Oshnoga oshno taqdirlar

"Одамийлик мулки" асари асосида

“Лолазор”ни ўқигач менда ғалати таассурот туғилган. Ҳаётга, одамларга, келажакка умид билан қарайдиган одамнинг устидан кулган киши сизда қанақа таассурот уйғотади? Назар Яхшибоев нафақат асардаги қаҳрамонлар, балки мениям устимдан кулаётгандек, яхшилик, адолат, ҳақиқат ҳақидаги тасаввурларимни масхара қилаётгандек бўлди. Алам қиладиган жойи шундаки, Яхшибоевнинг нуқтаи назари мустаҳкам реал асосга эга, мен эса жўн қарашлари реалликка мос келмайдиган, шунчаки хаёлпараст романтикман, холос. Энди ўйлаб кўриб хулоса қиляпманки, ҳаётда Саидқул Мардонга ўхшаб эзгу ниятли, яхши одам бўлишнинг ўзи энг мақбул йўл ҳисоблаш учун камлик қилар экан.

Amerikalik politolog Zbignev Bjezinskiyning “Buyuk shaxmat taxtasi” kitobi yozilganidan 25 yil o‘tib nihoyat o‘zbek tiliga o‘girildi. Kitob AQSHdagi geosiyosat strateglarining fikrlash yo‘sinini yaqqol ochib bergani bilan juda tez mashhurlikka erishgan.

Asarda Shamsi Saloh va Muazzam obrazlari orqali ijodkor maʼnaviy qiyofasining nozik qirralari tasvirlanadi. Ijodkorlik insonning intellekti va ilohiy qobiliyati orqali amalga oshadi. Adabiyotshunos S. O. Gruzenburg badiiy ijodning namoyon boʻlishini ikkiga ajratadi: ilohiy va iblisona. Ilohiy ijod bu – Alloh tomonidan berilgan neʼmat. Iblisona ijod esa insonni shayton boshqarib, uni nafs komiga tortadi, barcha narsaga shayton nazari bilan dunyoni qora va jirkanch koʻradi.

Bu ikki kitobni parallel ravishda birga o'qidim. Kitoblar mualliflari ota-o'g'il Ustozlar hisoblanadi. 𝑴𝒖𝒃𝒂𝒔𝒉𝒔𝒉𝒊𝒓 𝑨𝒉𝒎𝒂𝒅 domlaning dadalari 𝑨𝒉𝒎𝒂𝒅 𝑴𝒖𝒉𝒂𝒎𝒎𝒂𝒅 𝑻𝒖𝒓𝒔𝒖𝒏 domlaning qalamiga mansub «𝑨𝒔𝒉𝒂𝒓𝒂𝒊 𝒎𝒖𝒃𝒂𝒔𝒉𝒔𝒉𝒂𝒓𝒂» kitobini bir nafasda o'qib chiqqanligim haqida avvalroq yozgandim. Sodda, oddiy, tushunarli uslubda yozilganliklari uchun boshqa kitoblarini ham izladim. Xuddi shu uslub, Mubashshir Ahmad domlada ham bor. Yana bir jihati har ikki Ustoz ham ibrat bo'ladigan, qalbga yetib boradigan voqealarni kitobga kiritishga urg'u qaratadilar. Xo'sh bu ikki kitob nima haqida?

        Har bir so‘z ustasining adabiyotda tutgan oʻrnini belgilashda uning yozgan asarları, asarlariga ishlangan tarjimalari muxim rol o‘ynaydi. Amerika xalqining ulug‘ yozuvchisi, Nobel mukofoti laureati Ernest Xemingueyning nomini dunyo yuziga tanitgan «Chol va dengiz» asari bo‘lib, u 1952-yili Bagama orolida  yoziladi.

Ҳозир Чингиз Айтматовнинг “Асрни қаритган кун” романини яна ўқияпман (Олдинги таржимаси “Асрга татигулик кун” эди. Менга ўша ном ёқарди, очиғи). Ўқияпману, бир мулоҳаза ўтди ичимдан. Сиз-ла баҳам кўрмоқчиман. Айтматов буюк ёзувчи, буни ҳамма тан олади. Европаю, Африка... Жанубий Американинг ёввойи асарларини ўқиб катта бўлганлар ҳам роҳатланиб мутолаа қиладилар. Буни биламан. Бироқ, қирғизлар-чи? Ҳа, қирғиз халқи Чингиз оға билан фахрланади. Унинг номини осмонларга кўтарадилар. Лекин севадиларми, ўзлариники ҳисоблайдиларми? Менимча, жуда эмас.

Сийқаси чиқиб кетган, ростлигига шу гапларни ўйлаб топганларнинг ўзи ҳам ишонмайдиган қуйидаги жумлалар билан бошланади асар:

Remarkning eng mashhur asarlaridan biri bo'lgan ''Uch og'ayni'' romani 1938-yili Shvetsariyada yozilgan. Romanda chin muhabbat va haqiqiy do'stlik tasvirlangan. Asarni o'zbek tiliga Nizom Komil tarjima qilgan. Dastlab ''Jahon adabiyoti'' jurnalida chop etilgan. ''Uch og'ayni'' asari Remark ijodining cho'qqisi deb e'tirof etilgan.