Қалтапұл 2.0

Қаржы индустриясы жасөспірімдерге қандай өнімдер ұсынады

The Times және Lloyds Bank үшін Ұлыбританияда YouGov компаниясы өткізген үш жастан 18 жасқа дейінгі балалардың ата-аналары арасында сауалнама: қазіргі заманғы балалар — цифрлық ақша әлемінің алғашқы «тұрғылықты тұрғындары». Респонденттердің 43% -ы қаражатты электрондық түрде баланың қалта шығыстарына аударады, ал 16 жастан асқан ұлдар мен қыздардың ата-аналары қаражатты 62% жағдайда картаға аударады.

Қаржы ұйымдары балаларға арналған өнімдерді белсендірек бейімдеуде және оларды әлеуметтік маңызды күн тәртібіне сәйкес жұмыс істеуге және кросс-сатуды ұлғайтуға болатын аудитория ретінде жиі көреді. 2010-шы жылдардың екінші жартысында шыққан TransUnion және T. Rowe Price мәліметтері сегіз жастан 17 жасқа дейінгі америкалықтардың 15-20% -ында банк картасы бар екенін және олардың көпшілігі оны аптасына бір рет пайдаланатынын көрсетті. Statista бағалауынша, 2022 жылы сегіз жастан 14 жасқа дейінгі АҚШ тұрғындарының шамамен 40% жинақ шоттары болған.

Жаңа толқын

Балалардың кредиттік және дебеттік карталарының тарихы нөлден басталды. Осы аудиторияға бағытталған алғашқы танымал өнімдердің бірі Visa Buxx болды — американдық жасөспірімдер үшін алдын ала төленген құрал. Ата-аналар картаны ашып, толықтырды, олар баланстың өзгеруін қадағалап, лимиттерді белгілей алды, ал операцияларды балалар жүзеге асырды. Осы төлем жүйесінің негізінде өнімдерді Bank of America, Capital One және US Bank ұсынды. Visa идеясы бойынша, Buxx карталары жасөспірімдерді қаражатты жауапкершілікпен жұмсауға ынталандыруы тиіс еді. Компания сонымен қатар балаларға бюджетті жүргізуге және қаржылық мақсаттарды қоюға байланысты негізгі ұғымдарды меңгеруге көмектесетін онлайн-викторинаға қатысуды ұсынды.

Freedom Bank-та бес жастан 18 жасқа дейінгі клиенттер үшін Power Card — теңгемен, доллармен, еуромен және рубльмен мультивалюталық картаны ресімдеуге болады. Ата-аналар үшін шоттың балансын комиссиясыз толтыру, баланың шығыстары мен олар бойынша талдауды өздерінің мобильдік қосымшасы арқылы қадағалау, лимиттер белгілеу және төлемдердің жекелеген санаттарын бұғаттау мүмкіндігі қарастырылған. Балаларға кейіннен сыйақы алатын тапсырмалар беруге болады, мысалы, оларға үй жинау немесе кітап оқуды ұсынуға болады. Кішкентай пайдаланушылар үшін бағдарламаны қалай пайдалану керектігі түсіндірілген анимацияланған онбординг қарастырылған. Сатып алу үшін кэшбэк есептеледі. Сондай-ақ баланы қаражатты үнемдеуге үйретуге болады. «Копилка» депозиті қаражатты қандай да бір арманды жүзеге асыруға жұмсауға мүмкіндік береді. Жас клиент дизайнның екі нұсқасын таңдап, банк стилінде немесе DC әлемінің кейіпкерлерімен «пластик» ала алады. Өтінімді ресімдеп, цифрлық картаны Freedom Super App қосымшасында шығаруға болады. Қазақстан бойынша пластикалық картаны ашу, қызмет көрсету, шығару және жеткізу тегін жүзеге асырылады.

Бүгінде жаңа Buxx карталарын американдық банктер эмиссияламайды, алайда көптеген қаржы ұйымдары балаларға арналған түрлі өнімдерді ұсынады. Бұл негізінен дебеттік немесе алдын ала төленген карталар. АҚШ-та кредиттер тек 18 жастан бастап беріледі. Бала үшін қарыз қаражатына қолжетімділікті қамтамасыз етудің жалғыз мүмкіндігі — бұл оның ата-анасының картасын пайдалануына мүмкіндік беру. Дегенмен, мұндай опция барлық банктерде жоқ. Бұл шектеу ерте жастан бастап қарыз алушының оң рейтингін қалыптастыру мүмкіндігінің жоқтығын білдіреді, ол болашақта әртүрлі кредиттік өнімдерге қол жеткізуді жеңілдетуі мүмкін.

12 жастан асқан балалар үшін шығарылатын дебеттік карталар әртүрлі шектеулер мен тыйым салуларды көздейді. Кейбір банктер бес жастан бастап балаларға алдын ала төленген «пластикті» ұсынады, бұл жағдайда шотты анасының немесе әкесінің шотына байланыстырады. Мұндай өнімдердің артықшылықтары бар:

• Ата-аналар өздерінің бюджеті шеңберінде тұрақты толықтыруларды баптай алады және олардың балаларының банкоматтан қайда және қанша жұмсауы немесе алуы мүмкін екендігіне шектеулер қоя алады, сондай-ақ транзакциялар туралы хабарламалар алады.
• Бала офлайн-дүкендерде де, интернетте де сатып алу үшін өз картасын пайдаланады, ал операцияны мақұлдау немесе қабылдамау туралы шешімді ересек адам қабылдайды.

Кейбiр кредиттiк ұйымдар мұндай қаржы өнiмдерiнiң қосымша құндылығын жасау үшiн балалар карточкаларын шығаруды оқыту материалдарымен сүйемелдейдi. Кішкентай клиенттің назарын аудару үшін «пластик» жиі кастомизацияланады — танымал кино немесе мультперсонаждары бар карталар шығарылады, сондай-ақ жасөспірімдер арасында танымал тұлғалары бар коллаборацияларда шығарылады.

Банктер ең жас салымшылар үшін карточкалық өнімнің қолданылу кезеңі ішінде қалдыққа пайыз төлейді. Алайда бұл пайыз, әдетте, жоғары болмайды. Осындай ұсыныстар шеңберіндегі мөлшерлеменің стандартты деңгейі — шамамен 0,1%. Балалар салымы бойынша қалдыққа неғұрлым жоғары мөлшерлеме ұсынуға дайын провайдерлер бар, бірақ бұл әдетте кейбір шарттарды орындаған кезде мүмкін болады және бұл жағдайда да кірістілік көбінесе инфляцияны елеусіз жабады.

Инвестиция сабақтары

АҚШ-та балаларға арналған қаржы өнімдерінің арасында инвестициялық өнімдерді жеке атап көрсету керек. Кастодиандық үлгiдегi брокерлiк шот (UGMA/UTMA) кәмелетке толмаған инвестор үшiн ашылады және, әдетте, оның мүдделерi үшiн ата-аналары немесе қамқоршылары басқарады. Бұл балаларды болашақта табысты инвестиция тарту мүмкіндігін арттыра отырып, қор нарығымен және қаржы менеджментімен іс жүзінде таныстыру тәсілі.

Баланың атына ашылған инвестициялық шотты оның ұстаушысы 18 немесе 21 жасқа толғанға дейін штат заңдарына байланысты бақылайды. Активтер депозитке аударылғаннан кейiн олар оның жас ұстаушысына сөзсiз тиесiлi болады, басқарушы жеке пайдалануға арналған қаражатты ала алмайды.

Мұндай шот бойынша операциялардан түскен табыстарға салық салынады, бiрақ кәмелетке толмағанның салық мәртебесiне байланысты ставка сенiм бiлдiрiлген адамнан төмен болуы мүмкiн. Атап айтқанда, өз мәні бойынша еңбек қызметімен байланысты емес «балалар» салығының ережелері қолданылуы мүмкін. Оған 18 жасқа дейiнгi кез келген адам немесе 24 жасқа дейiнгi күндiзгi бөлiмнiң асырауындағы студент алған табысқа салық салынады. 1986 жылғы Салық реформасы туралы заң шеңберінде енгізілген ол өз салықтарын төлеуден жалтару мақсатында ата-аналар инвестицияларды балалардың атына тіркей алмайтындай етіп құрылған. Бұл алымдардың шегі жыл сайын инфляцияны ескере отырып түзетіледі. 2024 жылы американдықтар 2025 жылы тапсыратын декларациялардың мақсаттары үшін $1,3 мыңнан асатын еңбекке жатпайтын табыстарға ең төменгі «балалар» мөлшерлемесі бойынша 10% салық салынады, ал $2,6 мыңнан асатын сомадан 37% жетуі мүмкін қамқоршы мөлшерлемесі бойынша салық алынады. Кейбір брокерлер, мысалы Charles Schwab және Ally Bank, тұрақты комиссия алмайды және клиентті енгізілген қаражаттың ең аз сомасына шектемейді. Бұдан басқа, болашақта білім алуға ақы төлеуге қаражат жинақтауды ынталандыруға арналған салықтық жеңілдіктері бар жинақ жоспарлары бар.

Жергілікті ерекшеліктер

ТМД және Еуропа елдерінде балалардың карточкалық өнімдері мен брокерлік шоттарына қатысты тұтастай алғанда, Штаттардағыдай қағидаттар жұмыс істейді. Овердрафты балалар кредиткалары әдетте шығарылмайды. Кейбір еуропалық елдерде, оның ішінде Греция, Дания, Ирландия, Нидерланды, Португалия, Словения, Ұлыбритания, Чехия, Швеция, Эстония және Мальтада дебеттік және алдын ала төленген карталарды жасына байланысты шектеусіз шығаруға болады. Өз «пластикасын» ашу тәжірибесі, әдетте, азамат паспорт алған жасқа байланысты.

ТМД елдеріндегі балалардың брокерлік шоттарына келетін болсақ, бұл өнім бюрократиялық қиындықтарға байланысты танымалдылыққа жету жолын енді ғана бастайды. Мысалы, Ресей мен Қазақстанда мұндай шотты 14 жастан бастап ашуға болады: осы жастан бастап мәмілелерді өз бетінше жасауға рұқсат етіледі. Егер бала кiшi болса, оның заңды өкiлдерiнiң қатысуы талап етiледi, әрбiр операцияға қорғаншы органдардың рұқсатын алу қажет. Еуропада кәмелетке толмаған клиент үшін инвестициялық шоттар тек жинақтау жоспары шеңберінде ғана ашылады.

Кірістерге салық салу режимі елге байланысты түрленеді. Мысалы, Ұлыбританияда кәмелетке толмағандар үшін ISA (жеке жинақ шоттары) активтер бағасының өсуіне және кіріске салық салынбайды. Германияда жас салымшыларға арналған жинақ шоттары бойынша пайыздарға, әдетте, ересектерге арналған қағидаттар мен ережелер қолданылады, бірақ көбінесе салық салынбайтын табыс үшін төменгі шекті мәндері бар. Мұндай шоттар қандай да бір «пластик» сияқты қаржылық сауаттылықты арттыру тұрғысынан бала үшін бірдей құндылық бола алмайды.

Саналы түрде тұтыну

Қорытындылай келе, балалардың банк карталары мен басқа да қаржы өнімдері ересек өмірге дайындық аясында балаларды ақшамен жұмыс істеуге үйретудің пайдалы құралына айналғанын атап өтеміз. Олар шығыстарды бақылауға және қаржыға жауапкершілікті қалыптастыруға көмектеседі. Алайда картаны немесе шотты ресімдеудің алдында барлық жағдайларды мұқият зерделеу, баланың жасы мен қажеттілігін ескеру маңызды. Сондай-ақ ықтимал тәуекелдерге дайын болу керек. Қаржылық сауаттылықты оқытудағы табыс банк өнімін дұрыс таңдауға ғана емес, баламен тұрақты өзара іс-қимылға және ақшаға байланысты барлық мәселелерді бірлесіп талқылауға да байланысты.

• Келесі мақала «Балаларға арналған инвестиция»
• Алдыңғы мақала «Қаржы туралы білім аламыз»
• Мазмұны