Ойыннан тыс
Футбол клубтары инвестицияға идея ретінде
Өзіңізді заманауи үлкен стадиондағы мінбеде тұрғандай елестетіңіз. Көпшіліктің айқайы құлақты жарады, ал жасыл алаңда нағыз шайқас басталып жатыр. Голдар, әдемі пасстар, жүректі дүрсілдететін сәттер… Жанкүйер үшін футбол — қызу тартыс пен құмарлыққа құралған өнер. Бұл – сезім мен құштарлыққа толы тұтас бір ғалам! Сонымен қатар, футбол – спорттық формаңызды сақтап қалуға, командалық жұмысты үйренуге және жүйке ширығуын жеңілдетуге керемет мүмкіндік. Ал футбол ойыны – достармен кездесуге тамаша сылтау.
Сонымен бірге, әлемдегі ең танымал спорт түрлерінің бірі саналатын футболдың артында табыс табуға кең мүмкіндіктер ұсынатын ауқымды индустрия тұр. Ойыннан тікелей табыс табуға болады – матчтарға қатысу арқылы, әрі жанама жолмен де – және бұл тек букмекерлік ставкалармен шектелмейді.
Кәсіби футбол клубтары өз қызметінен табыс табу үшін түрлі бизнес-стратегияларды қолданады. Deloitte Football Money League 2025 аналитиктерінің есебіне сәйкес, 2023/24 маусымында әлемдегі ең бай 20 клубтың кірісі жалпы есеппен 6%-ға өсіп, шамамен 11,2 миллиард еуроны құрады. Орташа есеппен әр клубтың табысы 560 миллион еуро болды: стриминг пен телетрансляциялар 213 миллион (+38%) еуро әкелсе, коммерциялық түсімдер 244 миллион (+44%) еуроға жетті, ал матчтардан 103 миллион (+18%) еуро табыс түсті.
Нарықтық қаржыландыру: кім көшбасшы?
Еуропалық футбол клубтары 1990 жылдары қосымша инвестициялар тарту үшін биржаға белсенді түрде кіре бастады. Жария мәртебе қаржылық есептілікті жүйелі түрде ашуды көздейді, оның негізінде талдаушылар эмитенттердің инвестициялық тартымдылығын айқындайды.
Қазіргі уақытта жария футбол клубтарының нарықтық капиталдануы айтарлықтай ерекшеленеді.
Акциялары NYSE-де сатылатын Manchester United (MANU) оның көрнекті тарихы мен жанкүйерлерінің кең базасын ескере отырып, нарық шамамен $2,45 млрд-қа бағалады.
Juventus биржада шамамен 1,06 млрд еуроға бағаланды. Әлемнің ең атақты клубтарының бірі мәртебесіне қарамастан, Юве спорттық сәтсіздіктер мен беделін жоғалтудан қаржылық қиындықтарға тап болады.
Borussia Dortmund 320 млн еуро нарықтық капиталдандырумен сәтті өз брендінің спорттық жетістіктері мен тұрақты дамуын біріктіреді.
Құны шамамен 182 млн еуроны құрайтын AFC Ajax аты аңызға айналған футбол таланттары мектебі ретінде танымал.
92 млн еуроға жуық капиталдандырумен Benfica перспективалы ойыншыларды іздеуге және дайындауға бағытталған, бұл оған трансфер нарығында тұрақты нәтижелер әкеледі.
Аңызды монетизациялау
Manchester United және Juventus ең алдымен тұрақты табыс көзі ретінде өздерінің әлемге әйгілі брендтерін пайдалануға бағытталған. Осы бизнес-модель үшін басымдықтар:
- клубтың беделіне тікелей әсер ететін спорттық жетістіктер
- коммерциялық әріптестік және демеушілермен ірі мәмілелер, мысалы, Adidas, Chevrolet немесе техногиганттармен табысты едәуір ұлғайтатын мәмілелер
- цифрлық активтер: MUTV сияқты меншікті медиа платформаларды дамыту және жаңа шындықтарға бейімделу мақсаты бар Web3 экожүйеге тарту (фан-токендер, NFT *)
* NFT (fungible token емес)-бір – бірін алмастырмайтын, яғни бірегей, криптографиялық токен
Бұл стратегияның айқын кемшіліктері де бар. Мысалы, Манчестер Юнайтед команда мен жаттықтырушылар құрамының жетістіктерінің тұрақсыздығымен бетпе-бет келеді, бұл иелерінің ауысуы туралы үнемі сыбыстарды тудырады.
Juventus соңғы уақытта іргелі көрсеткіштердің нашарлағанын көрсетіп отыр. Клуб 2024/25 маусымының бірінші жартысында 95,1 млн еуро таза шығынға ұшырады. Оның себептері спорттық нәтижелердің тұрақсыздығы, қаржылық есептердің дәйексіздігі мен борыштық жүктеменің артуы.
Таланттар фабрикасы
Неміс Borussia, португалиялық Benfica және нидерландтық Ajax өз бизнестерінде жас таланттардың дамуына және олардың одан кейінгі трансферіне сүйенді, бұл оларға жоғары табыс табуға мүмкіндік береді.
- қалыпты шығындар (жалақы ведомосын бақылау және жақсы әлеуеті бар арзан ойыншыларға басымдық бере отырып, неғұрлым теңгерімді трансферттік саясат)
- көбінесе тұрақты қаржылық және спорттық нәтижелер, тіпті олардың жалпы түсімі брендті монетизациялауға бағытталған клубтардан төмен болса да. Тіпті клуб турнирлік кестеден тыс болса да, ол қаржылық тұрғыдан жақсы.
- Селективті саясатқа жоғары тәуелділік. Жас тәрбиеленушіге ставка жасау және арзан сатып алу болмауы мүмкін. Бұдан басқа, команда өз жұлдыздарын үнемі сатуға мәжбүр болады. Ішкі чемпионатта ойын сәтсіз болған жағдайда клуб еурокубоктан елеулі табыстарын, сондай-ақ өз жетістіктерін көрсету және трансферлік мәмілелер бағасының өсу мүмкіндігін жоғалту қаупі бар.
- Құрамды үнемі жаңарту, әдетте, тұрақты жоғары футбол нәтижелеріне ықпал етпейді. Мұның өзі брендті монетизациялау мүмкіндігін шектейді.
Айта кету керек, соңғы қауіп факторы 1970-1990 жылдары екі күшті ұрпақ легін өсірген Ajax-қа қолданылмайды, олар барлық жарыстарда Нидерланды мен Еуропада жеңіске жетті.
Спорттық нәтижелер мен акциялар динамикасы
Футбол клубтарының акцияларының бағалары олардың турнир кестелеріндегі жағдайына тікелей байланысты. Инвесторлар үшін мұндай эмитенттердің спорттық жетістіктері мен сәтсіздіктері жай жаңалық емес, акцияларды сатып алуға немесе сатуға себеп болады. Сонымен, ірі жарыстардың финалында жеңіске жету бір-екі күнде бағаның бірнеше пайызға секіруіне әкелуі мүмкін, ал жеңіліс немесе кадрлық өзгерістер туралы жағымсыз жаңалықтар баға ұсыныстарын ұқсас мөлшерге түсіруі мүмкін.
Міне, осыған ұқсас Manchester United клубындағы иелерінің ауысуы мен бапкерлер құрамындағы өзгерістер туралы жоғарыда аталған сыбыстар оның акцияларының құбылмалылығына әкеліп соқты, бұл инвесторларды әрдайым сақ болуға мәжбүрлейді. Ал жас таланттарды дамытуға бағытталған Аякс сияқты клубтар керісінше, тұрақты трансферлік табысқа негізделген қаржылық моделіне сай, сонша әсерлі болмаса да, неғұрлым болжамды өсімді көрсетеді.
Суперлига: мүмкіндіктер мен қиындықтар
Соңғы жылдары ең көп талқыланған жобаның бірі – Еуропалық суперлиганы құру идеясы болды. Бұл бастама Еуропаның алдыңғы қатардағы клубтары жабық чемпионатқа бірігетін жаңа турнирді қалыптастыруды көздеп отыр. Соның арқасында УЕФА**-ны айналып өтіп, турнир форматын бақылауға, аудиторияны көбейтуге, неғұрлым пайдалы телевизиялық келісім-шарттар мен демеушілік келісімдерге көбірек мүмкіндік беретін құрылтайшы клубтардың кірісі едәуір артуы мүмкін.
Сонымен қатар, көптеген танымал клубтарды дәстүрлі еурокубоктардан шеттету жанкүйерлердің қызығушылығын әлсіретіп, билеттерді сатуға, сауда-саттыққа және сол сияқтыларға теріс әсер етуі мүмкін деген қауіп бар. Бұл жағдайда клубтардың акциялары жаппай сатылымға түсуі мүмкін. УЕФА-мен қақтығыс заңды және реттеуші мәселелерге әкелуі мүмкін, бұл инвесторлар үшін белгісіздікті арттырады.
Эмоциялар мен цифрлар: екеуі бірге
Дүние жүзіндегі сүйікті спорт стадиондар мен ойын таратылымдарына миллиондаған адамдарды әкеледі, сонымен қатар миллиардтаған доллармен өлшенетін инвестицияларды тартады. Біз қарастырған спорттық бизнесті дамыту стратегиясының нұсқалары басқару әдісін ғана емес, сонымен қатар осы сектордағы акциялар құнының құбылмалылығын да анықтайды. Табысты тәсілді таңдау және тиімді басқару өзара тиімді: олар футболды дамытуға және инвесторлардың пайдасын арттыруға ықпал етеді.