Шағын болса да қомақты
Заманауи экономикада қандай сирек кездесетін металдар қажетті болып табылады
Қазіргі заманғы экономикадағы СКМ сұранысын сандық және құндық аспекті тұрғысынан бағалауға болады.
Сирек кездесетін металдарды жеткізудің негізгі физикалық көлемі оптика (26%), жел энергетикасы, гибридтік қозғалтқыштар мен әскери өнеркәсіп үшін магниттер (20%), сондай-ақ мұнай саласы үшін катализаторлар (19%) өндірісіне (крекинг процесі) жұмсалады. Алайда ақша эквивалентімен магниттерді дайындаушылар бәрінен күштірек (жеткізілімдердің 65%) соларға тәуелді.
Дегенмен, СКМ-дің барлығы бірдей осы салада жұмыс істемейді. Бұдан әрі біз басқа бағыттарда сирек кездесетін элементтерді қолдану туралы айтамыз.
- Тантал. Өте жоғары балқу температурасы бар — шамамен 3017°C. Өзінің төтенше температураға және коррозияға төзімділігінің арқасында зымырандарға, жерсеріктерге және авиациялық қозғалтқыштарға арналған компоненттерде пайдаланылады. Жерге жақын және ғарыш кеңістігін белсенді игеру танталға сұранысты ынталандырады. Металл оңалту медицинасында сұранысқа ие болып шықты: ол импланттар мен протездердің құрамына кіреді.
- Диспрозий. Негізінен 1970 жылдары американдық әскерилер су асты қайықтарын табу үшін әзірлеген «Терфенол-Д» қоспасы құрамында кездеседі Егер осындай материалдан жасалған өзектi мыс сымнан жасалған орауышқа салып, ауыспалы магниттiк өрiс жасаса, металл тербелiс жасай отырып, белсендi түрде кеңейе және қысыла бастайды. Уақыт өте келе бұл қасиеттер азаматтық өнеркәсіпте де сұранысқа ие болып шықты: дыбыс колонкаларының компоненттері қорытпадан жасалады. Сондай-ақ диспрозия атом реакторларының жұмысын реттеуге арналған құрылғыларда қолданылады.
- Лантан. Оның негізгі тұтынушылары электроника, автомобиль аккумуляторлары, фотоаппаратураға арналған оптикалық линзалар өндірушілер, сондай-ақ атом өнеркәсібі болып табылады. Элемент отын катализіндегі реакциялардың крекингінде, қатты денелі аккумуляторлардағы электролит ретінде немесе аса өткізгіш ретінде пайдаланылатын әртүрлі қосылыстардың құрамында алмастырылмайды.
- Церий. Лазерлік жабдықтарға, компьютерлік дискілерге, коммерциялық жарықтандыруға, турбогенераторлар мен электр қозғалтқыштарына қажетті ең кең таралған және арзан сирек кездесетін металл. Церий оксиді көзілдірік линзалары мен сұйық кристалды панельдер жасауда қолданылады. Бұл элементсіз қазіргі экономика әлі көп жылдар бойы жұмыс істей алмайды.
- Тербий. Бұл металл оксидінің килограмы $500-600, таза күйінде $1500-ден бастап сатылады. Тербий OLED-дисплейлер өндірісіне, сондай-ақ ірі телескоп-рефлекторлардың бейімделген оптикасына тартылған. Бұдан басқа, ол олардың тиімділігін арттыру және қызмет ету мерзімін ұлғайту үшін литий аккумуляторларының кейбір түрлерінде пайдаланылады.
Тіршілік тынысы
СКМ жеткізудің нақты көлемінің шамамен 65% церий мен лантанға тиесілі, алайда ақшалай баламада неодим, празеодим және диспрозия, сондай-ақ тербий көш бастап келеді. Барлық төрт металл бүгінгі таңда аса сұранысқа ие магниттерде кездеседі, сондықтан осы материалдарға сұраныс қарқынды өсетін болады.
* Европий мен тербийді жеткізудің физикалық көлемі басқа сирек кездесетін металдармен салыстырғанда шамалы
** Самарияның құндық баламадағы үлесі елеусіз