Құрандағы Тевафук
1. Кіріспе
Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с) ең үлкен мұғжизасы – ұлы Құран. Бәдиуззаман Саид Нұрси Рисалей Нұрды есімді тәпсірінде «Жиырма бесінші сөзде» Құранның кереметтерінің қырық көрінісін атады. Сонымен қатар, ол: «Біз Құранның ғажайыптығының қырық қырының біреуін көзге көрінетін етіп көрсетуге және ондай кереметтің он түрінің біреуін ғана Құран мәтінінде көрсетуді мақсат тұттық» - делінген. Бәдиуззаман айтақан мұғжиза Құранның құрылымымен байланысты және ол «тауафук» деп аталады, яғни орналасу заңдылықтарын көрсететіп, бір-бірімен байланысты емес және кездейсоқ құбылыстардың сәйкес келуі, тәртіпке қатысты көрінісі. Бәдиуззаман алғашқы болып Құранның құрылымындағы тавафука мұғжизасын ашып, сипаттаған. Бұл мақалада дана Құранның қысқа тарихынан кейін біз тавафук деген не екенін егжей-тегжейлі қарастырамыз.
2. Дана Құранның уаһи болуы және жинақталуы
Құранның түсуі 610 жылы Жәбірейіл (ғ.с) жеткізген алғашқы аяттардан басталып, 632 жылы Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с) қайтыс болғанға дейін 23 жылға созылды. Құран аяттары түскен кезде Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с) ең алдымен оларды өзі жаттап алып, содан кейін басқа адамдарға жеткізді,осы арада мәтінді сахабалар жазып алатын. Бұл сахабаларды Пайғамбарымыздың өзі осы жауапты міндетке тағайындаған. Олар теріге, сүйекке, пергаментке т.б әр түрлі материалдарға түсірілген аяттарды жазатын. Сонымен қатар, сол кездегі қоғамда ауызша дәстүр басым болғандықтан, сахабалар да аяттарды жаттап алатын.
Құран Кәрім біртіндеп түсірілді. Алғашқы болып 96-сүренің бес аяты ашылды. Әр түрлі сүрелерден әр түрлі аяттарды түсіру барысында періште Жәбірейіл (ғ.с) олардың қай сүреге жататындығын және олардың қандай кезекпен жүретіндігін айтты. Мұның бәрін еске ала отырып, Мұхаммед пайғамбар (с.ғ.с) бұл білімді сахабаларына берді. Жыл сайын Рамазан айында Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с) мен Жәбірейіл (ғ.с.) осы уақытқа дейін түскен барлық аяттарды бірге оқыды. Соңғы бірлескен оқу Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с) қайтыс болған жылы, екі рет болды, содан кейін Құран Кәрім өзінің соңғы формасын алды.
Дәл осы формада, соңғы біріктірілген түрде, көптеген сахабалар Құранды жаттап «Хафиз» атағын алды. Халифа Әбу Бәкір кезінде Хафиздердің бір бөлігі Ямама шайқасында және басқа да бірқатар шайқастарда шейіт болып қаза тапты. Осылайша Құран аяттарын жинап, бір кітапқа біріктіру қажет болды. Халифа Әбу Бәкір бұл маңызды істі Зейд ибн Сәбитке тапсырды. Бұл сахаба басқа Хафиздермен бірге Құранның сол кезде жазылған барлық аяттарын жинап, Пайғамбар мен Жәбірейіл (с.ғ.с.) соңғы оқылу тәртібін ескеріп, бәрін бір мәтінге жазып алды. Осылайша Құран жазылған және жатталған аяттардан толығымен жиналды және бұл жинақ жазбаша түрде «мусхаф» деп аталды.
Осман Халиф тұсында мұсылмандардың санының өсуі және олардың кең герграфияға кетуі мусхафты көбейту және оның көшірмелерін ірі орталықтарға жіберу қажеттілігіне әкелді. Бұл тапсырма 646 жылдан 651 жылға дейін іске асты. Осы іспен Зейд ибн Сабит бастаған он екіге жуық адам айналысқан. Нәтижесінде Меккеге, Куфаға, Басраға, Дамаскке, Йеменге және Бахрейнге мусхафтың жеті данасын көбейтіліп жіберілді, бір данасы Мединада қалды.
Бүгінгі мұсылмандар қолданған Құран мәтіні халифа Осман заманындағы және кейінгі нұсқалардың мусхаф көшірмелері. Осылайша ғылым мен өнердің белсенді дамуына байланысты кейінгі кезеңдерде Құранды көшіріп жазу белең алды. Жазушылар көбейіп әр түрлі каллиграфиялық стильдерде, түрлі мекендерде әр түрлі парақтар және қаламдармен жазу арқылы енді үммет арасында: “Құран Меккеде түсті,Қайырда оқылды,Ыстанбұлда жазылды”-деген нақыл сөз таралып кетті.
3. Аятберқанар – Аяттардың иөзінен пайда болған қасиет
Мусхаф «Аятберқанар» қағидасы бойынша бірінші болып - Хафиз Нури Усман құрастырды (1895 ж). Мәтінді ұйымдастырудың бұл тәсілі келесідей: Әр парақтың басталуы аяттың басымен сәйкес келеді, ал әр парақтың соңы аяттың аяқталуымен сәйкес келеді яғни парақтың соңғы аяты ешқашан үзілмейді немесе келесі бетке өткізілмейді. Бәдиуззаман Саид Нұрси Хафиз Нури Усман туралы және осы критери туралы былай деп жазды:
«Құранның әр парағының соңында аяттар аяқталып, жақсы ұйқаспен тамамдалады. Себебі беттің стандартты өлшемі ретінде Аль-Мудаяна (2: 282) деп аталатын ең ұзын аятты ала отырып, «ал-Ихляс» және «әл-Кяусар» сияқты ең қысқа сүрелерді мәтін жолы ретінде бекітсек, онда бұл дана Құранның керемет қасиеті және оның кереметі айқын болады ».
4. Тавафуканың кереметі
Хафиз Нури Осман қайтыс болғаннан кейін шамамен 40 жыл өткен соң (1930-шы жылдардың ортасында) Бәдиуззаман Хафиз Нури Османның стилінде жазылған жеке Құранындағы Аллаһтың есімдері белгілі бір тәртіппен сапта тұрғанын анықтады. Бұл оған барлық парақтарды, сондай-ақ осы парақтарда “Аллаһ сөздері “кездесетін қарап шығуға итермеледі. Бәдиуззаман «Аллаһ» сөздерінің орналасуы көптеген жағдайларда керемет түрде сәйкес келеді деген тұжырым жасады, тек кейбіреулерінің орналасуындағы кішігірім жылжуларды қоспағанда, айқын тевафук болды.
Бәдиуззаман Саид Нұрси : “Хафиз Осман Нури мұны байқамай қалды, өйткені ол бұл жағдайды назарға алмаған. Қасиетті Құранда Алланың 2 мың 806 есімі, Иеміздің 846 сөзі, Құранның 69 есімі асты астына келді. Сонымен қатар, беттегі бір түбірден шыққан сөздер де төменнен төменге келеді. Тевафук-бұл Құранның бірде-бір жазу кітабына ұқсамайтындығының дәлелі, ол бәрінен асып түседі."
Құранның теңдесі жоқ баяндауында көптеген тевафук түрлері бар. Оның сөздерін безендіруде тевафуктан басқа семантикалық (сөздердің мағыналарымен байланысты) тевафук та бар. Олардың барлығы өте терең және бай. Сөздердің орналасуындағы тавафукаға келетін болсақ, ол үш түрге бөлінеді:
Біріншісі бір парақта орналасқан;
Екіншісі қарама-қарсы беттерде;
Үшіншісі бірнеше түрлі беттерден өту арқылы .
5. Қорытынды
Бұл мақалада біз ХІХ ғасырда Хафиз Нури Усман ашқан "аятберқанар" қасиетін қысқаша сипаттадық, ал тевафук – ХХ ғасырда Бадиуззаман Саид Нурси ашқан қасиетті Құранның көрінетін кереметі. Екі олжа да Құран түскеннен кейін көптеген ғасырлар өткен келе ашылды. "Рисалей Нұр" атты жинағында Бәдиуззаман Саид Нұрси Құранның ғажайып ақиқаттарын көптеген ғылыми, логикалық дәлелдерін келтірді. Сонымен қатар, ол "Румузат-и Семания" деп аталатын еңбегінің бір бөлігінде тевафуктың басқа түрлерін түсіндірді және осы мақалада біз олардың біреуі туралы түсінік беруге тырыстық.