| Кирилл ёзувидаги матн пастроқда

Sharq mamlakatlari bo‘ylab qilgan sayohatlarim asnosida bir gal Birmada ham bo‘lgandim. O‘shanda men Mandalay tomonga suzib ketayotgan ulkan kemaga chiqib, kema kechqurun qaysidir bir mo‘jazgina qishloq yaqinida tunni o‘tkazish uchun langar tashlaganida, beixtiyor, ana shu qishloqchada biror fursat qolishni istab qoldim. Kapitan men kuzatib qolarkan, mazkur qishloqchada yaxshigina klub borligi, men u yerda o‘zimni xuddi uyimdagidek his qilishim mumkinligi, bu yerdagilar men kabi karmoni qappaygan, va istagan paytda, istalgan joyda kemani tark etish imkoniyatiga ega sayohatchilarga iltifot ko‘rsatib, mehmonnavozlik bilan kutishga o‘rganib ketganligini ta’kidladi.

Qolaversa, mazkur klubning rahbari yosh, xushfe’l, samimiygina yigit bo‘lib, u bilan bir-ikki qo‘l qartada biridj o‘ynashim mumkinligini ham alohida qistirib o‘tdi.
Men bu dunyoning jamiki tashvishlarini unutib, sohil bo‘yida yo‘lovchilarni kutib turgan buqalar qo‘shilgan aravaga o‘tirib oldim, aravakash meni tezda o‘sha kapitan aytgan klub yoniga keltirib qo‘ydi. Klubning ayvonchasida bir erkak o‘tirardi. Men unga yaqinlashishim bilan u mendan suv qo‘shilgan viski ichasizmi, yoki tonikli djinmi? – deya so‘radi. Mening shu topda, balki, hech narsa ichishni xohlamasligim mumkinligi uning xayoliga ham kelmas, ehtimol, bu haqda u o‘ylab ham o‘tirmayotgandi. Unga javoban, men ham, odatda bunday holatlarda eng ko‘p qo‘llanaladigan usuldan foydalanib, o‘zimga bo‘lgan qiziqish onlarini yanada cho‘zish uchun, indamaygina borib kursiga o‘tirdim. Men yoniga borib o‘tirgan odam daroz bo‘yli, ozg‘in, yuzlari quyoshda rosa toblanganidan allanechuk kumushrang kasb etgan, baroq mo‘ylovli kishi edi; Uning kalta shimi va ko‘ylagi harbiylarniki kabi moshrang tusda edi. U menga ismi-sharifini aytmadi, ammo biror muddat u yoq-bu yoqdan suhbatlashib o‘tirgach, yonimizga yana bir erkak, ya’ni mazkur klub rahbari kelib qo‘shildi, shunda ikki qadrdonning suhbatidan men yonimdagi sherigimning ismi Jorj ekanini bilib oldim.
– Xo‘sh, shunday qilib, nima bo‘ldi, xotiningdan xat-xabar bormi? – qiziqsinib so‘radi klub rahbari.
Jorjning bu savoldan ko‘zlari chaqnab ketdi.
Ha, so‘nggi pochta orqali xati yetib keldi. U vaqtini juda chog‘ o‘tkazayotganini yozibdi.
Xatida “Mendan bekorga xavotir olmang” – debdimi?
Jorj pastroq ovozda “ha, ha” degandek bo‘ldi, ammo uning bu tovushi xuddi hiqichoq tutayotgandek eshitildi.
– Umuman olganda, shunday desam ham bo‘ladi. Xavotir olmang, emish… bu aytishga oson… ammo aslida esa…Men albatta, bilaman, hammasini tushunaman: u ham dam olishi, o‘ynab-kulishi kerak, va bu ishlar uning qo‘lidan kelayotganiga ham xursandman. Ammo men uchun bularning hammasini anglash, bularga ko‘nikish yoki barini hazm qilish oson bo‘lmayotir… – U men tomonga o‘girildi-da: – Bilasizmi, – dedi o‘ta hayajon bilan, – men umrimda birinchi bor turmush o‘rtog‘im bilan ajralishim, lekin hech qancha vaqt o‘tmasdan, uningsiz o‘zimni xuddi ko‘chada adashib qolgan notavon kuchukchadek his qilayapman.
– Kechirasiz, nikohlaringizga ancha bo‘lganmi?
– Besh daqiqa.
Klub rahbari kulib yubordi va :
Qo‘ysangchi, Jorj bunaqa gap­larni – dedi, – axir sening uylanganingga naq sakkiz yil bo‘lyapti-ku?!
Biz uchovlon yana biror fursat valaqlashib turdik, keyin Jorj soatiga bir qarab oldi-yu, ovqat oldidan kiyim almashtirishi lozimligini aytib, xonasiga chiqib ketdi. Klub rahbari Jorjning tobora tun bag‘riga singib borayotgan qomatiga istehzoli jilmaygancha, tikilib qolaverdi.
– Biz endi, Jorj yolg‘iz qolgandan buyon, doim uni o‘zimizning yonimizga chaqiramiz, qo‘limizdan kelgancha dalda beramiz, – dedi klub rahbari. – Bechora, xotini Angliyaga ketgan kundan beri juda siqilib, o‘zini ancha oldirib qo‘ydi!
– Hoynahoy, o‘sha xonimga ham erining bu qadar sadoqatli ekani alohida g‘urur bag‘ishlasa kerak.
– O! Meybl xonimni aytasizmi, u – judayam alomat ayol.
Klub rahbari ofitsiant yigitga yana ichimlik keltirishni buyurdi. Bu mehmondo‘st yurtlarda sizdan biror narsani xohlaysizmi, yo‘qmi – deya so‘rash taomil emas; bu yerdagilar siz hamma narsani xohlaysiz, deb hisoblashadi, tamom-vassalom. Klub rahbari suyanchig‘i baland qilib ishlangan oromkursiga yastanib o‘tirib oldi-da, Maniladan keltirilgan sigarasini tutatdi. Shundan so‘ng u menga Jorj va Meybl xonimning muhabbat qissasini hikoya qilishga tushdi.
Ular bir gal Jorj ta’tilga chiqib, Angliyaga borganida unashtirilishgan ekan. Jorj Birmaga qaytadigan vaqt kelganida, Meyblning u yerga bir yildan so‘ng borishi xususida kelishib olishibdi. Shundan so‘ng, ularning hayotida har xil noxush voqelar sodir bo‘lib, ikki qalb o‘rtasidagi muqaddas ahdi paymonning bajarilishi uchun to‘siq bo‘laveribdi: avvaliga Meyblning otasi qazo qilibdi, undan keyin esa urush boshlanib, Jorjni oq tanli ayollar umuman borishi mumkin bo‘lmagan hududga urushga jo‘natishibdi. Xullas, Meybl o‘z qallig‘ining oldiga borish uchun imkon topguniga qadar, oradan yetti yil o‘tib ketibdi. Jorj kelin yetib kelgan kuniyoq o‘tkazilishi rejalashtirilgan to‘y uchun zarur barcha narsalarni tayyorlab, Rangunga uni kutib olishga otlanibdi. Kema bandargohga keladigan kunning tong saharidan Jorj bir motorli qayiqni ijaraga olibdi-da, sohilga borib, qaylig‘ini intizorlik bilan kuta boshlabdi.
Ana shunda, negadir, uning birdaniga ruhi tushib ketibdi. Illo, u Meyblni ko‘rmaganiga ham yetti yil bo‘lgan, hatto uning tashqi qiyofasi qanday ekanligini ham eslay olmas ekan-da. Shu bois endi Meybl uning uchun qalliq emas, go‘yo notanish, sirli xonimdek tuyula boshlabdi. Shularni o‘ylab uning tizzalari qaltirab, yuragi naq yorilayozibdi.”Yo‘q, – deya o‘ylabdi bechora, Jorj, – men bu azobni ko‘tara olmayman! Fursat borida Meyblni ogohlantirishim kerak. Nachora, men bundan juda afsusdaman, biroq senga uylana olmayman, uylanish tugul bu haqda o‘ylashga ham qodir emasman” – demoqchi bo‘libdi, u. Ammo qaysi erkak,uning muhabbatini qalbida yetti yil saqlab, o‘z sadoqatini namoyon qilgan, va unga turmushga chiqish umidida olti yuz mil yo‘lni bosib kelgan qizga bu so‘zlarni ayta olardi, deysiz? Jorjning ham bu gaplarni aytishga jur’ati yetmabdi. Natijada, boyaqish cheksiz alam va iztirob iskanjasiga tushib qolibdi. Ittifoqo, o‘sha paytda bandargohda bir ulkan kema Singapurga suzib ketishga shay bo‘lib turgan ekan. Jorj, qallig‘i Meyblga shosha-pisha bir noma yozibdi-da, o‘zi hech bir yuklarsiz, qup-quruq qo‘l bilan mazkur kema bortiga chiqibdi. Meyblga atalgan maktubning mazmuni esa taxminan quyidagicha ekan:
“Azizam Meybl!
O‘ta zarur bir ish bilan bir joyga ketishimga to‘g‘ri kelib qoldi. Qachon bo‘shashim o‘zimga ham ma’lum emas. Menimcha, sening Angliyaga qaytib ketganing maqasadga muvofiqdir.Bundan keyingi rejalarim o‘ta mavhum va ular haqda o‘zim ham aniq tasavvurga ega emasman.
Kamoli ehtirom ila
Seni jonidan ham ortiq sevguvchi Jorj”.
Biroq, Jorj Singapurga yetib kelganida, uni bandargohda ushbu mazmundagi telegramma kutib turardi:
“Hammasini tushunaman. Xavotir olma. Seni sevaman.
Meybl”.
Qo‘rquv hissi bechora Jorjni avvalgidan o‘n chandon aqlliroq qilib qo‘yibdi.
– Jin ursin, xudo haqqi, u mening ortimdan quvishga tushgan ko‘rinadi! – deya o‘ylabdi,u.
Shunda Jorj Rangundagi kemachilik idorasidagilar bilan telegraf orqali bog‘lanib, qallig‘ining ismi sharifi Singapur tomonga suzib kelayotgan kema yo‘lovchilari ro‘yxatida qayd etilganligiga ishonch hosil qilibdi. Jorjning izmidagi vaqt juda qisqa ekan. Shuning uchun u tavakkal qilib, o‘zini Bangkokka yo‘l olayotgan poyezdga uribdi. Biroq, shunda ham ko‘nglini xavotir tark etmabdi, illo uning qaysi shaharga ketganini aniqlash qaylig‘i uchun u qadar qiyinchilik tug‘dirmas va Meybl bemalol keyingi poyezdga o‘tirib, Jorjni ta’qib qilishni davom ettirishi mumkin ekan-da. Uning baxtiga ertasi kuni frantsuzlarning bir yuk kemasi Bangkokdan Saygonga qarab suzishi kerak ekan. Jorj jonini hovuchlab o‘sha kema bortiga chiqibdi. “Ha, – deya o‘ylabdi u o‘zicha. – Saygonda, shubhasiz, xavfu xatardan batamom xoli bo‘laman, mening u yerda ekanim, Meyblning yetti uxlab tushiga ham kirmasligi aniq;
Agar u qayerdaligimni bilgan taqdirda ham, nihoyat gap nimada ekanligini, men nima sababdan undan qochib yurganimni o‘zi fahmlab oladi”.
Bangkokdan Saygonga qarab suzish naqd besh kun davom etibdi. Jorj chiqqan kema juda kichik, buning ustiga nihoyatda iflos bo‘lib, mutlaqo yo‘lovchilarni tashish uchun mo‘ljallanmagan ekan. Jorj shu sababli sohilga yetib kelganlarida nihoyatda xursand bo‘libdi. Rikshaga o‘tirib, mehmonxonaga kelib tushibdi. Endigina mehmonlar ro‘yxatiga o‘z imzosini qo‘ygan ham ekanki, uning qo‘liga bir telegramma tutqazishibdi. Mazkur telegrammada atigi ikkitagina so‘z bor ekan:
“Sevaman.
Meybl. “
Biroq, Jorjning peshonasini sovuq ter bosishi uchun ana shu ikki kalima so‘zning o‘zi yetarli bo‘libdi.
– Gonkongga kema qachon jo‘naydi? – deya so‘rabdi u.
Endi uning qochqinligi yanada jadal tus olibdi. Jorj kemadan Gonkongda tushib, u yerda qolishga ham jur’ati yetmasdan, Manila tomon yo‘l olibdi. Ammo, Manila ham uning nazdida ishonchsiz bo‘lib tuyulibdi, natijada u endi Shanxayga qarab ravona bo‘libdi.
Bu shaharda ham u behalovat bo‘lib, o‘zini qo‘yarga joy topolmabdi; har gal u mehmonxona ostonasidan chiqar ekan, go‘yo to‘ppa-to‘g‘ri Meyblning quchog‘iga borib tushadigandek hadiksirayveribdi. “Yo‘q, debdi u, Shanxay ham bekinib yurishim uchun yaramaydi.Faqat Iokagamaga jo‘nash orqaligina barcha mashmashalardan qutulishim mumkun”. Va u shunday qilibdi ham. Ammo, ne tongki, Iokagamadagi “Grand” mehmonxonasida uni quyidagi mazmundagi yana bir telegramma kutib turgan emish:
“Seni Manilada uchrata olmaganimdan g‘oyatda afsusdaman.Sevaman.
Meybl”.
Jorj, qoshlarini chimirib, kemalarning qatnov jadvalini o‘rgana boshlabdi. Xo‘sh, hozir Meybl qayerda bo‘lishi mumkin? Jorj yana Shanxayga qaytibdi. Ammo bu gal u to‘ppa-to‘g‘ri o‘zi ilgari yashab turgan klubga borib, o‘ziga xat-xabar bor-yo‘qligini surishtiribdi. Unga shu lahzadayoq, bir telegrammani tutaqazishibdi.Xabar matni odatdagidek, qisqagina bo‘lib unda:
“Tez orada yetib boraman.Sevaman.
Meybl” – degan so‘zlar bitilgandi.
Yo‘q, kechirib qo‘yasiz, Meybl xonim, biz zinhor, osongina borib qo‘lingizga tushadigan anoyilardan emasmiz! Jorj shu o‘y bilan bir qarorga kelibdi. Yantszi – juda ulkan va uzun daryo bo‘lib, unda juda ko‘p kemalarning qatnash imkoniyati mavjud. Hali ham Chuntsin tomonga ketayotgan oxirgi kemalardan biriga ilinib olish mumkin. Undan uyog‘iga esa faqat, xitoyliklarning jonkalari, ya’ni yelkanli kemachalari orqali borish lozim bo‘ladi. Albatta, hech qanday hamrohi bo‘lmagan ayol kishining bunday kemalarga yolg‘iz chiqishi ehtimoldan uzoq. Shunday qilib, Jorj avval Xonkouga, u yerdan esa Ichanga ; keyin Ichanni ham tark etib, turli kichik bandargohlarni chetlab suzadigan boshqa kemaga o‘tib, Chuntsinga yetib olibdi. Biroq, endi u shu qadar tushkunlikka tushib qolibdiki, oqibatda bundan keyin zinhor tavakkal qilmaslikka qaror qilibdi. Chuntsindan to‘rt yuz milcha uzoqlikda Chen-tu degan mo‘jazgina shaharcha bo‘lib, u Chexuan muzofotining poytaxti ekan. Ushbu shaharga esa faqat katta tosh yo‘l orqali borilar, katta yo‘lda esa har xil qaroqchi va o‘g‘rilar o‘rnashib olib, o‘tgan-ketganlarni talashni odat qilgan ekan. “Ha, ana shu shaharchaga yetib olsam bas, nihoyat o‘z xavfsizligimni ta’minlayman,” – deb o‘ylabdi u.
Jorj u yerdan hammol yollab, unga yuklarini ortmoqlatibdi-da, yo‘lga tushibdi. Bir necha kun o‘tib, u o‘sha ovloq Xitoy shaharchasining tishsimon ajab­tovur qubbachali devorlarini ko‘rib: “Xayriyat-ey, barcha azoblardan qutuldim”, – degandek yengil nafas olibdi. Ha, aytgancha, o‘sha alomat devorlarga chiqib olib, kun botish chog‘ida bemalol ulug‘vor Tibet tog‘ining qorli cho‘qqilarini tomosha qilish mumkin ekan. Nihoyat, Jorj bechoraga ham dam olishi uchun imkoniyat topilibdi: illo,bu xilvatgohlarga Meyblning kelib qolishi aqlga sig‘maydigan holat edi-da.
Omadini qarangki, o‘sha shahardagi Angliya konsuli Jorjning eski qadrdoni bo‘lib chiqibdi. Tabiiyki, Jorj o‘sha do‘stinikiga joylashibdi. Shunday qilib u hashamatli uyda, emin-erkin yashab, eng muhimi, butun Osiyo bo‘ylab cho‘zilib ketgan qochqinlik iztirobidan qutulib, joni halovat topibdi. Hammasidan ham uni barcha uqubatlarining birvarakay, xuddi mo‘jizaviy ertaklardagi kabi yechim topgani xursand qilibdi.
Kun ketidan-kunlar, hafta ketidan haftalar birin-ketin, sokin maromda almashaveribdi.
Bir kuni ertalab Jorj konsul do‘sti bilan birga uy hovlisida, xitoy savdogarlari olib kelgan turli-tuman g‘aroyibotlarni tomosha qilib turgan edi. Kutilmaganda konsullik binosining asosiy darvozalari qattiq taqillagani eshitildi. Eshikbon yugirib borib, darvoza tavaqalarini lang ochib yubordi. Shunda to‘rtta hammol – kulilar, hovliga chiroyli qilib bezatilgan taxtiravonni ko‘tarib kirishib, uni ohistagina yerga qo‘yishdi. Taxtiravondan esa Meybl tushib keldi. U nihoyatda bashang kiyingan, o‘ta xotirjam, boz ustiga judayam, ko‘zni qamashtiradigan darajada chiroyli edi. Uning yuziga qarab, bu sohibjamolning hozirgina ikki haftalik yo‘l bosib, kelganligini aytish mushkul edi.
Jorj toshdek qotib qoldi. Uning rangi quv o‘chib, xuddi o‘liknikidek oqarib ketgandi. Meybl unga tomon qadam tashladi:
– Salom, Jorj. Men tag‘in Seni bu yerdan ham topolmaymanmi, deya rosa qo‘rqqandim!
– Salom, Meybl, – deya oldi zo‘rg‘a, Jorj.
U shu topda nima deyishini bilmaganidan, atrofga alang-jalang jovdirardi. Meybl esa eshik yonida turvolib obdon unga razm solardi. Kutilmaganda, uning moviy ko‘zlarida ajib istehzo zohir bo‘ldi.
– Sen umuman o‘zgarmabsan, – dedi Meybl, kulimsirab. – Axir, erkak kishi yetti yil ichida mutlaqo o‘zgarib, o‘zini qo‘yib yuborishi, aytaylik, juda xunuk semirib ketishi, yo bo‘lmasam tepakal bo‘lib qolishi ham mumkin edi-da. Men ana shular haqida o‘ylab, rosa cho‘chigandim. Eh, bilsayding, behudaga qanchalar asabiylashibman-a? Qolaversa, shuncha yillik sarson-sargardonlikdan keyin senga turmushga chiqa olmasam, judayam alam qilardi-da, o‘ziyam.
Meybl uy egasiga tomon yuzlandi.
– Siz konsul janoblarimisiz?-so‘radi u.
– Ha.
– Unda hammasi joyida. E’tiboringiz uchun shuni ma’lum qilamanki, men mana shu ro‘parangizda turgan kishiga turmushga chiqishga roziman. Faqat, bundan avval, ijozatingiz bilan, bir dush qabul qilsam, degandim…
Ha, chindan ham bu alomat xonim o‘z va’dasining ustidan chiqib, Jorj bilan turmush qurdi.

Rus tilidan Muhiddin Omon tarjimasi.

Сомерсет Моэм. Мэйбл хоним (ҳикоя)

Шарқ мамлакатлари бўйлаб қилган саёҳатларим асносида бир гал Бирмада ҳам бўлгандим. Ўшанда мен Мандалай томонга сузиб кетаётган улкан кемага чиқиб, кема кечқурун қайсидир бир мўъжазгина қишлоқ яқинида тунни ўтказиш учун лангар ташлаганида, беихтиёр, ана шу қишлоқчада бирор фурсат қолишни истаб қолдим. Капитан мен кузатиб қоларкан, мазкур қишлоқчада яхшигина клуб борлиги, мен у ерда ўзимни худди уйимдагидек ҳис қилишим мумкинлиги, бу ердагилар мен каби кармони қаппайган, ва истаган пайтда, исталган жойда кемани тарк этиш имкониятига эга саёҳатчиларга илтифот кўрсатиб, меҳмоннавозлик билан кутишга ўрганиб кетганлигини таъкидлади.

Қолаверса, мазкур клубнинг раҳбари ёш, хушфеъл, самимийгина йигит бўлиб, у билан бир-икки қўл қартада биридж ўйнашим мумкинлигини ҳам алоҳида қистириб ўтди.
Мен бу дунёнинг жамики ташвишларини унутиб, соҳил бўйида йўловчиларни кутиб турган буқалар қўшилган аравага ўтириб олдим, аравакаш мени тезда ўша капитан айтган клуб ёнига келтириб қўйди. Клубнинг айвончасида бир эркак ўтирарди. Мен унга яқинлашишим билан у мендан сув қўшилган виски ичасизми, ёки тоникли джинми? – дея сўради. Менинг шу топда, балки, ҳеч нарса ичишни хоҳламаслигим мумкинлиги унинг хаёлига ҳам келмас, эҳтимол, бу ҳақда у ўйлаб ҳам ўтирмаётганди. Унга жавобан, мен ҳам, одатда бундай ҳолатларда энг кўп қўлланаладиган усулдан фойдаланиб, ўзимга бўлган қизиқиш онларини янада чўзиш учун, индамайгина бориб курсига ўтирдим. Мен ёнига бориб ўтирган одам дароз бўйли, озғин, юзлари қуёшда роса тобланганидан алланечук кумушранг касб этган, бароқ мўйловли киши эди; Унинг калта шими ва кўйлаги ҳарбийларники каби мошранг тусда эди. У менга исми-шарифини айтмади, аммо бирор муддат у ёқ-бу ёқдан суҳбатлашиб ўтиргач, ёнимизга яна бир эркак, яъни мазкур клуб раҳбари келиб қўшилди, шунда икки қадрдоннинг суҳбатидан мен ёнимдаги шеригимнинг исми Жорж эканини билиб олдим.
– Хўш, шундай қилиб, нима бўлди, хотинингдан хат-хабар борми? – қизиқсиниб сўради клуб раҳбари.
Жоржнинг бу саволдан кўзлари чақнаб кетди.
Ҳа, сўнгги почта орқали хати етиб келди. У вақтини жуда чоғ ўтказаётганини ёзибди.
Хатида “Мендан бекорга хавотир олманг” – дебдими?
Жорж пастроқ овозда “ҳа, ҳа” дегандек бўлди, аммо унинг бу товуши худди ҳиқичоқ тутаётгандек эшитилди.
– Умуман олганда, шундай десам ҳам бўлади. Хавотир олманг, эмиш… бу айтишга осон… аммо аслида эса…Мен албатта, биламан, ҳаммасини тушунаман: у ҳам дам олиши, ўйнаб-кулиши керак, ва бу ишлар унинг қўлидан келаётганига ҳам хурсандман. Аммо мен учун буларнинг ҳаммасини англаш, буларга кўникиш ёки барини ҳазм қилиш осон бўлмаётир… – У мен томонга ўгирилди-да: – Биласизми, – деди ўта ҳаяжон билан, – мен умримда биринчи бор турмуш ўртоғим билан ажралишим, лекин ҳеч қанча вақт ўтмасдан, унингсиз ўзимни худди кўчада адашиб қолган нотавон кучукчадек ҳис қилаяпман.
– Кечирасиз, никоҳларингизга анча бўлганми?
– Беш дақиқа.
Клуб раҳбари кулиб юборди ва :
Қўйсангчи, Жорж бунақа гап­ларни – деди, – ахир сенинг уйланганингга нақ саккиз йил бўляпти-ку?!
Биз учовлон яна бирор фурсат валақлашиб турдик, кейин Жорж соатига бир қараб олди-ю, овқат олдидан кийим алмаштириши лозимлигини айтиб, хонасига чиқиб кетди. Клуб раҳбари Жоржнинг тобора тун бағрига сингиб бораётган қоматига истеҳзоли жилмайганча, тикилиб қолаверди.
– Биз энди, Жорж ёлғиз қолгандан буён, доим уни ўзимизнинг ёнимизга чақирамиз, қўлимиздан келганча далда берамиз, – деди клуб раҳбари. – Бечора, хотини Англияга кетган кундан бери жуда сиқилиб, ўзини анча олдириб қўйди!
– Ҳойнаҳой, ўша хонимга ҳам эрининг бу қадар садоқатли экани алоҳида ғурур бағишласа керак.
– О! Мэйбл хонимни айтасизми, у – жудаям аломат аёл.
Клуб раҳбари официант йигитга яна ичимлик келтиришни буюрди. Бу меҳмондўст юртларда сиздан бирор нарсани хоҳлайсизми, йўқми – дея сўраш таомил эмас; бу ердагилар сиз ҳамма нарсани хоҳлайсиз, деб ҳисоблашади, тамом-вассалом. Клуб раҳбари суянчиғи баланд қилиб ишланган оромкурсига ястаниб ўтириб олди-да, Маниладан келтирилган сигарасини тутатди. Шундан сўнг у менга Жорж ва Мэйбл хонимнинг муҳаббат қиссасини ҳикоя қилишга тушди.
Улар бир гал Жорж таътилга чиқиб, Англияга борганида унаштирилишган экан. Жорж Бирмага қайтадиган вақт келганида, Мэйблнинг у ерга бир йилдан сўнг бориши хусусида келишиб олишибди. Шундан сўнг, уларнинг ҳаётида ҳар хил нохуш воқелар содир бўлиб, икки қалб ўртасидаги муқаддас аҳди паймоннинг бажарилиши учун тўсиқ бўлаверибди: аввалига Мэйблнинг отаси қазо қилибди, ундан кейин эса уруш бошланиб, Жоржни оқ танли аёллар умуман бориши мумкин бўлмаган ҳудудга урушга жўнатишибди. Хуллас, Мэйбл ўз қаллиғининг олдига бориш учун имкон топгунига қадар, орадан етти йил ўтиб кетибди. Жорж келин етиб келган куниёқ ўтказилиши режалаштирилган тўй учун зарур барча нарсаларни тайёрлаб, Рангунга уни кутиб олишга отланибди. Кема бандаргоҳга келадиган куннинг тонг саҳаридан Жорж бир моторли қайиқни ижарага олибди-да, соҳилга бориб, қайлиғини интизорлик билан кута бошлабди.
Ана шунда, негадир, унинг бирданига руҳи тушиб кетибди. Илло, у Мэйблни кўрмаганига ҳам етти йил бўлган, ҳатто унинг ташқи қиёфаси қандай эканлигини ҳам эслай олмас экан-да. Шу боис энди Мэйбл унинг учун қаллиқ эмас, гўё нотаниш, сирли хонимдек туюла бошлабди. Шуларни ўйлаб унинг тиззалари қалтираб, юраги нақ ёрилаёзибди.”Йўқ, – дея ўйлабди бечора, Жорж, – мен бу азобни кўтара олмайман! Фурсат борида Мэйблни огоҳлантиришим керак. Начора, мен бундан жуда афсусдаман, бироқ сенга уйлана олмайман, уйланиш тугул бу ҳақда ўйлашга ҳам қодир эмасман” – демоқчи бўлибди, у. Аммо қайси эркак,унинг муҳаббатини қалбида етти йил сақлаб, ўз садоқатини намоён қилган, ва унга турмушга чиқиш умидида олти юз мил йўлни босиб келган қизга бу сўзларни айта оларди, дейсиз? Жоржнинг ҳам бу гапларни айтишга журъати етмабди. Натижада, бояқиш чексиз алам ва изтироб исканжасига тушиб қолибди. Иттифоқо, ўша пайтда бандаргоҳда бир улкан кема Сингапурга сузиб кетишга шай бўлиб турган экан. Жорж, қаллиғи Мэйблга шоша-пиша бир нома ёзибди-да, ўзи ҳеч бир юкларсиз, қуп-қуруқ қўл билан мазкур кема бортига чиқибди. Мэйблга аталган мактубнинг мазмуни эса тахминан қуйидагича экан:
“Азизам Мэйбл!
Ўта зарур бир иш билан бир жойга кетишимга тўғри келиб қолди. Қачон бўшашим ўзимга ҳам маълум эмас. Менимча, сенинг Англияга қайтиб кетганинг мақасадга мувофиқдир.Бундан кейинги режаларим ўта мавҳум ва улар ҳақда ўзим ҳам аниқ тасаввурга эга эмасман.
Камоли эҳтиром ила
Сени жонидан ҳам ортиқ севгувчи Жорж”.
Бироқ, Жорж Сингапурга етиб келганида, уни бандаргоҳда ушбу мазмундаги телеграмма кутиб турарди:
“Ҳаммасини тушунаман. Хавотир олма. Сени севаман.
Мэйбл”.
Қўрқув ҳисси бечора Жоржни аввалгидан ўн чандон ақллироқ қилиб қўйибди.
– Жин урсин, худо ҳаққи, у менинг ортимдан қувишга тушган кўринади! – дея ўйлабди,у.
Шунда Жорж Рангундаги кемачилик идорасидагилар билан телеграф орқали боғланиб, қаллиғининг исми шарифи Сингапур томонга сузиб келаётган кема йўловчилари рўйхатида қайд этилганлигига ишонч ҳосил қилибди. Жоржнинг измидаги вақт жуда қисқа экан. Шунинг учун у таваккал қилиб, ўзини Бангкокка йўл олаётган поездга урибди. Бироқ, шунда ҳам кўнглини хавотир тарк этмабди, илло унинг қайси шаҳарга кетганини аниқлаш қайлиғи учун у қадар қийинчилик туғдирмас ва Мэйбл бемалол кейинги поездга ўтириб, Жоржни таъқиб қилишни давом эттириши мумкин экан-да. Унинг бахтига эртаси куни французларнинг бир юк кемаси Бангкокдан Сайгонга қараб сузиши керак экан. Жорж жонини ҳовучлаб ўша кема бортига чиқибди. “Ҳа, – дея ўйлабди у ўзича. – Сайгонда, шубҳасиз, хавфу хатардан батамом холи бўламан, менинг у ерда эканим, Мэйблнинг етти ухлаб тушига ҳам кирмаслиги аниқ;
Агар у қаердалигимни билган тақдирда ҳам, ниҳоят гап нимада эканлигини, мен нима сабабдан ундан қочиб юрганимни ўзи фаҳмлаб олади”.
Бангкокдан Сайгонга қараб сузиш нақд беш кун давом этибди. Жорж чиққан кема жуда кичик, бунинг устига ниҳоятда ифлос бўлиб, мутлақо йўловчиларни ташиш учун мўлжалланмаган экан. Жорж шу сабабли соҳилга етиб келганларида ниҳоятда хурсанд бўлибди. Рикшага ўтириб, меҳмонхонага келиб тушибди. Эндигина меҳмонлар рўйхатига ўз имзосини қўйган ҳам эканки, унинг қўлига бир телеграмма тутқазишибди. Мазкур телеграммада атиги иккитагина сўз бор экан:
“Севаман.
Мейбл. “
Бироқ, Жоржнинг пешонасини совуқ тер босиши учун ана шу икки калима сўзнинг ўзи етарли бўлибди.
– Гонконгга кема қачон жўнайди? – дея сўрабди у.
Энди унинг қочқинлиги янада жадал тус олибди. Жорж кемадан Гонконгда тушиб, у ерда қолишга ҳам журъати етмасдан, Манила томон йўл олибди. Аммо, Манила ҳам унинг наздида ишончсиз бўлиб туюлибди, натижада у энди Шанхайга қараб равона бўлибди.
Бу шаҳарда ҳам у беҳаловат бўлиб, ўзини қўярга жой тополмабди; ҳар гал у меҳмонхона остонасидан чиқар экан, гўё тўппа-тўғри Мэйблнинг қучоғига бориб тушадигандек ҳадиксирайверибди. “Йўқ, дебди у, Шанхай ҳам бекиниб юришим учун ярамайди.Фақат Иокагамага жўнаш орқалигина барча машмашалардан қутулишим мумкун”. Ва у шундай қилибди ҳам. Аммо, не тонгки, Иокагамадаги “Гранд” меҳмонхонасида уни қуйидаги мазмундаги яна бир телеграмма кутиб турган эмиш:
“Сени Манилада учрата олмаганимдан ғоятда афсусдаман.Севаман.
Мэйбл”.
Жорж, қошларини чимириб, кемаларнинг қатнов жадвалини ўргана бошлабди. Хўш, ҳозир Мэйбл қаерда бўлиши мумкин? Жорж яна Шанхайга қайтибди. Аммо бу гал у тўппа-тўғри ўзи илгари яшаб турган клубга бориб, ўзига хат-хабар бор-йўқлигини суриштирибди. Унга шу лаҳзадаёқ, бир телеграммани тутақазишибди.Хабар матни одатдагидек, қисқагина бўлиб унда:
“Тез орада етиб бораман.Севаман.
Мэйбл” – деган сўзлар битилганди.
Йўқ, кечириб қўясиз, Мэйбл хоним, биз зинҳор, осонгина бориб қўлингизга тушадиган анойилардан эмасмиз! Жорж шу ўй билан бир қарорга келибди. Янцзи – жуда улкан ва узун дарё бўлиб, унда жуда кўп кемаларнинг қатнаш имконияти мавжуд. Ҳали ҳам Чунцин томонга кетаётган охирги кемалардан бирига илиниб олиш мумкин. Ундан уёғига эса фақат, хитойликларнинг жонкалари, яъни елканли кемачалари орқали бориш лозим бўлади. Албатта, ҳеч қандай ҳамроҳи бўлмаган аёл кишининг бундай кемаларга ёлғиз чиқиши эҳтимолдан узоқ. Шундай қилиб, Жорж аввал Хонькоуга, у ердан эса Ичанга ; кейин Ичанни ҳам тарк этиб, турли кичик бандаргоҳларни четлаб сузадиган бошқа кемага ўтиб, Чунцинга етиб олибди. Бироқ, энди у шу қадар тушкунликка тушиб қолибдики, оқибатда бундан кейин зинҳор таваккал қилмасликка қарор қилибди. Чунциндан тўрт юз милча узоқликда Чен-ту деган мўъжазгина шаҳарча бўлиб, у Чехуань музофотининг пойтахти экан. Ушбу шаҳарга эса фақат катта тош йўл орқали борилар, катта йўлда эса ҳар хил қароқчи ва ўғрилар ўрнашиб олиб, ўтган-кетганларни талашни одат қилган экан. “Ҳа, ана шу шаҳарчага етиб олсам бас, ниҳоят ўз хавфсизлигимни таъминлайман,” – деб ўйлабди у.
Жорж у ердан ҳаммол ёллаб, унга юкларини ортмоқлатибди-да, йўлга тушибди. Бир неча кун ўтиб, у ўша овлоқ Хитой шаҳарчасининг тишсимон ажаб­товур қуббачали деворларини кўриб: “Хайрият-ей, барча азоблардан қутулдим”, – дегандек енгил нафас олибди. Ҳа, айтганча, ўша аломат деворларга чиқиб олиб, кун ботиш чоғида бемалол улуғвор Тибет тоғининг қорли чўққиларини томоша қилиш мумкин экан. Ниҳоят, Жорж бечорага ҳам дам олиши учун имконият топилибди: илло,бу хилватгоҳларга Мэйблнинг келиб қолиши ақлга сиғмайдиган ҳолат эди-да.
Омадини қарангки, ўша шаҳардаги Англия консули Жоржнинг эски қадрдони бўлиб чиқибди. Табиийки, Жорж ўша дўстиникига жойлашибди. Шундай қилиб у ҳашаматли уйда, эмин-эркин яшаб, энг муҳими, бутун Осиё бўйлаб чўзилиб кетган қочқинлик изтиробидан қутулиб, жони ҳаловат топибди. Ҳаммасидан ҳам уни барча уқубатларининг бирваракай, худди мўъжизавий эртаклардаги каби ечим топгани хурсанд қилибди.
Кун кетидан-кунлар, ҳафта кетидан ҳафталар бирин-кетин, сокин маромда алмашаверибди.
Бир куни эрталаб Жорж консул дўсти билан бирга уй ҳовлисида, хитой савдогарлари олиб келган турли-туман ғаройиботларни томоша қилиб турган эди. Кутилмаганда консуллик биносининг асосий дарвозалари қаттиқ тақиллагани эшитилди. Эшикбон югириб бориб, дарвоза тавақаларини ланг очиб юборди. Шунда тўртта ҳаммол – кулилар, ҳовлига чиройли қилиб безатилган тахтиравонни кўтариб киришиб, уни оҳистагина ерга қўйишди. Тахтиравондан эса Мэйбл тушиб келди. У ниҳоятда башанг кийинган, ўта хотиржам, боз устига жудаям, кўзни қамаштирадиган даражада чиройли эди. Унинг юзига қараб, бу соҳибжамолнинг ҳозиргина икки ҳафталик йўл босиб, келганлигини айтиш мушкул эди.
Жорж тошдек қотиб қолди. Унинг ранги қув ўчиб, худди ўликникидек оқариб кетганди. Мэйбл унга томон қадам ташлади:
– Салом, Жорж. Мен тағин Сени бу ердан ҳам тополмайманми, дея роса қўрққандим!
– Салом, Мэйбл, – дея олди зўрға, Жорж.
У шу топда нима дейишини билмаганидан, атрофга аланг-жаланг жовдирарди. Мэйбл эса эшик ёнида турволиб обдон унга разм соларди. Кутилмаганда, унинг мовий кўзларида ажиб истеҳзо зоҳир бўлди.
– Сен умуман ўзгармабсан, – деди Мэйбл, кулимсираб. – Ахир, эркак киши етти йил ичида мутлақо ўзгариб, ўзини қўйиб юбориши, айтайлик, жуда хунук семириб кетиши, ё бўлмасам тепакал бўлиб қолиши ҳам мумкин эди-да. Мен ана шулар ҳақида ўйлаб, роса чўчигандим. Эҳ, билсайдинг, беҳудага қанчалар асабийлашибман-а? Қолаверса, шунча йиллик сарсон-саргардонликдан кейин сенга турмушга чиқа олмасам, жудаям алам қиларди-да, ўзиям.
Мэйбл уй эгасига томон юзланди.
– Сиз консул жанобларимисиз?-сўради у.
– Ҳа.
– Унда ҳаммаси жойида. Эътиборингиз учун шуни маълум қиламанки, мен мана шу рўпарангизда турган кишига турмушга чиқишга розиман. Фақат, бундан аввал, ижозатингиз билан, бир душ қабул қилсам, дегандим…
Ҳа, чиндан ҳам бу аломат хоним ўз ваъдасининг устидан чиқиб, Жорж билан турмуш қурди.

Рус тилидан Муҳиддин Омон таржимаси.