu fransuz oq vinolari shunday kuchsizki. Bu vinolar ovqatni hazm qildirishda juda yaxshi”.
“Nimani xohlaysiz?”, so‘radim undan.
“Shifokorim menga shampan vinosidan boshqa hech narsa ichishga ruxsat bermaydi”.
Aftidan, rangim ozgina oqardi. Men bir shisha buyurdim. O‘zimni xotirjam tutib, shifokorim menga shampan vinosini ichishni mutlaqo taqiqlaganini aytdim.
“Unday bo‘lsa, siz nima ichmoqchisiz?”
“Suv”
U uvildiriq va losos go‘shtini yeb bo‘ldi. Keyin yayrab san’at, adabiyot, musiqa haqida gapirdi. Men esa hisob-kitob bo‘yicha qancha to‘lashim haqida o‘ylardim. Qo‘y go‘shtidan tayyorlangan kotletim tugaganida u dedi:
“Ko‘rib turibman, siz nonushtaga quvvatli taomlarni to‘yib yeyishga odatlanib qolgansiz. Bu noto‘g‘ri, albatta. Nima uchun menga taassub qilib faqat bitta taom bilan qanoatlanmaysiz? Aminmanki, shunday qilsangiz o‘zingizni juda yaxshi sezasiz.”
Ofitsiant qo‘lida taomnoma bilan yana kelganda, “Men faqat bitta taom yemoqchiman”, dedim.
Xonim uning nari ketishini ishora qildi.
“Yo‘q, yo‘q, men nonushtaga hech qachon hech narsa yemayman. Faqat yengilgina tamaddi qilaman, bundan ortig‘ini xohlamayman. Men hech narsa yeya olmayman, lekin agar ularda birorta bundayroq sarsabil bo‘lganda edi. Sarsabildan birorta yemay Parijdan ketsam afsuslangan bo‘lardim.”
Yuragim shuv etib ketdi. Men sarsabilni do‘konlarda ko‘rgandim va haddan tashqari qimmatligini bilardim. Ularga ko‘zim tushsa, ko‘pincha so‘lagim oqardi.
“Xonimning bilgilari kelayotir, sizda sarsabildan birorta topilarmikan?”, so‘radim ofitsiantdan.
Men “yo‘q” deydi deb umidlandim. Uning keng yuziga mamnun tabassum yoyildi va u meni shunaqa katta, shunaqa chiroyli, shunaqa yumshoq sarsabillar borligiga ishontira ketdiki, hang-mang bo‘lib qoldim.
“Men zig‘irchayam och emasman, — xo‘rsinib dedi mehmonim, — lekin, modomiki siz qattiq turib olgan ekansiz, sazangiz o‘lmasin, sarsabil yeyishga e’tiroz bildirmayman.”
Men sarsabil buyurdim.
“Siz ham yemoqchimisiz?”
“Yo‘q, men hech qachon sarsabil yemayman.”
“Bilaman, uni yoqtirmaydigan odamlar ham bor.”
Biz sarsabil tayyor bo‘lguncha kutdik. Meni vahima bosdi.
Gap oyning oxirigacha qancha pulim qolishidamas, hozir ovqatga to‘lashga yetish-etmasligida edi. Mabodo o‘n frankcha yetmasa, mehmonimdan qarz so‘rashga to‘g‘ri kelsa, juda yomon bo‘lardi. Bunga qurbim yetmasdi. Men qancha pulim borligini aniq bilardim va agar to‘lashga pulim yetmasa, qo‘limni cho‘ntagimga tiqib, tuyqusdan vahima solib baqirib, irg‘ib o‘rnimdan turaman, pulimni o‘g‘irlashibdi, deyman, degan qarorga keldim. Undan ham ovqat haqini to‘lashga yetarli pul chiqmasa, u holda soatimni qoldirib, keyinroq qaytib kelib to‘layman, deyishdan boshqa iloj qolmasdi.
Xullas, sarsabilni keltirishdi. Ular juda katta va ishtahani qo‘zg‘atadigan darajada edi. Qizdirilgan yog‘ hidi dimog‘imni qitiqladi. Xonim ularni qanday qilib jig‘ildonidan o‘tkazayotganini kuzatdim va odatdagidek xushmuomalalik bilan Bolkonda daramaturgiyaning ahvoli haqida gap ochdim. Nihoyat u tugatdi.
“Qahvami?” deb so‘radim.
“Ha, faqat muzqaymoq bilan qahva”, javob berdi u.
Menga endi baribir edi, men o‘zimga qahva va unga muzqaymoq bilan qahva buyurdim.
“Siz bilasiz, men bir narsaga aminmanki, — dedi u muzqaymoqni yeb bo‘lib, — ikkovimizdan birimiz ovqatga munosabatni o‘zgartirishimiz kerak, birimiz esa jindek ko‘proq yeyishimiz ham mumkin.”
“Siz hali ham ochmisiz?” arang so‘radim men.
“O, yo‘q, men och emasman: ko‘rib turibsiz, men nonushtaga hech narsa yemayman. Ertalab bir piyola qahva ichaman, keyin tushlik, lekin hech qachon nonushtaga bittadan ortiq taom yemayman. Men sizni gapirayotgan edim.”
“O, tushunib turibman!”
Keyin xunuk voqea yuz berdi. Biz qahvani kutib turgan paytda, yuzida soxta tabassum bilan katta-katta shaftoli to‘la savatni ko‘tarib bosh ofitsiant oldimizga keldi. Bu payt shaftoli pishadigan mavsum emas edi. Ularning narxi birgina yaratganning o‘ziga ayon. Men ham bildim, biroq sal keyinroq, bahonasida, u gapini davom ettira turib parishonlik bilan shaftoli oldi.
“Bilasizmi, siz qorningizni go‘sht bilan to‘ydirib oldingiz, endi hech nima yeya olmaysiz. Men ozgina ovqat tanovul qildim, shuning uchun shaftoli yeb maza qilaman.”
To‘lashim kerak bo‘lgan hisob aytishdi. To‘layotganimda cho‘ntagimdagi pulim bazur yetishini ko‘rdim. Uning ko‘zlari bir lahza men ofitsiantga bergan uch frankka qadaldi va bildimki, u meni o‘taketgan xasis odam, deb o‘yladi. Biroq restorandan chiqqan paytimizda hali oldimda butun boshli bir oy bor, cho‘ntagimda esa bir penni ham yo‘q edi.
“Mendan o‘rnak oling, — dedi u biz qo‘l siqishayotganimizda, — va hech qachon nonushtaga bittadan ko‘p ovqat yemang.”
“Men bundan ham yaxshiroq qilaman, — javob berdim men. — Bugun tushlikka hech narsa yemayman.”
“Qiziqchi, xursandchilik bilan hayqirdi u, faytunga irg‘ib chiqib. — Siz haqiqiy qiziqchisiz!”
Nihoyat men o‘chimni oldim. Hozirgi kunda uning vazni yigirma bir stoun*.
_____________
*21 stoun = 133,3 kg.
Ingliz tilidan Alisher Otaboyev tarjimasi
Манба: ziyouz.uz
Xushnudbek.uz каналига уланиш: 👇