Пекинше инвестициялар
Қытай шетелдік экономикаларға неге инвестиция салады
Қытай Going Global* стратегиясын жүзеге асырған жиырма жыл ішінде ол халықаралық экспансияның көшбасшысы болды. Еліміз ауқымды географиялық және салалық қамтуға ғана емес, сонымен қатар салымдардың әсерлі ауқымына да қол жеткізді. Тікелей шетелдік инвестициялар көлемі бойынша Қытай енді тек АҚШ-тан кейінгі орында.
*Халықаралық нарыққа шығу стратегиясы
Жахандық әлемге қарай қадам бас!
ҚХР-дың жаһандық қатысуын кеңейтуді көздейтін Going Global саясаты 1990-шы жылдары тұжырымдалған болатын.
Сол кездегі мемлекет басшысы Цзянь Цзэминь 1997 жылы Аспан асты елінде халықаралық деңгейде бәсекеге қабілетті кәсіпорындар құруға және дамытуға шақырды және осы мақсаттарға қол жеткізуді елдің әлемге ашықтығы жолындағы қадам ретінде белгіледі.
2001 жылы осы бағдарламаның негізгі ережелері жарияланғаннан кейін билік стратегиялық маңызы бар мемлекеттік компаниялардың ішінен «ұлттық чемпионға» елуге жуық кандидатты іріктеп алды. Бірнеше жылдан кейін олар активтерді шетелден сатып ала бастады. 2004 жылы Lenovo Group компаниясы әлемдегі ең ірі ДК өндірушілердің бірі – американдық IBM-дің бизнесін сатып алды.
Уақыт өте келе Going Global саясаты экспансияның түрлі нысандары арқылы дамыды. Нәтижесінде бұл Қытайдың әлемдік экономикаға кірігуі үшін қажетті жағдай жасады.
Әсерлі сандар
Алынған нәтижелерді статистика көрсетіп отыр. UNCTAD** деректеріне сәйкес Қытайдың тікелей шетелдік инвестицияларының көлемі 2023 жылы $253,7 млрд. жетті. Бұл сома 2003 жылдың осындай көрсеткішінен 17 есе артық, ол кезде ірі жергілікті корпорациялар үй нарығынан енді ғана шыға бастады. Бұл әсерлі өсім төмен базаның әсерімен түсіндіріледі. Халықаралық экспансияны әлдеқайда ертерек бастаған АҚШ-та 2023 жылғы шетелдік инвестициялардың мөлшері 2003 жылғы көрсеткіштен үш есе жоғары. Алдыңғы жылдағы инвестициялардың абсолюттік сомасы бойынша Қытай Америка құрама штаттарынан кейінгі екінші орында.
**БҰҰ-ның Сауда және даму жөніндегі конференциясы
2023 жылы шетелге инвестициялар көлемі бойынша көшбасшы мемлекеттер
20 жыл ішінде елдер шетелдік инвестицияларға қанша жұмсады (2003-2023)
Жаһандық экспансия көшбасшыларының уәждері ішінара ғана сәйкес келеді. Әлемнің екі ірі экономикасы да жаңа өткізу нарықтарын қажет етеді. Алайда, АҚШ-қа қарағанда Қытай бұрынғысынша дамушы елдердің қатарына кіреді, сондықтан ол үшін бизнестің жаңа технологияларға қолжетімділігін қамтамасыз ету және халықаралық есептерде юаньды ілгерілету маңызды.
Индустрия бойынша есептеңдер!
Салалар бойынша бөлгенде Қытайдың тікелей инвестициялары ең көп энергетика, металлургия, тау-кен өндіру және көлік салаларына тартылған. Алайда уақыт өте экспансия моделі өзгеруде. Шетелдік компанияларды сатып алудың орнына Қытай кәсіпкерлері оларды нөлден бастап құруды немесе өз корпорацияларының шетелдік филиалдарын ашуды жиі таңдауда
Қытай бизнесінің шетелдік инвестицияларының бағыттары, 2005–2024 жылдар, $ млрд
Қызықты география
AEI деректері бойынша, Қытайға соңғы 20 жылда экспансия аясында ең көп қаражат салған бес ел:
- АҚШ ($200,7 млрд)
- Австралия ($106,8 млрд)
- Ұлыбритания ($104,7 млрд)
- Бразилия ($72,6 млрд)
- Швейцария ($61,9 млрд)
Әлемге әйгілі еуропалық Volvo, Phillips, Nokia, сондай-ақ канадалық Blackberry, американдық Hummer, Motorola, Riot Games, AMC, Legendary Entertainment Group брендтері қытай кәсіпорындарының бақылауына өтті.
АҚШ-пен сауда қақтығысының және ЕО-ға шетелдік инвестицияларды тексеру регламентін қатаңдату әсерінен дамыған және дамушы елдер арасындағы қытай салымдарының арақатынасы 2009 жылы 53% -дан және 47% -дан 2023 жылға қарай 28% -ға 72% -ға дейін өзгерді. Ең көп қаржыландыруды Аспан асты елінен Сауд Арабиясы ($56,3 млрд), Пәкістан ($52,3 млрд), БАӘ ($38,5 млрд), Индонезия ($32,8 млрд) және Алжир ($30,8 млрд) алды.
Кең ауқым
Қытайдың Азия нарығындағы инвестициялық басымдықтары «Бір белдеу – бір жол» стратегиясы аясындағы сауда жолдарын салу жобаларымен байланысты. Бұл бастамаға Индонезия мен Вьетнам қатысуда. Сонымен қатар, Азия елдерінде электромобильдердің танымалдығының күрт артуы құрастыру алаңдарын салуға капитал ағымын ынталандыруда. Автоөндіріс алыбы BYD Индонезия мен Таиландта өндірісті жолға қойды, ал Great Wall Motors көліктері Малайзияда жиналады.
Африка құрлығында Қытай үшін литий мен мыс кен орындары стратегиялық маңызды. Huayou Cobalt Зимбабведе бірнеше кен орнын сатып алып, литий концентраттарын өндіретін зауытты іске қосты. Шикізат жеткізілімін үздіксіз қамтамасыз ету үшін Қытай көлік инфрақұрылымын жаңғыртуға қаржы құюда. Мысалы, Кениядағы Момбаса–Найроби теміржолын салумен CRBC қытайлық құрылыс корпорациясы басқарған бірлескен кәсіпорын айналысты, онда жергілікті биліктің шағын үлесі болды. 2024 жылдан бастап Қытайдың CCECC компаниясы Замбияда теміржолды қайта құру жұмыстарын жүргізуде.
Қытай Оңтүстік Америкадағы стратегиялық мүдделерін де ұмыт қалдырған жоқ. Оның мұнай компаниялары Бразилияның ең ірі мұнай-газ корпорациясы Petrobras-пен тығыз ынтымақтастық орнатқан. BYD бұл елде автокөлік өндірісін қаржыландыруда, ал оның бәсекелесі Chery 2024 жылы Аргентина нарығына шықты.
Батыс елдері Қытайдың Латын Америкасындағы экспансиясының басқа мақсаттарын да байқап отыр. Олардың қатарында юаньді ілгерілету, сыртқы экономикалық қатынастарды дедолларизациялау және АҚШ-тың Жаңа Дүние елдеріне ықпалын біртіндеп азайту бар.
Капиталға арналған маршруттық парақ
AEI қытай бизнесі «Бір белдеу – бір жол» бастамасына қосылған елдерде инфрақұрылымды дамытуға инвестиция салуды жалғастырады деп болжайды (толығырақ «Сауда экспресс» мақаласында). Инвестиция алуға басты үміткерлер Малайзия, Біріккен Араб Әмірліктері және Пәкістан болуы мүмкін.
Егер санкциялар кедергі келтірмесе, Қытайдан ірі инвестициялар алуға биыл ресейлік өндіруші компаниялар мен жобалар айқын үміткер бола алады.
Біздің ойымызша, қытайлық инвесторлар әсіресе ЕО экономикасының төмен өсімі мен ірі еуропалық кәсіпорындарда туындаған проблемаларды ескере отырып, батыс елдерін де назардан тыс қалдырмайды. Ал өзара шиеленістің күшеюі жағдайында таяу төрт жылда АҚШ-қа қытайлық инвестициялардың ұлғаюын күтудің қажеті жоқ.