🇦🇲 Մուդրոսի հրադադար։ Առաջին Հանրապետության Հայաստանը
Առաջին Հայաստանի Հանրապետություն
Մուդրոսի հրադադարը և դրա հետևանքները
1918 թ․ վերջում Օսմանյան կայսրությունը խոր ճգնաժամի մեջ էր։ Պաղեստինի, Մեսոպոտամիայի և Կովկասի ճակատներում կրած կորուստները հանգեցրել էին զինված ուժերի բարոյալքումի և հյուծման։ Բուլղարիայի անկումն ու նրա դուրս գալը պատերազմից ուղիղ վտանգ էին ներկայացնում Ստամբուլի համար՝ դաշնակիցների կողմից, որոնք առաջխաղացում էին գրանցում հունական տարածքներից։
Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան և նրանց դաշնակիցները վերահսկում էին տարածաշրջանի կարևորագույն հաղորդակցման ուղիները՝ Սուեզի ջրանցքը, Եգիպտոսը և Եգեյան ծովը։ Սա փաստացի կտրեց Օսմանյան կայսրության մատակարարման ուղիները, ստիպելով նրա ղեկավարությանը փնտրել պատերազմի ավարտի ուղի՝ լիակատար կործանումից խուսափելու համար։
Համաձայնեցումներ և հրադադարի ստորագրում
Կապիտուլյացիայի բանակցությունները սկսվեցին բրիտանական «HMS Agamemnon» գծանավի վրա, որը նավարկված էր Մուդրոսի նավահանգստում՝ Լեմնոս կղզում։ Օսմանյան պատվիրակությանը ղեկավարում էր նավատորմի նախարար Հյուսեյն Ռաուֆը, իսկ դաշնակիցներին՝ ծովակալ Սոմերսեթ Արթուր Գաֆ-Կալթորպը։ 1918 թ․ հոկտեմբերի 30-ի երեկոյան ստորագրվեց հրադադարը, որն ուժի մեջ մտավ հաջորդ օրը՝ կեսօրին։
Մուդրոսի հրադադարի հիմնական պայմանները
- Պատերազմական բոլոր գործողությունների դադարեցում՝ 1918 թ․ հոկտեմբերի 31-ին՝ ժամը 12։00-ից։
- Օսմանյան բանակի և նավատորմի ապամոբիլիզացում՝ Անտանտի վերահսկողությամբ։
- Դարդանելի և Բոսֆորի նեղուցների բացում դաշնակիցների նավերի համար։
- Ծովային ճանապարհներին ականապատման և այլ խոչընդոտների մասին տեղեկատվության տրամադրում։
- Բոլոր օսմանյան կայազորների հանձնում՝ դաշնակիցների կողմից սահմանված պայմաններով։
Արդեն նոյեմբերի 12-ին բրիտանական էսկադրան՝ ծովակալ Կալթորպի հրամանատարությամբ, մտավ Դարդանելի նեղուց և շարժվեց Ստամբուլ, սկսելով մայրաքաղաքի փաստացի օկուպացումը։ Այս իրադարձությունը դարձավ երկրում խոր քաղաքական ապակայունացման շրջանի սկիզբ։
Մուդրոսի հրադադարին նախորդեց Սևրի պայմանագրի ստորագրումը՝ 1920 թ․ օգոստոսին, որն առաջարկում էր Թուրքիայի համար լայնածավալ տարածքային զիջումներ և օտարերկրյա վերահսկողության գոտիների ստեղծում։ Սակայն խիստ պայմանները առաջացրին համազգային մերժում՝ ինչպես հասարակության, այնպես էլ բանակի կողմից։
Սևրի պայմանագրի նկատմամբ արձագանքը բերեց Թուրքիայի Ազատագրական պատերազմի (1919–1923) սկզբին։ Մուստաֆա Քեմալ Աթաթյուրքի առաջնորդությամբ թուրքերն մերժեցին պայմանագրի պահանջները, և 1923 թ․ ստորագրվեց Լոզանի պայմանագիրը, որով ամրագրվեցին Թուրքիայի ներկայիս սահմանները։
Մերձավոր Արևելքի վերակառուցումը
Մուդրոսի հրադադարի և հետագա համաձայնագրերի (Սևրի պայմանագիր, Սևր-Տրիպոլիտանական պայմանավորվածություններ և այլն) արդյունքում Օսմանյան կայսրության բաժանումը հանգեցրեց մանդատային տարածքների ստեղծմանը՝ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի վերահսկողության ներքո՝ ինչպիսիք են Իրաքը, Սիրիան և Պաղեստինը։ Սա հիմք դրեց տարածաշրջանի նոր պետությունների ձևավորմանը։
Մուդրոսի հրադադարը դարձավ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտման կարևոր փուլ Մերձավոր Արևելքում։ Այն ոչ միայն վերջ դրեց Օսմանյան կայսրության մասնակցությանը պատերազմում, այլև բացեց օկուպացիայի, դիվանագիտական պայքարի և ազգային ազատագրական շարժման շրջան, որն ավարտվեց ժամանակակից Թուրքիայի Հանրապետության ստեղծմամբ և տարածաշրջանի քաղաքական քարտեզի արմատական վերափոխմամբ։