🇦🇲 Բաթումիի պայմանագիր։ Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն
Առաջին Հայաստանի Հանրապետություն
Թուրքիայի բանակի հարձակման սկիզբը
1918 թվականի մայիս ամսվա սկզբին թուրքական ուժերը վերսկսեցին իրենց հարձակումը Ռուսաստանի նախկին կայսրության տարածքներում՝ Կովկասում: Մայիսի 11-ին կոնֆերանսի մեկնարկի պահին նրանք արդեն գրավել էին կարևոր դիրքեր, ինչի արդյունքում Օսմանյան կայսրությունը ստացավ կարևոր աշխարհաքաղաքական առավելություն: Գերմանիան, Թուրքիայի դաշնակիցը, շարունակեց տրամադրել դիվանագիտական աջակցություն Թուրքիայի պահանջներին մինչև 1918 թվականի մայիսի 25-ը:
1918 թվականի մայիսի 11-ին Բաթումիում բացվեց խաղաղության կոնֆերանս, որտեղ Հարավային Կովկասը ներկայացված էր Հայաստանի, Վրաստանի և Ադրբեջանի պատվիրակություններով: Թուրքական կողմը պահանջներ առաջադրեց ոչ միայն Հայաստանի, այլ նաև Վրաստանի (Թիֆլիս) նկատմամբ՝ պահանջելով հայկական տարածքով երկաթուղային միջանցք ստեղծել Բաքու հասնելու համար:
Հայաստանի պատվիրակությունը փորձեց ժամանակին ձգձգել բանակցությունները՝ հույս ունենալով Երկրի Արագ և Օկուպացիոն ուժերի օգնությունը, սակայն մայիսի վերջին նրանք ապարդյուն էին: Այդ պահին որոշ կարևոր մարտեր էին ընթանում Երևանի և Արդահան ճակատներում (ներառյալ Սարդարապատի, Կառա-Կիլիս և Բաշ-Աբարանի մարտերը), բայց դրանք չփոփոխեցին իշխանությունների վիզբալանսը՝ համաձայն պայմանագրի ստորագրման:
Պայմանագրի հիմնական դրույթները
- Խաղաղություն և բարեկամություն։ Article 1-ը հաստատեց "խաղաղություն և հավերժ բարեկամություն" Օսմանյան կայսրության և Հայաստանի Հանրապետություն միջև:
- Սահմանի սահմանումը։ Article 2-ը սահմանեց Օսմանյան կայսրության սահմանները Հայաստանի, Վրաստանի և Ադրբեջանի հետ: Հայաստանի տարածքը կրճատվեց Երևան պրովինցիայի և հարակից տարածքների մասից՝ շուրջ 10,000 քմ² (առաջին համաշխարհային պատերազմից առաջից ավելի քիչ):
- Տրանսպորտ։ Հայաստանի Հանրապետությունը պարտավորվեց Օսմանյան կայսրությանը տրամադրել առանց մաքսատուրքերի երկաթուղային անցման հնարավորություն՝ Քարս, Ջուլֆա և Բաքու միջև:
- Արտասահմանում և հատուցում։ Թուրքիան պահանջեց հատուցման վճարումներ և քաղաքացիական կորուստների փոխհատուցում, բայց ճշգրիտ գումարները համաձայնեցվել էին մինչև պայմանագրի վավերացումը:
- Վավերացում։ Պայմանագիրը ուժի մեջ կմտներ Կենտրոնական Հատկանիշների հաստատմամբ, և Հայաստանի պատվիրակությունը պետք է մեկներ Կոստանդնուպոլիս՝ վերջնական հաստատման համար:
- Ավետիս Ահարոնյան — Ազգային խորհրդի նախագահ
- Ալեքսանդր Խաթիսյան — Արտաքին Գործերի Նախարար
- Մ. Բաբախանյան, Գ. Գրորհանյան և ուրիշներ
- Նոե Ռամիշվիլ — Վարչապետ
- Իլյա Օդիսելաձե — Պաշտպանության նախարարի տեղակալ
- Գ. Գվազավա, Գ. Րծխիլաձե և ուրիշներ
Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետություն
- Հայաստանի տարածքային կորուստներ։ Պայմանագրի համաձայն՝ Հայաստանի տարածքը կրճատվեց Երևան Գավառի կեսից ավելի՝ մոտ 10,000 քմ²:
- Գեոպոլիտիկ իրավիճակ Կովկասում։ Օսմանյան կայսրությունը ստացավ հասանելիություն Բաքու՝ հարուստ յուղեղի տարածաշրջանը, և զինվորական հենարան ստեղծեց Խորհրդային Ռուսաստանի սահմանին, որը հետագայում ազդել է Խորհրդային իշխանության հաստատման վրա Հարավային Կովկասում:
- Պայմանագրի կարճ կյանք։ Կենտրոնական իշխանությունների պարտությունից հետո՝ 1918 թվականի նոյեմբերին, Բաթումիի պայմանագիրը փաստորեն չեղարկվեց, և Հարավային Կովկասի սահմանները վերանայվեցին Փարիզի խաղաղության կոնֆերանսներում: