«ҚХР „Қытайда жасалған – 2025“ ұранын жүзеге асырып қана қоймай, инновациядағы әлемдік көшбасшыға айналады»
Андрей Островский, экономика ғылымдарының докторы, Ресей ғылым академиясының Шығыстану институтының Қазіргі Қытайды зерттеу орталығының бас ғылыми қызметкері
Жақында Дональд Трамптың Қытайдан келетін барлық импортқа 10% баж салығын енгізуі нарықты дүрліктірді. Бейжің қалай жауап бере алады?
Қытайдың қатал жауап беруге мүмкіндігі бар. Сирек кездесетін металдар, атап айтқанда лантаноидтар* нарығында монополист бола отырып (әлемдік нарықтың шамамен 85%), ел Штаттарға жеткізілімдерді жаба алады, бұл тек АТ саласында ғана емес, әскери-өнеркәсіп секторында да америкалық жоғары технологиялық өнім өндірушілерге соққы береді. Мұндай шаралар Жапонияға қатысты бірнеше жыл бойы енгізілді. Оның экономикасы үлкен шығынға ұшырады, нәтижесінде ел Қытаймен дауда жеңілуге мәжбүр болды.
*Жоғары технологиялық өнеркәсіпте пайдаланылатын сирек кездесетін металдар тобы
Сіздің бағалауыңызша, АҚШ пен ҚХР арасындағы ағымдағы сауда соғысында кім жеңеді?
Бұл жерде нақты жауап жоқ. Кейбіреулер Қытай экономикасы сыртқы байланыстарға көбірек тәуелді болғандықтан, АҚШ-тың позициясы жақсы деп санайды. Алайда Аспан асты елі әлемдегі ең ірі ішкі нарыққа қайта бағдарлау жоспарын жариялады. Бұл сұранысты дұрыс ынталандыру кезінде тұтынудың зор әлеуетін қалыптастырады.
Мұндай қайта бағдарлау үшін уақыт қажет. Қытай АҚШ-қа экспорттың төмендеуін басқа елдермен сауданы жандандыру арқылы өтей ала ма?
«Бір белдеу – бір жол» бастамасын ҚХР белсенді жүзеге асыруда. Бұл Орталық және Алдыңғы Азия, Батыс Африка, Оңтүстік және Шығыс Еуропа елдерімен сыртқы сауданың қосымша өсуін қамтамасыз етіп қана қоймай, жоба бағыттары өтетін елдің экономикалық жағынан артта қалған ішкі аудандарының дамуын едәуір ынталандыра алады. Тіпті АҚШ-тың Панама каналына толық бақылау жасауы да жағдайды өзгерте алмайды. Қытай Никарагуа арқылы Тынық мұхитынан Атлант мұхитына арнаны салудың баламалы жобасын іске қосты.
Қысқа мерзімді перспективада әлемдік экономикаға жағдай қалай әсер етеді?
Алдымен әлемдік ЖІӨ өсу қарқыны, әрине, төмендейді. Алайда келешекте Қытайдың «Белдеу және жол» бойынша әріптестерімен және АҚШ-тың Азия мен Латын Америкасының басқа мемлекеттерімен сауда көлемінің өсуі есебінен оның өтелуі мүмкін.
ҚХР қор нарығы қақтығыстың шиеленісуінен зардап шегеді ме?
Мен АҚШ қор нарығындағы жағдайдың Қытай нарығына түбегейлі әсері туралы айтпас едім. Олардың өзара байланысы негізінен Қытайдың АҚШ-тың қазынашылық облигацияларын орасан көлемде сатып алуымен және сыртқы сауда балансының құрылымымен анықталатын психологиялық ықпалмен айқындалады. Бұл құрылым АҚШ-тың Қытайдан импортқа айтарлықтай тәуелді екенін көрсетеді.
Бейжің саналы түрде жүргізіп отырған саясат – тікелей тәуелділіктің болмауынан ба?
ҚХР-дағы қаржы жүйесі басым түрде жабық. Бұл капитал қозғалысының жабық шотымен қатар шектелген айырбасталатын юань және шетелдік портфельдік инвестициялар ағынына лимиттер. Назар аударыңыз: американдық компаниялардың акциялары мен облигациялары Қытайда айналысқа түспейді. Ал АҚШ-та көптеген қытайлық эмитенттердің қағаздары бағаланады. Осының бәрі американдық қор нарығының қытай нарығына керісінше тәуелділігін айқындайды.
АТ-саласындағы жағдай одан да өткір. Қытайдың DeepSeek нейрожелісінің шығуы техногиганттар акцияларының құлдырауына әкелді.
Қаңтарда, Трамптың $500 млрд инвестициямен жаңа Stargate жасанды интеллект бағдарламасының іске қосылғанын жариялаған телекөпірден кейін, Қытайда DeepSeek компаниясы айтарлықтай аз ақшаға ChatGPT-ден асып түсетін AI дамыту бағдарламасын әзірлегені анықталды. Бұл ретте 2025-2030 жылдарға арналған. Қытай осы сегментті дамытуға небәрі $137 млрд бөледі және Deep Seek АИ-ден басқа, Alibaba-дан айтарлықтай қуатты Qwon 2,5 АИ бар. Бұл Аспан асты елінің жасанды интеллект саласындағы белгілі бір басымдығын растайды. ҚХР «Қытайда жасалған – 2025» ұранын жүзеге асырып қана қоймай, инновациядағы әлемдік көшбасшыға айналады.